İşçiHakları

Mevsimlik işçilerin İş Kanunu kapsamında yıllık izin hakkı yoktur. Ancak, iş sözleşmesiyle veya toplu iş sözleşmesiyle mevsimlik işçiler için de yıllık izin hükümlerinin uygulanacağı kararlaştırılabilir.

İşçinin haklı nedenle fesih hakkı, fesih bildiriminin yapıldığı tarihten itibaren 6 iş günü ile sınırlıdır. Ayrıca, haklı fesih için olayın gerçekleşmesinden itibaren en geç bir yıl içinde fesih işleminin tamamlanması gerekmektedir. Bu süreler hak düşürücü olup, işçinin bu süreler geçtikten sonra yapacağı fesih geçersiz sayılacaktır.

Fabrika işçilerinin eylem yapmasının bazı nedenleri: Ücretlerin yetersizliği ve geçim sıkıntısı. Maaşların ödenmemesi. İşten çıkarma ve sendikal haklar. Çalışma koşullarının kötü olması. Ayrıca, işverenlerin işçileri zor durumda bırakmak için fabrikayı kapatma veya başka bir yere taşıma gibi girişimleri de işçilerin eylem yapmasına yol açabilir.

2025 Kamu Çerçeve Protokolü (KÇP) kapsamında tayin maddesine dair bir bilgi bulunmamaktadır. Ancak, 2 Ağustos 2025 tarihinde imzalanan KÇP kapsamında, kamu işçileri için öngörülen bazı kazanımlar şunlardır: 2025 yılının ilk yarısı için %24 oranında zam, ikinci yarıda ise %11’lik bir artış daha yapılması. Her işçiye günlük 50 TL olmak üzere ayda 1.500 TL tutarında seyyanen ödeme sağlanması. KÇP'nin tam metnine ve içeriğine ilişkin daha fazla bilgi için Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı'nın veya ilgili sendikaların resmi kanallarını takip etmek önerilir.

İşçi Bayramı, işçi ve emekçilerin haklarını savunmak, daha iyi çalışma koşulları ve daha adil ücretler için verdikleri mücadeleyi anmak amacıyla kutlanır. Bu bayramın kökenleri, 1856 yılında Avustralya'da taş ve inşaat işçilerinin günde 8 saatlik iş günü için düzenlediği yürüyüşe dayanır. 1889'da Paris'te toplanan İkinci Enternasyonal, 1 Mayıs'ı "Birlik, Mücadele ve Dayanışma Günü" olarak ilan etmiştir.

İşçinin nakil için yazılı rızası gereklidir. 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu'nun 429. maddesine göre, iş sözleşmesinin devri için işçinin yazılı rızası şarttır. Ancak, işçinin çalışma şartlarında olumsuz bir değişiklik yoksa (örneğin, iş yerine ulaşım mesafesinde artış yoksa, ücrette indirim yapılmadıysa), işçinin nakle muvafakat etme şartı aranmaz. İşverence işçinin bir başka işverene ait iş yerinde daimi olarak görevlendirme yönündeki irade açıklaması ise, hizmet akdi devrini sağlamaya yönelik bir girişim olarak ele alınmalıdır.

Tarımda çalışan işçilerin hakları, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu ve 4857 sayılı İş Kanunu hükümlerine göre belirlenir. Bazı temel haklar: Ücret: Tarım işçilerinin ücretleri, Türk parası ile en geç ayda bir ödenmek zorundadır. Çalışma Süresi: Haftalık çalışma süresi 40 saattir; bu süreyi aşan çalışmalar için fazla mesai ücreti hakkı doğar. İzin: En az bir yıl çalışmış işçilere, hizmet sürelerine göre yıllık ücretli izin verilir. Sosyal Güvenlik: Tarım işçileri, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu kapsamında zorunlu sigortalıdır. İş Sağlığı ve Güvenliği: 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamında tüm tarım işçileri koruma altındadır. Kapsam dışı çalışanlar: 50'den az işçi çalıştırılan tarım işletmelerinde çalışanlar, İş Kanunu'nun kapsamı dışında kalabilir.

Tediye ücreti, işçinin brüt maaşı, çalışma süresi ve tediye dönemlerine göre hesaplanır. Brüt maaş üzerinden hesaplama: İşçinin bir aylık brüt ücreti belirlenir. Günlük brüt ücret, aylık ücretin 30 güne bölünmesiyle bulunur. Bir yılda toplam ilave tediye alacağı gün sayısı hesaplanır (26 gün x 2 ilave tediye = 52 gün). İşçinin çalışmasının tam bir yıl olduğu durumda ödenmesi gereken ilave tediye, 360 gün x 52 gün / 360 gün = 52 gün olarak hesaplanır. 4 taksit halinde ödendiği durumda, her bir ödemede 52 gün / 4 = 13 günlük ilave tediye ödemesi yapılır. Örnek hesaplama: Aylık brüt maaşı 26.000 TL olan bir çalışan için: 26 günlük ücret = 26.000 TL olur. Her bir tediye ödemesi 26.000 TL brüt tutarında olur. Yılda iki kez ödendiği için toplam brüt tediye = 52.000 TL olur. Vergi ve kesintiler sonrası net ödeme tutarı, çalışanın vergi dilimine göre değişiklik gösterebilir. Tediye hesaplamaları, çalışılan alana ve yasal düzenlemelere göre değişiklik gösterebilir.

Vardiyalı çalışma sistemi, yasaldır, ancak belirli kurallara uyulması gerekmektedir. Bazı yasal düzenlemeler: Haftalık çalışma süresi: 45 saati aşmamalıdır. Gece vardiyası süresi: 7,5 saati geçemez ve 11 saati aşacak şekilde düzenlenemez. Vardiya değişimleri: En az 11 saatlik dinlenme süresi olmalıdır. Yazılı onay: Turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmeti gibi sektörlerde 7,5 saatin üzerinde gece çalışması için işçinin yazılı onayı gereklidir. Kadın çalışanlar: Hamile ve emziren kadın çalışanlar belirli dönemlerde gece vardiyasında çalıştırılamaz. Bu düzenlemelere uyulmaması durumunda, çalışanlar iş akdini haklı nedenle feshedebilir ve kıdem tazminatına hak kazanabilir.

İşçinin iş sağlığı ve güvenliğine uyma yükümlülükleri şunlardır: Eğitim ve talimatlara uymak: İşçiler, işveren tarafından verilen eğitim ve talimatlar doğrultusunda görevlerini yerine getirmelidir. Kişisel koruyucu donanımları doğru kullanmak: Kendilerine sağlanan kişisel koruyucu donanımları doğru kullanmalı ve kullanımdan sonra uygun yere geri koymalıdır. Tehlike durumlarını bildirmek: İşyerindeki makine, cihaz veya tesislerde sağlık ve güvenlik yönünden ciddi ve yakın bir tehlike ile karşılaştıklarında veya koruma tedbirlerinde bir eksiklik gördüklerinde, durumu işverene veya sağlık ve güvenlik işçi temsilcisine derhal bildirmelidir. İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili çalışmalara katılmak: Sağlık ve güvenliğin korunması için teftişe yetkili makam tarafından belirlenen zorunlulukların yerine getirilmesinde işveren veya sağlık ve güvenlik işçi temsilcisi ile işbirliği yapmalıdır.

Şemsi Denizer, Büyük Madenci Yürüyüşü sırasında yaptığı konuşmalarda işçilere "canlarım, ciğerlerim" diyerek hitap etmiş ve eylemin amacının bir anlaşma ortamı yaratmak olduğunu belirtmiştir. Denizer, 8 Ocak 1991'de yaptığı konuşmada, "İşçiler hak arama mücadelesinin dışına çıkmazlar. Aralarına kışkırtıcı sokulsa da. İşçi-sendika bütünlüğü içinde, disiplin kurarak kenetlendik. Başarı, disiplin, güven, bunu siz yarattınız. Türkiye işçi sınıfı, emekçi halkı, sizinle övünüyorum" demiştir. Ayrıca, 4 Ocak 1991'de yaptığı bir konuşmada, "Maden işçisi işçi sınıfının öncü gücüdür. Ocakları kapatırız düşüncesinde olanların başına 1,5 milyon Zonguldaklı ile Türk işçisi ile Türkiye’yi başlarına geçiririz" ifadelerini kullanmıştır. Yürüyüşün sonlandığı 8 Ocak 1991'de ise Denizer, "Yürüyüş eylemi bitmiştir. Sizler Zonguldak'a dönüyorsunuz" demiş, ancak işçilerin "Geri dönüş yok" sloganıyla itiraz etmesi üzerine, "Ben böyle istiyorum. Suçlayacaksanız beni suçlayın. Genel başkan olarak konuşuyorum" şeklinde yanıt vermiştir.

Kadroya geçirilen taşeron işçiler, işçi olacakları kamu kurum ve kuruluşunun faaliyet gösterdiği iş kolundaki işçi sendikalarına üye olabilirler. Örneğin, hastanede temizlik işi yapan bir taşeron işçi, "Genel Hizmetler" iş kolunda yer alır ve bu iş kolundaki sendikalara üye olabilir. Taşeron işçilerin üye olabileceği bazı sendikalar şunlardır: ÖZÇELİK-İŞ Sendikası; ÖZ SAĞLIK-İŞ Sendikası; TEZ KOOP-İŞ Sendikası; TGS (Türkiye Gazeteciler Sendikası).

İzmir ulaşım işçilerinin talepleri, 2025 yılı Mayıs ayında İZELMAN, İZENERJİ ve Egeşehir şirketlerinde başlayan toplu iş sözleşmesi (TİS) görüşmelerinde anlaşma sağlanamamasıyla gündeme gelmiştir. İşçilerin bazı talepleri şunlardır: En düşük net ücret: 82.000 TL, en yüksek net ücret ise 94.000 TL. 15 gün devam eden işçi için işe devam primi. Sağlık raporu almayan işçilere teşvik primi. Çocuğu evlenen işçiye 10 iş günü izin. Çalışanın resmi dairelerde işi varsa 5 iş günü izin. Belediye, en düşük net ücret olarak 59.000 TL, en yüksek net ücret olarak ise 76.000 TL teklif etmiştir.

Yeni toplu iş sözleşmesinde yer değiştirme ile ilgili hükümler bulunabilir. 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu'na göre, toplu iş sözleşmesi en az bir ve en çok üç yıl süreli olarak yapılabilir ve bu süre, sözleşmenin imzalanmasından sonra taraflarca uzatılamaz, kısaltılamaz ve sözleşme süresinden önce sona erdirilemez. Toplu iş sözleşmesinde değişiklik yapma yetkisi, sözleşmenin taraflarına aittir ve bu değişiklikler, sözleşmenin yürürlük süresi içerisinde ve yazılı olarak yapılmalıdır. İşçinin çalışma yerinin değiştirilmesi, iş sözleşmesinde bu konuda bir hüküm bulunması veya işyeri uygulama yönetmeliğinde açık bir hüküm olması durumunda mümkündür.

Gece çalışan işçilerin bazı hakları: Sağlık Raporu: İşe başlamadan önce sağlık durumlarının gece çalışmasına uygun olduğuna dair rapor alınmalıdır. Periyodik Sağlık Kontrolü: En geç iki yılda bir defa periyodik sağlık kontrolünden geçilmelidir. Yeterli Aydınlatma: İşverence iş yerinin yeterli aydınlatılması sağlanmalıdır. Dinlenme Süresi: Gece ve gündüz postalarında iki haftalık nöbetleşme esası uygulanmalı, kesintisiz en az 11 saat dinlenme süresi sağlanmalıdır. Fazla Mesai Ücreti: Gece çalışmasında 7,5 saati aşan çalışmalar için fazla mesai ücreti ödenmelidir. Fesih Hakkı: Yazılı onay alınmadan 7,5 saatin üzerinde gece çalışması yapılması durumunda işçi, iş sözleşmesini haklı nedenle feshedebilir ve kıdem tazminatı alabilir. Gece çalışması yasak olan kişiler: 18 yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçiler. Gebe ve yeni doğum yapmış, emziren kadın işçiler.

20 Kasım 2024 tarihinde, Ankara'nın Nallıhan ilçesindeki Çayırhan Termik Santrali ve Maden Ocağı'nın özelleştirilmesine karşı kendilerini maden ocağına kapatan yaklaşık 500 işçi eylem başlatmıştır. İşçiler, eylemlerini 4 Mart 2025 tarihine kadar uzatılan ihale süreci nedeniyle sonlandırmış, ancak müzakerelerin sonuç vermemesi üzerine şubat ayı ortasına kadar müzakere yolunun denenmesi kararı alarak eylemlerine çadırda devam etme kararı almışlardır.

Hak İşçi Sendikaları Konfederasyonu (Hak-İş), herhangi bir konfederasyona bağlı değildir; bağımsız bir işçi konfederasyonudur. Hak-İş, Uluslararası İşçi Sendikaları Konfederasyonu (ITUC) ve Avrupa İşçi Sendikaları Konfederasyonu (ETUC) üyesidir.

İşten çıkarılan işçi, boşta geçen sürelerde çalışabilir. İş Kanunu'nun 21. maddesi, işçinin boşta geçen süreleri için ücret ödenmesini öngörmektedir. İşçinin boşta geçen süre ücreti talep edebilmesi için, lehine sonuçlanmış kesin bir işe iade kararının bulunması gerekmektedir.

İş sözleşmesinin en önemli maddesi, işçinin bağımlı olarak iş görmeyi, işverenin ise ücret ödemeyi üstlenmesidir. Bu temel unsurlar, 4857 sayılı İş Kanunu'nun 8. maddesinde şu şekilde tanımlanmıştır: Bir işin görülmesi. Ücret karşılığında iş görme. Bağımlılık unsuru. Ayrıca, iş sözleşmelerinde tarafların tüm maddeleri kendilerinin belirleyebileceği bir sözleşme serbestisi ilkesi de geçerlidir.

Türkiye Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK), 13 Şubat 1967 tarihinde, Türk-İş'ten ayrılan sendikaların, Türk işçi sınıfının çıkarlarını, haklarını, özgürlüklerini ve onurunu savunmak amacıyla kurulmuştur. DİSK'in kurulmasına öncülük eden sendikalar şunlardır: Maden-İş; Lastik-İş; Basın-İş; Gıda-İş. Ayrıca, merkezi Zonguldak'ta bulunan Türk Maden-İş Sendikası da DİSK'in kuruluşunda yer almıştır.