Tasavvuf

Divan edebiyatında işlenen başlıca konular: İslam mitolojisi ve tasavvuf: Allah’ın birliği, peygamberin övülmesi gibi temalar. Aşk ve sevgili: Genellikle platonik aşk anlayışı işlenir; sevgili mutlak iktidar sahibi, zalim ve vefasız olarak tasvir edilir. Kadın: Aşkın güzellikleri ve kadın konusu işlenir. Şarap: İçki zevki ve hayata karşı kayıtsızlık teması işlenir. Din ve kadercilik: Dünyanın geçiciliği, feleğin şerri gibi konular işlenir. Felsefi düşünceler: Bazı felsefi konular ele alınır. Divan edebiyatında toplumla ilgili konulara hemen hiç yer verilmemiş, bireysel sorunlar ve duygular ön planda tutulmuştur.

A'mâk-ı Hayâl, Şehbenderzâde Filibeli Ahmed Hilmi tarafından 1910 yılında yazılmış bir eserdir ve Vahdet-i Vücûd inancını anlatır. Eserde, başkahraman Râci'nin varlık, alem, ruh, ölüm, hayat gibi varoluşsal kavramları anlama ve ruhunu huzura kavuşturacak bilgiye ulaşma çabaları anlatılır. A'mâk-ı Hayâl, aynı zamanda Doğu-Batı medeniyetinin bir çatışma anlatısı olarak da değerlendirilebilir.

En çok bilinen menkıbelerden bazıları şunlardır: Cüneyd-i Bağdâdî Menkıbesi. Behlül Dânâ Menkıbesi. Dede Maksut Menkıbesi. Şeyh Turesan Veli Menkıbeleri. Ayrıca, İbrâhim b. Edhem, Maruf Kerhi ve diğer birçok kişinin yer aldığı menkıbeler de halk arasında bilinmektedir.

Edep, Arapça kökenli bir kelime olup, "toplum töresine uygun davranma", "iyi ahlak", "incelik", "terbiye" ve "nezaket" gibi anlamlara gelir. Edep, İslam kültüründe hayatın her yönünü kapsayan görgü ve ahlak kurallarını ifade eder. Ayrıca, "edep" kelimesi "bir toplumda örf, âdet ve kural hâlini almış iyi tutum ve davranışlar" için de kullanılır.

Geyik tablosu, farklı kültürlerde ve bağlamlarda çeşitli anlamlar taşır: Genel olarak: Geyik, zarafet, dinginlik, doğayla uyum, saflık ve doğurganlığı temsil eder. Aztek ve Maya kültüründe: Geyik, doğanın ve ruhun kutsal bir sembolüdür. Frida Kahlo'nun "Yaralı Geyik" tablosunda: Geyik, sanatçının fiziksel ve ruhsal acılarını, aynı zamanda köklerine ve kültürel geçmişine olan bağlılığını simgeler. Mitolojik ve sembolik anlamlar: Geyik, birçok mitolojide uyanışı, sezgileri ve iç huzuru ifade eder. Geyik tabloları, dekorasyonda kullanıldığında eve huzur, dinginlik ve estetik bir hava katar.

"Sohbetler" kitabının içeriği, yazarın türüne göre değişiklik göstermektedir: Ömer Tuğrul İnançer'in "Sohbetler" kitabı, Eskişehir'de gerçekleştirilen sohbet toplantılarındaki konuşmaların kitap haline getirilmesinden meydana gelmiştir. Kenan Rifai'nin "Sohbetler" kitabı, günlük hayattan küçük hadiselerden yola çıkarak büyük neticeler çıkarır ve okuyucunun ufkunu aydınlatır. Heyet'in "Sohbetler" kitabı, İslam'ın iman, amel ve ihlas esaslarına dair konuları ayet-i kerimeler, hadis-i şerifler ve evliya sözlerinden alıntılarla ele alır.

Amak-ı Hayal, başkahraman Raci'nin hayata dair sorularını cevaplamak istemesini konu edinir. Eserde, yazarın sahip olduğu fikirler "Manisa Tımarhanesi" ve "Raci'nin Hatıraları" adlı iki ana başlık altında toplanır. Amak-ı Hayal, tasavvuf edebiyatının önemli eserlerinden biri olarak kabul edilir ve Vahdet-i Vücûd inancını anlatır.

Letâif, tasavvuf terimi olarak ruhun mertebeleri veya farklı boyutları anlamına gelir. Genel kabul gören anlayışa göre letâifler şunlardır: Kalp: Sol göğsün iki parmak altında bulunur. Ruh: Sağ göğsün iki parmak altında bulunur. Sır: Sol göğsün iki parmak üstünde bulunur. Hafî: Sağ göğsün iki parmak üstünde bulunur. Ahfâ: Göğsün tam orta kısmında yer alır. Nefs-i nâtıka: Alnın tam ortasında, iki kaşın arasından yukarıya doğru dik bir çizgi hâlinde bulunur. Ayrıca, kafanın üst kısmında bulunan "letâif-i küll" de bu listeye eklenir. Letâifler, ancak çok zikredilmekle uyandırılabilir.

"Çilekeş" kelimesi farklı bağlamlarda farklı anlamlar taşıyabilir. Film: 1978 yapımı, Orhan Gencebay ve Perihan Savaş'ın başrollerini paylaştığı, Osman F. Seden'in yönettiği bir Türk dram ve duygusal filmidir. Müzik Grubu: 2003 yılında kurulan ve Türkçe rapcore müzik yapan bir gruptur. Kitap: Zaven Biberyan'ın bir eserinde, 1950'lerin İstanbul'unda yaşayan, Ermeni cemaatinin içinden gelen ve toplumsal baskılarla karşılaşan "müteessir" adlı bir karakterin hikayesi anlatılır.

Hüdhüd kuşunun en bilinen hikayesi, Kur'an-ı Kerim'de geçen ve Hz. Süleyman ile Saba Melikesi Belkıs arasında haber götürüp getirmesiyle ilgilidir. Bu hikayeye göre: Bir sefer esnasında ordularıyla birlikte karınca vadisine gelen Hz. Süleyman, kuşları gözden geçirdiğinde hüdhüdün orada olmadığını fark eder. Nedenini sorarak eğer mazereti varsa bunu ispat etmesini, yoksa canını yakacağını veya kafasını koparacağını belirtir. Çok geçmeden hüdhüd gelip, Hz. Süleyman'a onun bilmediği Sebe ülkesinden haber getirdiğini, bu ülkeyi bir kadının yönettiğini söyler ve onların dinî inançları hakkında bilgi verir. Ayrıca, İslami kaynaklarda hüdhüd kuşunun başka özellikleri de yer alır: Toprağın altındaki suyu görebilme gücüne sahiptir. Eşine çok bağlıdır, eşi ölünce yeni bir eş aramaz. Anne babasına karşı çok hürmetkârdır; yaşlandıklarında yiyeceklerini temin eder. Annesi öldüğünde uygun bir yer buluncaya kadar onu başında taşıdığı için mükâfat olarak güzel bir tepelikle donatılmıştır. Hüdhüd, İslam ve tasavvuf kültüründe hikmet sembolü olarak anılır.

"La Tahzen" şiiri, Mevlana Celaleddin-i Rumi'ye aittir. Şiirin hikayesi hakkında bilgi bulunamamıştır. Ancak, "La Tahzen" ifadesinin "üzülme" anlamına geldiği bilinmektedir. Şiirin bir kısmı şu şekildedir: > "Üzülme! İnsanlar senin kalbini kırmışsa üzülme! Rahman, ‘Ben kırık kalplerdeyim’ buyurmadı mı? O halde ne diye üzülürsün ey can?".

Mantıku't-Tayr, Feridüddin Attar tarafından kaleme alınmış bir mesnevi olup, tasavvufun temel kavramlarını ve insanın hakikate ulaşma yolculuğunu sembolik bir kuş sürüsünün macerası üzerinden anlatır. Eserde anlatılan temel konular: Kuşların Simurg'u arayışı: Birçok kuş, kuşların padişahı Simurg'u bulmak için yola çıkar. Manevi zorluklar: Kuşların karşılaştığı zorluklar, insanın manevi engellerle mücadelesini simgeler. İlahi varlığa ulaşma: Simurg'a ulaşmak, insanın kendi nefsini aşarak ilahi bir varlığa ulaşması anlamına gelir. Eserde kullanılan simgeler derin anlamlar taşır: Kuşlar: Arayan ve hakikate ulaşmak isteyen ruhu temsil eder. Simurg: İlahi varlık, hakikat ve mutlak güzellik gibi anlamlara gelir. Sıcak çöl: Dünya hayatının zorluklarını ve insanın iç dünyasındaki mücadeleleri simgeler. Yedi vadi: İnsan ruhunun geçirdiği farklı aşamaları temsil eder.

Kamil insan, tasavvufta manevi terbiye neticesinde dinin zahir ve batınını tamamlamış, davranış mükemmelliğine ulaşmış örnek şahsiyetlere denir. Kamil insan için kullanılan bazı isimler şunlardır: şeyh; hadi; mehdi; arif; imam; halife; sahib-i zaman. İslam teolojisinde, insanın yaratılmış varlıklar arasında mükemmelliğe sahip olduğu ve en mükemmelin peygamber olduğu kabulüyle, İnsan-ı Kamil ifadesi İslam peygamberi Muhammed'i tanımlamak için de kullanılır.

A'mâk-ı Hayâl, Şehbenderzâde Filibeli Ahmed Hilmi tarafından 1910 yılında yazılmış, tasavvuf edebiyatının önemli eserlerinden biridir. Eserin önemli olmasının bazı nedenleri: Tasavvufi görüş: Vahdet-i Vücûd inancını anlatır ve bu yönüyle yazarın tasavvufî görüşünü en iyi yansıtan eserlerden biri olarak kabul edilir. Doğu-Batı çatışması: Doğu ve Batı medeniyetlerinin bir çatışma anlatısıdır ve bu çatışmada tavrını Doğu düşüncesinden yana koyar. Arayış ve bunalım: Mevcut bilgilerin ve felsefi argümanların insanın varoluş sorularına cevap veremediği bir arayış ve bunalım temasını işler. Sembolik hikayeler: Felsefi ve düşünsel derinlikli sembolik hikayelerden oluşur ve bu hikayeler hem bağımsız bir formattadır hem de sonunda bütünlüğe ulaşır. Otobiyografik özellik: Kitaptaki Raci tipi, birçok yönüyle yazarın kendisi olarak kabul edilir.

Hiçlik sembolü, farklı bağlamlarda çeşitli anlamlar taşır: Felsefi olarak: Nihilizmde hiççiliği, tasavvufta ise benlik, gurur, kibir gibi kötü duygulardan, huylardan arınmayı ve yokluk durumunda olmayı temsil eder. Matematikte: Boş küme veya sıfır kavramını ifade eder. Sanatta: Boşluğu, sessizliği ve minimalizmi simgeler. Bilimde: Evrenin başlangıcını veya sonsuzluğunu temsil edebilir. Ayrıca, hiçlik sembolü, meditasyon ve zihinsel dinginlikle de ilişkilendirilir.

Kırklar Meclisi'nde yer alan bazı kişiler: Hz. Muhammed. Hz. Ali. Selman-ı Farisi. Kadınlar ve erkekler. Gaib erenleri. Kırklar Meclisi, Alevi-Bektaşi inancında yer alan, kırk ulu kişiden oluşan bir meclistir.

İbibik kuşunun hikayesi, Kur'an-ı Kerim'de geçen Hz. Süleyman kıssasıyla ilişkilidir. Neml (Karınca) Suresi'nin 20-24. ayetlerinde, Hz. Süleyman'ın ordularıyla birlikte karınca vadisine geldiği ve kuşları gözden geçirdiği, ancak hüdhüdü (ibibik kuşunu) göremediği anlatılır. Kısa bir süre sonra hüdhüd geri döner ve Hz. Süleyman'a, Sebe ülkesinden haber getirdiğini söyler. Daha sonra hüdhüd, Hz. Süleyman'ın Belkıs'a iletmesi için bir mektup vererek onu Sebeliler'e gönderir. İbibik kuşunun bazı diğer hikayeleri ise şunlardır: Bir İran efsanesine göre, hüdhüd evli bir kadındır. Tasavvufta hüdhüd, derunî ilhamın sembolüdür. Feridüddin Attar'ın Mantık-ut Tayr adlı eserinde hüdhüd, mürşid-i kamili simgeleyen rehber kuştur. Ayrıca, rüyada ibibik kuşu görmek suya kavuşma, sıkıntıdan kurtulma, uzaktan haber alma, misafir gelmesi, emniyette olmak şeklinde yorumlanır.

Fatih Sultan Mehmet'in gül koklamasının nedeni, dine olan derin bağlılığını göstermekti. Ayrıca, Nakkaş Sinan Bey tarafından yapılan bir portrede Fatih Sultan Mehmet, gül koklarken tasvir edilmiştir. Bir başka yoruma göre ise bu portre, Fatih Sultan Mehmet'in İstanbul'daki Bizans'a ait eserleri kendi üstüne alarak kurduğu vakfı ve "Emanetlerinizi aldım ve bunları koruyacağım" mesajını simgeler.

Keramet sahibi bir insanın yaptığı bazı şeyler: Olağanüstü haller: Keramet sahibi insanlar, tayy-i mekân (uzun mesafeyi kısa zamanda alma), tayy-i zaman (aynı anda birden çok yerde bulunma), kabirde yatanın kim olduğunu veya karşısındakinin ne düşündüğünü bilme, havada uçma, denizde yürüme gibi olağanüstü hallere sahip olabilirler. Başkalarının ayıplarını görme: Keramet sahibi bir kişi, başkalarının cünüp gezme, yalan söyleme gibi hatalarını görebilir. İkaz ve tevbe: Bu tür olağanüstü durumlarla insanlar ikaz edilir ve gafletten uyanarak tevbe edebilirler. Ancak, keramet sahibi olmak, kişinin günahsız veya gaybı bilen biri olduğunu göstermez.

Hiçlik felsefesi sembolü, genellikle boş küme sembolü olarak bilinir ve "∅" veya "Ø" şeklinde gösterilir. Ayrıca, hiçlik sembolü, varoluşsal düşüncelerde ve mistik inançlarda da kullanılır ve boşluk, yokluk veya sonsuzluğu temsil eder. Tasavvufta ise hiçlik sembolü, benlik, gurur, kibir gibi duygulardan arınmayı ifade eder.