Tasavvuf

Zühdün dört aşaması, tasavvufta "terk-i dünya", "terk-i ukbâ", "terk-i hestî" ve "terk-i terk" olarak tanımlanır. 1. Terk-i dünya: Dünyayı terk etmek. 2. Terk-i ukbâ: Ahireti terk etmek. 3. Terk-i hestî: Varlığı, yani nefsini terk etmek. 4. Terk-i terk: Terk etmeyi terk etmek, yani hiçbir şeye bağlı olmamak. Bu aşamalar, zahidin Allah ile meşgul olmasına engel olan her şeyden arınmasını ifade eder.

İmam Gazali'nin "Kalplerin Keşfi" adlı kitabı, kalpleri hassas bir İslami hayata sevk etmeyi ve oraya saf bir İslami yaşamı yerleştirmeyi hedefler. Kitapta işlenen bazı konular şunlardır: Allah korkusu; Sabır ve hastalık; Riyazet ve nefsani şehvet; Gaflet; Allah’ı unutmak, fasıklık ve nifak; Tevbe; Sevgi ve aşk; Allah’a itaat, onu sevmek, resulünü sevmek; Emanet; Namazı huzur ve huşu ile tamamlamak. Ayrıca, kitap tasavvufi bir eser olarak da kabul edilir.

Zâhid ve sofu kavramları aynı anlama gelmez, ancak birbirleriyle ilişkili anlamlar taşır. Zâhid, dünya işleriyle meşgul olmayan, dünya hazlarına karşı kayıtsız kalan ve dinin sadece zâhirî gereklilikleriyle yetinen kişi anlamına gelir. Sofu ise, dinin gerekliliklerini yerine getiren, Allah'ın emir ve yasaklarına uyan, vaktinin çoğunu ibadet ve zikirle geçiren kişi demektir. Mutasavvıflar ve dervişler kendilerini "rind" olarak takdim ederken, tasavvufta sofu kişiler için "zâhid" kelimesi kullanılır.

Bade, tasavvuf edebiyatında "aşk" manasında kullanılır. Ayrıca, halk şiiri geleneklerine göre, bir aşığın mahlas alabilmesi için rüyasında bade içmesi gerekir; aşık, bu şekilde gerçek anlamıyla aşık olur. Bade, şarap veya içki anlamında da kullanılabilir. Rüyada içilecek bade, şarap, şerbet, su gibi bir içecek veya elma, nar, ekmek, üzüm gibi bir yiyecek olabilir.

Hu kelimesi Arapça "O" anlamına gelir ve genellikle tasavvuf literatüründe Allah'ı ifade etmek için kullanılır. Ayrıca, "Hayy'dan gelen Hu'ya gider" sözünde olduğu gibi, Allah'tan gelenin Allah'a döneceği anlamını da taşır; burada "Hayy", Allah'ın isimlerinden biri olup "diri, dirilten, yaşamın kaynağı olan" anlamına gelir. Bunun yanı sıra, dervişler arasında bir selamlaşma sözü olarak da kullanılır.

Sekinet ve vakar kelimeleri, Arapça kökenli olup farklı anlamlara sahiptir: Sekinet, sözlükte "vakar, ağırbaşlılık, huzur, güven, rahatlık" gibi anlamlara gelir. Vakar, "ağırbaşlılık, saygınlık, büyüklük, ciddiyet, asillik, sakinlik, olgunluk, temkinlilik, ölçülülük" gibi anlamlara gelir. Sekinet ve vakar kelimeleri eş anlamlı olarak da kullanılır.

Zühd, Arapça kökenli bir kelime olup, "dünyaya karşı ilgisizlik", "maddi zevklerden ve dünya nimetlerinden el çekme", "dünyayı terk etme" anlamlarına gelir. Zühd kavramı, İslam'da kişinin manevi bir arayış içinde olup, dünyevi arzulardan, servet ve dünyevi başarılardan vazgeçmesi ve sadece Allah'a yönelmesi anlamına gelir. Zühd, aynı zamanda bir tür içsel temizlik ve ruhsal sadelik olarak da tanımlanabilir. Zühd, terk edilen şeye göre farklı derecelere ayrılır: İlk derece: Dinin yasakladığı haramları terk etmek. İkinci derece: Şüpheli şeylerden uzak durmak (verâ). Üçüncü derece: Yapılıp yapılmamasına izin verilen hususları (mubah) terk etmek. Azimet ehlinin zühdü, Hz. Peygamber’in yaptığı gibi yemede, konuşmada, uyumada vs. her tür çokluktan kaçınıp azla yetinmektir.

Kimyâ-yı Saâdet kitabının önemli olmasının bazı nedenleri: İç huzur ve manevi zenginlik: Eser, iç huzurunu ve manevi zenginliği artırarak insanın gerçek saadetini bulmasına yardımcı olmayı amaçlar. İman, amel ve ahlak: Kitap, iman, amel ve ahlak konularından bahseder. İhyâ'nın özeti: Kimyâ-yı Saâdet, İmam-ı Gazzâlî'nin İhyâ'u Ulmû'id-Din isimli eserinin Farsçaya çevrilmiş kısa bir özetidir. Toplumsal sorumluluk: Eserde, hayırseverlik ve yardımlaşmanın önemi vurgulanır. Osmanlı döneminde popülerlik: Asırlar boyu şark diyarlarında ve Anadolu'da bir başucu kitabı olarak evlerdeki yerini almış, Osmanlı toplumunda da en çok okunan kitaplardan biri olmuştur.

Er-Riaye, 786-857 yılları arasında yaşamış olan alim Haris el-Muhasibi tarafından yazılmış bir eserdir. Eserde ele alınan bazı konular: Allah’ın hakkına riayet; Takva ve mahiyeti; Nefsi tanıma; Riya ve çeşitleri; Kibir; Arkadaşları tanıma; Aldanma; Ucub, hased, vera, takva, müridlerin tedibi. Er-Riaye, tasavvuf ve ahlak felsefesi üzerine kurulu, yoğun ve değerli bir eser olarak kabul edilir.

"Minnet Eylemem" türküsünün hikayesi şu şekilde özetlenebilir: Tasavvuf Düşüncesi: Türkü, tasavvuf düşüncesini yansıtır; dünya nimetlerine değer vermeyen, mal-mülk peşinde olmayan bir bakış açısını ifade eder. Kul Nesimi'nin Tutumu: Kul Nesimi, bu dünyada elindekiyle yetinmesini bilen bir misafir olarak kendini tanımlar ve ahiret gününde günahkar olmadığına aracılık edecek Hz. Muhammed ile Allah'ın yeryüzündeki temsilcisi sayılan sultana karşı bir başkaldırı içindedir. Dil ve Kültür: Nesimi, Arapça ve Farsça bilmediğini, bu dilleri konuşmanın kendi seçimi olduğunu belirtir. Türkü, aslen 15. yüzyılda yaşayan Seyyid İmadeddin Nesîmî'ye atfedilse de, günümüzde genel kanı, eserin 17. yüzyılda yaşamış halk şairi Âşık Ömer'e ait olduğu yönündedir.

Gaflet, kelime anlamı olarak dalgınlık, dikkatsizlik, boş bulunma, aymazlık, dalgı, ihtiyatsızlık anlamlarına gelir. Gaflete düşmek ise, dünyevi sorumluluklarını unutmak, manevi sorumluluklarının farkında olmamak ve dalgın davranışlarda bulunmak anlamına gelir. Dini metinlerde ve dini bir terim olarak kullanıldığında, kişinin sorumluluklarını unutup ihtiyatsız ve aymaz davranışlar sergilemesi anlamında kullanılır ve olumsuz çağrışıma sahip kelimelerden biridir.

Amak-ı Hayal, başkahraman Raci'nin hayata dair sorularını cevaplamak istemesini konu edinir. Raci, birçok farklı bilim, felsefe ve inançla sorularına cevap arasa da bir türlü tatmin olamaz. Her hayalde kendini çok farklı bir dünyada ve durumda bulur.

Kızıl Abdal ifadesi, iki farklı bağlamda kullanılabilir: 1. Pir Sultan Abdal'ın şiirlerinde "kızıl elma" imgesi. 2. Bektaşi edebiyatında Kızıl Deli Seyyid Ali Sultan. Ayrıca, "Kızıl Abdal" ifadesi, Aleviler arasında Hz. Hamza ve Hz. Ali'yi konu alan videoların başlığı olarak da kullanılmaktadır.

Silsilenin en büyüğü, Peygamber Efendimiz Hz. Muhammed'dir (s.a.v.). Silsile, tasavvufta Muhammed Peygamber'den günümüze kadar mürşidlerin manevi zincirini ifade eder.

Silsilenin en büyüğü, Peygamber Efendimiz Hz. Muhammed'dir (s.a.v.). Silsile, tasavvufta Muhammed Peygamber'den günümüze kadar mürşidlerin manevi zincirini ifade eder.

İrfan ve arif arasındaki temel fark, irfanın daha özel ve manevi bir bilgi türünü, arif ise bu bilgiye sahip olan kişiyi ifade etmesidir. İrfan, ilham, keşif, sezgi ve manevi tecrübe ile elde edilen bilgidir. Özetle: - İrfan: Bilgi türü - Arif: Bu bilgiye sahip olan kişi Örnek: - İrfan: "Nefsini bilen, Rabb'ini bilir" (Gazali). - Arif: "Birlikte ve ayrı olan kimselerdir" (Şah-ı Nakşibend).

Hiçlik dövmesi, farklı anlamlara gelebilmektedir: Tasavvufta hiçlik dövmesi, benlik, gurur, kibir gibi kötü duygulardan arınmak ve yokluk durumunda olmak anlamına gelir. Felsefi olarak hiçlik dövmesi, nihilizm felsefesini ve yaşamın anlamsızlığını değil, anlamın kişisel ve öznel bir seçim olduğunu ifade eder. Budizm, Taoizm ve varoluşçuluk felsefesinde hiçlik, evrenin, benliğin ve tüm maddesel varlıkların geçiciliğini, sonsuzluğu ve özgürlüğü ifade eder. Genel olarak hiçlik dövmesi, hayatın geçici ve kırılgan olduğunu, kişinin duygusal ve zihinsel yüklerinden kurtulma isteğini ve minimalizmi benimsemesini simgeler. Dövme anlamlarının bilimsel bir temeli olmadığını ve kişisel yorumlara dayandığını unutmamak gerekir.

Büyük himmet sahibi olmak, tasavvufta kendini veya başkasını kemale erdirmek amacıyla kalbin bütün ruhanî güçleriyle Allah'a yönelmek anlamına gelir. Himmet, aynı zamanda lütufta bulunmak, yardım etmek, imdada yetişmek ve el uzatmak manalarını da ihtiva eder. Herevî'ye göre himmet, üç şekilde ele alınır: Uyanış tarzındaki himmet. İrade himmeti veya cem‘ himmeti. Hakikat himmeti. Mutasavvıflara göre, insan keremi bol Allah’tan manevi ve yüce değerler isterken aza kanaat etmemelidir.

Cilâü'l-hâtır, Abdülkadir Geylani'ye ait bir eserdir. Eserin tam adı "Cilâü'l-hâtır fi'l-bâtın ve'z-zâhir" şeklindedir ve "Bâtınî ve zâhirî konularda gönül dünyasına yansıyan fikirlerin cilası" anlamına gelir.

Cevher, bir şeyin maddesi, özü veya asıl unsuru anlamına gelir. Bazı örnekler: Demir bir cevherdir, sertliği ise bir arazdır. Su bir madde veya cevherdir, buharlaşması ise bir arazdır. Elma bir maddedir, rengi, kokusu ve tadı ise arazlardır. Özellikler: Cevherler, kâinatta arazlara göre daha az bulunur ve arazlara mekân görevi yaparlar. Cevherler, kendi başlarına var olabilirken, arazlar kendi başlarına var olamazlar ve sürekli halden hale geçerler.