Zamanaşımı

Senetli borç için icraya verme süresi, senedin türüne göre değişiklik gösterir: Kambiyo senetleri (çek, bono) için zamanaşımı süresi, vade tarihinden itibaren 3 yıldır. Adi senetler için zamanaşımı süresi ise 10 yıldır. Bu süreler içinde alacaklı tarafından icra takibi başlatılmazsa, senet zamanaşımına uğrar ve yasal yollarla tahsil edilemez.

Ziynet davası zamanaşımı süresi, ziynet eşyalarının aynen iadesi talebi zamanaşımı süresine tabi olmayan bir istihkak davası iken, bedelinin ödenmesi talebi 10 yıllık zamanaşımına tabi tazminat davası niteliğindedir. Zamanaşımı süresi, boşanma davasının kesinleşmesinden itibaren başlar. Eğer ziynet eşyaları, dava açıldığı sırada mevcutsa, aynen iadesi için açılan dava her zaman açılabilir.

Haksız fiilden doğan tazminat davalarında zamanaşımı, Asliye Hukuk Mahkemesinde görülür. Türk Borçlar Kanunu’nun 72. maddesine göre, tazminat istemi, zarar görenin zararı ve tazminat yükümlüsünü öğrendiği tarihten başlayarak iki yılın ve her hâlde fiilin işlendiği tarihten başlayarak on yılın geçmesiyle zamanaşımına uğrar. Ancak, tazminat ceza kanunlarının daha uzun bir zamanaşımı öngördüğü cezayı gerektiren bir fiilden doğmuşsa, bu zamanaşımı uygulanır.

Usulden retten sonra zamanaşımı kesilmez, ancak belirli koşullar altında yeniden işlemeye başlayabilir. Eğer dava usulden reddedilir ve davacı 60 günlük ek süre içinde eksiklikleri tamamlayarak tekrar dava açarsa, zamanaşımı yeniden başlamaz; ilk davanın açıldığı tarih esas alınır. Ayrıca, zamanaşımı kural olarak esasa ilişkin bir konu olduğundan, usulden ret kararı nedeniyle verilen zamanaşımı kararı genellikle "esastan ret" olarak değerlendirilir.

Hasar kısmi davada zamanaşımı, yalnızca davanın konusu edilen kısım için başlar ve dava dışı kalan bölüm için işlemeye devam eder. Zamanaşımının başladığı durumlar: Dava tarihi. Islah tarihi. Zamanaşımının işlemeye devam ettiği durumlar: Saklı tutulan kısım. Zamanaşımı süresi, zararın ve tazminat yükümlüsünün öğrenilmesinden itibaren iki yıl ve her halde fiilin işlendiği tarihten itibaren on yıldır.

Zamanaşımı def'inin cevap dilekçesinde ileri sürülmemesi halinde, borçlu dava konusu borcu ödemek zorunda kalabilir. Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) uyarınca, zamanaşımı def'i, ilk itirazlar arasında yer almaz ve savunmanın genişletilmesi yasağı kapsamında değerlendirilir. Ayrıca, süresinde cevap dilekçesi vermeyen davalının, daha sonra ıslah yoluyla zamanaşımı def'inde bulunması mümkün değildir. Zamanaşımı def'inin ne zaman ileri sürülmesi gerektiği konusunda mevzuatta açık bir düzenleme bulunmamaktadır.

Beraat sonrası tazminat davası zamanaşımı süresi, karar veya hükümlerin kesinleştiğinin ilgilisine tebliğinden itibaren 3 ay ve her hâlde karar veya hükümlerin kesinleşme tarihini izleyen 1 yıldır. Bu süre, mağdurun haklarını korumak ve adil yargılanmasını sağlamak amacıyla düzenlenmiştir. Tazminat davası açma süreci ve zamanaşımı hakkında daha fazla bilgi almak için bir avukata danışılması önerilir.

Çekin çalınması suçunda zamanaşımı süresi, 8 yıldır. Bu süre, suçun işlendiği tarihten itibaren başlar. Zamanaşımı, suçun niteliğine ve bazı özel durumlara göre değişiklik gösterebilir. Yasal süreçlerin doğru yürütülmesi için bir avukata danışılması önerilir.

Ceza zamanaşımı, suçun işlendiği tarihten itibaren işlemeye başlar ve her suç için kanunda belirlenen cezanın üst sınırına göre ayrı ayrı hesaplanır. Türk Ceza Kanunu'na (TCK) göre ceza zamanaşımı süreleri: Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasını gerektiren suçlarda: 40 yıl. Müebbet hapis cezasını gerektiren suçlarda: 30 yıl. 20 yıldan aşağı olmamak üzere hapis cezasını gerektiren suçlarda: 24 yıl. 5 yıldan fazla ve 20 yıldan az hapis cezasını gerektiren suçlarda: 20 yıl. 5 yıldan fazla olmamak üzere hapis veya adli para cezasını gerektiren suçlarda: 10 yıl. Zamanaşımı süresinin hesaplanmasında dikkate alınan bazı durumlar: Suçun nitelikli hali: Mahkeme, suçun daha ağır cezayı gerektiren nitelikli halleriyle işlenmiş olduğunu fark ederse, zamanaşımı süresi bu nitelikli hale göre belirlenir. Yaş küçüklüğü: 12-15 yaş arasındaki çocuklar için belirlenen zamanaşımı süreleri, bu yaş grubundaki kişiler için yarıya indirilir. Zamanaşımı süresi, belirli işlemler nedeniyle kesilebilir.

Tüketici sözleşmesinin feshi zamanaşımı, ayıplı mal veya hizmetten kaynaklanan durumlarda, malın tüketiciye teslim tarihinden itibaren iki yıllık zamanaşımına tabidir. Cayma hakkı durumunda ise, tüketici kredisi sözleşmelerinde de dahil olmak üzere, yasal süre içinde (genellikle 14 gün) sözleşmeden dönülebilir.

Ceza zamanaşımı, belirli durumlarda durur ve bu durma süresi, engelin ortadan kalkmasıyla yeniden işlemeye başlar. Ceza zamanaşımını durduran bazı durumlar: Soruşturma veya kovuşturmanın izin ya da karar alınmasına bağlı olması. Failin kaçak olduğuna dair karar verilmesi. Şüpheli veya sanığın ifadesinin alınması veya sorguya çekilmesi. Şüpheli veya sanık hakkında tutuklama kararı verilmesi. Suçla ilgili iddianame düzenlenmesi. Hükmün açıklanmasının geri bırakılması (HOGB) durumunda, denetim süresi. Zamanaşımının durması, sürenin işlememesi anlamına gelir; durma sebebi ortadan kalktığında süre, kaldığı yerden işlemeye devam eder.

İdam cezası, Türkiye'de kaldırılmıştır. Bu nedenle, idam cezası için zamanaşımı süresi bulunmamaktadır. Türk Ceza Kanunu'na göre, çeşitli suçlar için belirlenen zamanaşımı süreleri şu şekildedir: Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasını gerektiren suçlarda: 30 yıl. Müebbet hapis cezasını gerektiren suçlarda: 25 yıl. 20 yıldan aşağı olmamak üzere hapis cezasını gerektiren suçlarda: 20 yıl. 5 yıldan fazla ve 20 yıldan az hapis cezasını gerektiren suçlarda: 15 yıl. 5 yıldan fazla olmamak üzere hapis veya adli para cezasını gerektiren suçlarda: 8 yıl. Bu süreler, suçun niteliğine ve failin yaşına göre değişiklik gösterebilir.

Zaman aşımı yoluyla mülkiyetin kazanılması, iki farklı durumda mümkün olabilir: 1. Olağan zaman aşımı. 2. Olağanüstü zaman aşımı. Her iki durumda da gerekli şartlar şunlardır: Taşınmaz, özel mülkiyet konusu olmaya elverişli olmalıdır. Tapu kütüğündeki tescil yolsuz olmalıdır. Malik sıfatıyla zilyetlik, davasız ve aralıksız olarak sürdürülmelidir. İtiraz olmamalıdır. Taşınmaz için bu süre içerisinde dava açılmamış olmalıdır.

Kambiyo senetlerinde (bono, çek, poliçe) zamanaşımı süresi, senedin vade tarihinden itibaren başlar. Ancak, zamanaşımının başlangıç tarihi senedin türüne göre farklılık gösterebilir: Belirli bir günde ödenecek senetler: Senette belirtilen vade tarihi esas alınır. Görüldüğünde ödenecek senetler: İlk ibraz (sunulma) tarihi vade olarak kabul edilir ve zamanaşımı bu tarihten itibaren işlemeye başlar. Düzenleme tarihinden belirli bir süre sonra ödenecek senetler: Düzenleme tarihi ile belirtilen sürenin toplamı vade tarihi olarak kabul edilir. Takibin kesinleşmesinden sonraki devrede borcun zamanaşımına uğraması durumunda, zamanaşımı süresi keşideci için 3 yıl, ciranta için ise 1 yıldır.

Muris muvazaası (mirastan mal kaçırma) davası, miras bırakanın ölümünden sonra her zaman açılabilir; herhangi bir zamanaşımı veya hak düşürücü süreye tabi değildir. Ancak, kadastro tespitinden kaynaklanan durumlarda, taşınmaz için murisin ölümünden sonra kadastro faaliyeti yapılmışsa, 10 yıllık hak düşürücü süre söz konusudur.

Eşler arası mal paylaşımı (mal rejiminin tasfiyesi) davası için zamanaşımı süresi, boşanma kararının kesinleştiği tarihten itibaren 10 yıldır. Zamanaşımı süresinin başlangıcı şu durumlara göre değişiklik gösterebilir: Eşlerin ölümü: Evlilik, eşlerden birinin ölümü ile sona erdiğinde, mal rejimi tasfiyesine ilişkin dava adına zamanaşımı süresi, ölüm tarihi ile başlar. Mal rejiminin sona ermesi: Eşler arasında bir mal rejimi sözleşmesi yoksa, zamanaşımı süresi mal rejiminin sona ermesinden, yani evliliğin sona ermesinden itibaren başlar. Yeni mal rejiminin kabulü: Eşler, daha sonraki bir tarihte mal rejimi sözleşmesi imzalayarak başka bir mal rejimini seçerlerse, mevcut mal rejimi, mal rejimi sözleşmesinin yapıldığı tarihte sona erer ve yeni seçilen mal rejimi türü uygulanmaya başlar.

Islah tarihinden itibaren zamanaşımı kesilmez. Islah, dava dilekçesinin verilmesi dahil, tüm usul işlemlerinin yapılmamış sayılması sonucunu doğurmaz. Ancak, kısmi davada fazlaya ilişkin hakların saklı tutulması durumunda, ıslah yoluyla bu miktar artırıldığında, ıslah tarihinden itibaren zamanaşımına uğrayan alacak miktarı için savunma yapılabilir. Zamanaşımı savunması, esasa cevap süresi içinde ileri sürülmezse, karşı taraf yararına kazanılmış hak doğar ve bu hak, ıslah yoluyla ortadan kaldırılamaz.

Şikayetten vazgeçme, kişilerin huzur ve sükununu bozma suçunda dava zamanaşımını kesmez. Türk Ceza Kanunu'nun 73. maddesine göre, soruşturulması ve kovuşturulması şikayete bağlı olan suçlarda şikayet hakkı, bir suçun mağduruna veya suçtan zarar görene ait olup, süresiz bir hak değildir ve zamanaşımı süresine tabidir. Kişilerin huzur ve sükununu bozma suçu için dava zamanaşımı süresi 8 yıldır.

Değer artış payı alacağı için zamanaşımı, mal rejiminin sona erdiği tarihte işlemeye başlar. Bu tarih, boşanma davasının kesinleştiği an olarak kabul edilir. Zamanaşımı süresi, Borçlar Kanunu'nun 146. maddesine göre 10 yıldır.

Evet, istirdat davasında zamanaşımı vardır. İstirdat davası, borcun tamamının ödendiği tarihten itibaren 1 yıllık hak düşürücü süre içinde açılmalıdır. Bu süre hak düşürücü nitelikte olduğundan, mahkemece resen dikkate alınır ve süresinde açılmayan davalar reddedilir.