İslamFelsefesi

İslam felsefesine göre nefsin olgunlaşması için kesin bir zaman dilimi yoktur. Nefsin yedi mertebeden geçerek olgunlaştığı kabul edilir: 1. Nefs-i Emmare. 2. Nefs-i Levvame. 3. Nefs-i Mülhime. 4. Nefs-i Mutmainne. 5. Nefs-i Radiyye. 6. Nefs-i Marziyye. 7. Nefs-i Kamile. Bu süreç, kişinin manevi gelişimine ve çabasına bağlı olarak değişir.

Ruhun üç temel özelliği: 1. Vücut sahibi olması. 2. Hayat sahibi olması. 3. Şuur sahibi olması.

Farabi'nin önemli olmasının bazı nedenleri: İslam felsefesinin kurucusu olarak kabul edilmesi. Eserleri ve etkisi. Çeşitli alanlarda çalışmaları. Platon ve Aristo'nun düşüncelerinin batı dünyasında anlaşılması. Farabi'nin bazı önemli sözleri şunlardır: "Erdemlerin en büyüğü bilimdir". "İyi bir insan öldüğünde ona ağlamayın. Asıl onu kaybeden topluma ağlayın". "Yalancı bilge, kalp akçe gibidir". "Hiçbir şey kendi kendinin nedeni olamaz, çünkü nedenin kendisi oluşandan öncedir". "Düşünmek ruhun kendi kendisiyle konuşmasıdır".

A'mâk-ı Hayâl, Şehbenderzâde Filibeli Ahmed Hilmi tarafından 1910 yılında yazılmış, tasavvuf edebiyatının önemli eserlerinden biridir. Eserin önemli olmasının bazı nedenleri: Tasavvufi görüş: Vahdet-i Vücûd inancını anlatır ve bu yönüyle yazarın tasavvufî görüşünü en iyi yansıtan eserlerden biri olarak kabul edilir. Doğu-Batı çatışması: Doğu ve Batı medeniyetlerinin bir çatışma anlatısıdır ve bu çatışmada tavrını Doğu düşüncesinden yana koyar. Arayış ve bunalım: Mevcut bilgilerin ve felsefi argümanların insanın varoluş sorularına cevap veremediği bir arayış ve bunalım temasını işler. Sembolik hikayeler: Felsefi ve düşünsel derinlikli sembolik hikayelerden oluşur ve bu hikayeler hem bağımsız bir formattadır hem de sonunda bütünlüğe ulaşır. Otobiyografik özellik: Kitaptaki Raci tipi, birçok yönüyle yazarın kendisi olarak kabul edilir.

Evet, İbn-i Sina cevher ve suret ayrımı yapar. İbn-i Sina'ya göre cevher, "zatının hakikati hiçbir konuda bulunmaksızın var olan" mutlak bir cevher olarak tanımlanır. İbn-i Sina, Aristoteles'in suret-madde ve kuvve-fiil ayrımlarına varlık-mahiyet ve imkân-zorunluluk ayrımlarını ekleyerek, zatı gereği zorunlu varlık ve zatı gereği mümkün, başkasıyla zorunlu varlık şeklinde bir tasnif yapar.

Farabi'ye "ikinci öğretmen" denmesinin sebebi, Aristoteles'in felsefesini eksiksiz ve kusursuz bir şekilde anlatmasıdır. Ortaçağ Latince metinlerde ve eserlerde “Alfarabius” ya da “Avennasar” diye bilinen Farabi, İslam felsefesinin en güçlü filozoflarındandır. İbni Haldun'a göre ise Farabi'nin ikinci öğretmen olarak kabul edilmesi mantık üzerinde yapmış olduğu çalışmalarla ilişkilidir.

Gazzâlî, filozofları çeşitli nedenlerle eleştirmiştir: Felsefi düşüncelerin din ile çelişkisi: Gazzâlî, filozofların bazı görüşlerinin İslam'ın öğretileriyle çeliştiğini düşünmüştür. Delillerin yetersizliği: Filozofların ortaya koydukları meseleleri yetersiz ve hatalı bulmuştur. Akılcılığın sınırlamaları: Gazzâlî, filozofların metafizik konularda akıl yürütürken mantık ilke ve kurallarına bağlı kalmadıklarını ve zan ve tahmine dayalı görüşler ileri sürdüklerini iddia etmiştir. Toplumsal kaygı: Gazzâlî, filozofların öğretilerinin kitlelerin dini ve ahlaki hayatını tahrip edici olduğunu düşünmüştür. Gazzâlî, bu eleştirilerini "Makasıd-ül Felasife" ve "Tehafüt-ül Felasife" gibi eserlerinde dile getirmiştir.

Ahmet Arslan, Antik Yunan felsefesi, İslam felsefesi ve kelâm alanlarında çalışmaktadır. Akademik ilgi alanları arasında Osmanlı kelam düşüncesi ve Ortaçağ İslam felsefesi de bulunmaktadır.

İbn Rüşd, İslam felsefesinde Aristocu akım olan Meşşâîlik (Peripatetik) ekole mensuptur.

İbn Miskeveyh'in ahlak anlayışı şu şekilde özetlenebilir: Ahlâkın gayesi: İbn Miskeveyh'e göre ahlâkın gayesi üstün mutluluktur ve her varlığın mutluluğu, özel amacını gerçekleştirmesine bağlıdır. Erdemler: Ahlâk, erdemlerin kazanılmasıyla gelişir. Doğal ve kazanılmış ahlâk: Ahlâk, doğuştan gelen eğilimler ve eğitimle kazanılır. Adalet: Adalet, İbn Miskeveyh'in ahlak anlayışında merkezi bir yer tutar. Sevgi ve dostluk: Sevgi, İbn Miskeveyh için ahlakın temel unsurlarındandır. İbn Miskeveyh'in ahlak felsefesi, Tehzibü’l-Ahlâk adlı eserinde Sokrates, Platon, Aristoteles gibi filozoflardan ve İslamî kaynaklardan etkilenerek ele alınmıştır.

Orta Çağ felsefesinde başlıca iki akım bulunmaktadır: 1. Patristik Felsefe: Kilise babalarının, özellikle Yeni Platonculuktan etkilenerek, Hristiyan öğretisinin temellerini atmaya çalıştığı dönemdir. 2. Skolastik Felsefe: Hristiyan inancının temellendirilmesi ve sistematikleştirilmesi çabalarını içerir. Ayrıca, Orta Çağ felsefesinde İslam felsefesi ve Yahudi felsefesi gibi farklı gelenekler de yer almaktadır.

Te'vil, genellikle filozof İbn Rüşd'e göre yapılır. İbn Rüşd, te'vilin nasların zahirine ters düşmeyecek şekilde yorumlanması gerektiğini savunmuştur. Ayrıca, Gazzâlî'nin te'vil teorisi de filozofların te'vil konusundaki tutumunu etkiler. Te'vil, aynı zamanda mutasavvıflar tarafından da kullanılır, ancak bu tür te'viller daha sübjektif olup, doğrulanabilir veya ispat edilebilir değildir.

Ahmet Arslan, Türk felsefeci, akademisyen ve çevirmendir. Başlıca araştırma alanları: Antik Yunan felsefesi; İslam felsefesi; Osmanlı kelamı.

Meşşâîlik, İslam felsefesi içinde, Aristo felsefesinin İslam düşüncesine entegre edilmesiyle ortaya çıkmış bir rasyonalist felsefe eğilimidir. İşrâkîlik ise 12. yüzyılda Şihâbeddin es-Sühreverdî tarafından kurumsallaştırılan bir düşünce okuludur. Şîrâzî'nin felsefesi, hem İşrâkîlik hem de Meşşâîlik unsurlarını içerir.

İbn Rüşd, din ve felsefeyi aynı kaynaktan beslenen iki ayrı alan olarak görür. İbn Rüşd'ün savunduğu bazı diğer görüşler şunlardır: Varlık düşüncesi ve metafizik: Tanrı'nın varlığının en büyük kanıtının, âlemde görülen birlik ve düzen olduğunu savunur. Bilgi teorisi: Bilginin, varlıkların düzen ve tertibiyle bunlar arasındaki neden-eser ilişkisinin kavranması olduğunu belirtir. Siyaset ve yönetim: İdeal devletin, erdemin hâkim olduğu bir yönetim şekli olması gerektiğini ve devletin temel görevinin halk arasında erdemin yaygınlaşmasını sağlamak olduğunu öne sürer. Tıp: Kan dolaşımı ve mikrobiyoloji konularında önemli görüşler ortaya koyar.

Uçan Adam Düşünce Deneyi, İslam filozofu İbn Sina tarafından ruhun (nefsin) bedenden ayrı ve farklı bir mevcudiyete sahip olduğunu savunmak için geliştirilen bir düşünce deneyidir. Bu deneyde, dış dünyayla hiçbir teması olmayan, duyuları kapalı bir insanın, herşeye rağmen kendi benliğinin farkında olacağı öne sürülür. İbn Sina, bu deneyde ayrıca nefsin gayri maddi bir mahiyete sahip olduğunu ve farklı melekelerin işlevlerini önceleyen, bunları "ben" bilinciyle birleştiren tek bir özün, yani zâtın varlığını dolaylı şekilde izah etmiştir.

Klasik dönem ahlakçılarından bazıları şunlardır: Kindî. Fârâbî. İbn Miskeveyh. Gazzâlî. Nasîruddîn Tûsî. Ayrıca, İhvân-ı Safâ ve İbn Bâcce de klasik dönem ahlakçıları arasında yer alır.

"Sen sen olarak değilsin" ifadesi, Muhyiddin İbnü'l-Arabî'ye ait bir sözdür. Bu sözün anlamı şu şekilde açıklanabilir: "Sen" hiçbir zaman var olmadın ve olman da mümkün değil. "Sen", "o"nun bir parçası değildir, ancak "o" da "sen"den hariç değildir. "Sen", ne bir fanisin ne de bir mevcud. Bu söz, insanın var olmadığını ve "o"nun bir parçası olduğunu, aynı zamanda "o"ndan da ayrı olmadığını ifade eder. Ayrıca, "Sen, sen değilsin" ifadesi, 2014 yapımı bir sinema filminin adı olarak da kullanılmaktadır.

Şemsüddîn eş-Şehrezûrî, 13. yüzyılda yaşamış Kürt kökenli bir İslam filozofu, tarihçi ve doktordur. Başlıca eserleri: Resâ’ilü’ş-Şecereti’l-İlâhiyye fî ‘Ulûmi’l-Hakā’iki’r-Rabbâniyye; Kitâbü’r-Rumûz ve’l-Emsâlü’l-Lâhûtiyye fi’l-Envâri’l-Mücerredeti’l-Melekiyye; Şerhu Hikmeti’l-İşrâk; et-Tenkīhât fî Şerhi’t-Telvîhât; Nüzhetü’l-Ervâh ve Ravzatü’l-Efrâh (Târîhu’l-Hükemâ’). Şehrezûrî, Şihabeddin Sühreverdî'nin İşraki felsefesini devam ettirmiş ve bu felsefenin kurulmasında önemli rol oynamıştır.

Üç Tehâfüt'ün konusu, din ve felsefe ilişkisidir. Eserde, İmam Gazâlî ve İbn-i Rüşd arasında cereyan eden fikir mücadelesi, Tehâfütler (reddiyeler) vasıtasıyla ortaya konmaktadır. Tehâfüt geleneğinin ele aldığı konular ise genel olarak Tanrı, Tanrı-âlem ilişkisi, insana ve tabiata dair meselelerdir.