DivanEdebiyatı

Evet, mahlası olmayan şairler vardır. Bu şairlerden bazıları şunlardır: İbni Kemâl; Aşçı-zâde Hasan Çelebi; Seyyid Mehmed Emin Efendi; Ağa-zâde Muhammed Dede.

Gazellerin aşk ve şarap üzerine yazılmasının birkaç nedeni vardır: Hadarî yaşam felsefesi: Klasik şiirde aşk ve şarap, hedonist bir yaşam tarzını, eğlenceyi ve hayatı dolu dolu yaşamayı temsil eder. Konu çeşitliliği: Gazeller, aşk, güzellik, şarap, ayrılık gibi lirik konuları işler. Arap edebiyatı etkisi: Gazel, aslen Arap edebiyatında bir nazım biçimi değildir; kasidelerin içinde aşktan ve sevgiliden söz edilen kısımlardan ayrılarak ayrı bir nazım biçimi olmuştur. Ayrıca, tasavvufi gazellerde aşk ve şarap, ilahi aşk ve marifetin sembolü olarak da işlenir.

Bentler, şiirdeki dize sayılarına ve kullanım amaçlarına göre farklı türlere ayrılır: Divan Edebiyatı Bentleri: Genellikle 8 veya 10 dizeden oluşur ve belirli bir ölçü ile kafiye kalıbına sahiptir. Müsammatlar: Dört veya daha fazla dizeden oluşan kıtalardan oluşur. Terkib-i Bent ve Terci-i Bent: Terkib-i Bent, gazel biçiminde düzenlenmiş şiir parçalarının "vasıta" beyti ile bağlanmasıyla; Terci-i Bent ise 2-12 hane (beyit) içeren şiir parçalarının "vasıta" beyti ile bağlanmasıyla oluşur. Murabba: 3-7 bentten oluşan ve aruz ölçüsüyle yazılan bir şiir türüdür. Ayrıca, bent kelimesi, bir akarsu yatağında suyun birikmesini sağlamak amacıyla yapılan sağlam ve dayanıklı yapı anlamında da kullanılır.

Divan edebiyatında surname, Osmanlı döneminde padişah çocuklarının doğum, sünnet ve düğün törenlerini anlatan eserlerin genel adıdır. Surnamelerin özellikleri: Nazım türü: Surnameler manzum, mensur veya manzum-mensur karışık olabilir. Konu: Şenlikler, esnaf alayları, cambaz gösterileri, at yarışları, müzik fasılları gibi etkinlikler işlenir. Kültürel değer: Osmanlı sarayının ve toplumun yaşam tarzını, kıyafetlerini, müziğini, geleneklerini yansıtır. İlk örnekler: 1582 yılında III. Murad'ın oğlu Şehzade Mehmed'in sünnet töreni için Âlî Mustafa Efendi ve İntizâmî tarafından yazılan eserlerdir. Ünlü örnekler: Surname-i Hümâyun, Surname-i Vehbî, Surname-i Abdî.

Yavuz Sultan Selim, Selîmî mahlasıyla yazdığı şiirlerle meşhurdur. Meşhur şiirlerinden bazıları: "Sanma şâhım / herkesi sen / sâdıkâne / yâr olur". Farsça kaleme aldığı ve fetih idealini yansıtan gazel. Yavuz Sultan Selim'in tek eseri, Farsça şiirlerinin yer aldığı divanidir.

Mısra (Dize): Şiirin her bir satırına verilen isimdir. Bir ölçüye uygun olarak söylenmiş beytin yarısına da mısra denir. Tek mısralık şiirler de olabilir. Beyit: Anlamın iki mısrada tamamlandığı nazım birimidir. Özellikle divan edebiyatı şairleri tarafından sıkça kullanılan beyit, günümüze kadar ulaşmıştır. Bir beytin her dizesi kendi içinde bir bütün olabildiği gibi, birinci dizedeki anlam ikinci dizede de sürebilir. Örnek beyit: > Ana gibi yar olmaz, İstanbul gibi diyar Güleni şöyle dursun, Ağlayanı bahtiyar. (Necip Fazıl Kısakürek)

Bade, tasavvuf edebiyatında "aşk" manasında kullanılır. Ayrıca, halk şiiri geleneklerine göre, bir aşığın mahlas alabilmesi için rüyasında bade içmesi gerekir; aşık, bu şekilde gerçek anlamıyla aşık olur. Bade, şarap veya içki anlamında da kullanılabilir. Rüyada içilecek bade, şarap, şerbet, su gibi bir içecek veya elma, nar, ekmek, üzüm gibi bir yiyecek olabilir.

Müstezat, kelime anlamı olarak "çoğalması istenilen, artmış" anlamına gelir. Bir edebiyat terimi olarak müstezat, her dizesine bir küçük dize eklenmiş, belli vezinlerde yazılmış Divan Edebiyatı nazım biçiminin adıdır. Müstezat, genellikle gazelden türemiştir. Müstezat, serbest müstezat ve klasik müstezat olarak ikiye ayrılır. Türk edebiyatına Arap edebiyatından geçmiştir.

Harnâme, divan edebiyatı şairi Şeyhî tarafından kaleme alınmış bir mesnevidir.

Divan edebiyatında en ünlü mevlit, Süleyman Çelebi'ye aittir. Süleyman Çelebi'nin Vesiletü’n-Necât adlı mesnevisi, halk arasında “Mevlit” olarak ün salmıştır ve Türk kültürü içinde önemli bir yer edinmiştir. Türk edebiyatında onlarca mevlit yazılmasına rağmen hiçbiri, Süleyman Çelebi’nin mevliti kadar etkili olmamıştır.

"Türk-i" ifadesi, "Türk" kelimesine "-i" eki eklenerek oluşturulmuş bir tamlamadır ve genellikle "Türk'e ait", "Türk ile ilgili" anlamlarına gelir. Örneğin, "Türk-i i" (büyük i) ifadesi, "Türk" kelimesinin büyük "i" harfiyle yazılmasını ifade eder. Ayrıca, "Türk-i miğfer" ifadesi, Türk dilinde "miğfer" anlamına gelen "T’u-küe" kelimesini ifade eder. Bu, Türk adının Çin kaynaklarında geçen bir yorumudur. "Türk-i olgunluk çağı" ifadesi ise, Kaşgarlı Mahmut'un "Divan-ı Lügatit Türk" adlı eserinde Türk adının "olgunluk çağı" anlamına geldiğini belirtir. "Türk-i kanun ve nizam sahibi" ifadesi, Ziya Gökalp'in Türk adının "töre" (kanun, nizam) ile ilişkili olduğunu savunduğu görüşü ifade eder. Bu tür tamlamalar, Türk adının farklı kaynaklarda ve bağlamlarda nasıl yorumlandığını gösterir.

Divan edebiyatında tapşırmanın amacı, şairin asıl adı yerine geçen mahlasını (takma ad) eserde, özellikle şiirlerin son bölümünde, kullanmaktır. Mahlas, şairin ünü haline gelir ve bazen asıl adı unutulup gider. Divan şairleri, mahlaslarını genellikle hocaları, üstatları veya usta bir şair tarafından alırdı. Örnek bir tapşırma: >Karac’oğlan der ki geçti çağlarım Meyve vermez oldu gönül bağlarım Aklıma geldikçe durmaz ağlarım Gözüm yaşı sel olduğu zamandır. Karacaoğlan (Halk Şairi)

Edebiyatta "ağyar olmak", konuşulan konunun dışına çıkmak veya gözden çıkarılmak anlamına gelir. Ayrıca, Divan edebiyatında "ağyar" terimi, aşık ile maşuk arasına giren rakip anlamında kullanılır. Tasavvufta ise "ağyar", insanın Allah'a olan aşkına engel olabilecek dünya ilgisi veya dünyevi bağları temsil eder.

Sünbülzade Vehbi'nin önemli olmasının bazı nedenleri: Eserleri: Tuhfe-i Vehbi. Nuhbe-i Vehbi. Lutfiyye. Divan. Edebî Kişiliği: 18. yüzyılın ünlü şairleri arasında yer alır. Divan şiirini temsil eden bir şairdir. Yerel konulara, atasözleri ve deyimlere yer vermesi ile Sabit'i hatırlatır. Görevleri: Rumeli'de ve farklı bölgelerde kadılık yapmıştır. 1775 yılında İran'a elçi olarak gönderilmiştir. I. Abdülhamid'in "Tannane" adlı kasidesini beğenmesiyle idam fermanından kurtulmuştur.

Divan edebiyatında işlenen başlıca konular: İslam mitolojisi ve tasavvuf: Allah’ın birliği, peygamberin övülmesi gibi temalar. Aşk ve sevgili: Genellikle platonik aşk anlayışı işlenir; sevgili mutlak iktidar sahibi, zalim ve vefasız olarak tasvir edilir. Kadın: Aşkın güzellikleri ve kadın konusu işlenir. Şarap: İçki zevki ve hayata karşı kayıtsızlık teması işlenir. Din ve kadercilik: Dünyanın geçiciliği, feleğin şerri gibi konular işlenir. Felsefi düşünceler: Bazı felsefi konular ele alınır. Divan edebiyatında toplumla ilgili konulara hemen hiç yer verilmemiş, bireysel sorunlar ve duygular ön planda tutulmuştur.

Divan edebiyatında kullanılan nazım biçimleri şu şekilde sınıflandırılabilir: Beyitlerle kurulan nazım biçimleri: Gazel, kaside, mesnevi, kıt’a, müstezat. Dörtlüklerden oluşan nazım biçimleri: Rubai, tuyuğ, murabba, şarkı, terbi. Bentlerle kurulan nazım biçimleri: Terkib-i bent, terci-i bent, muhammes, müseddes, müsebba, müsemmen, mütessa, mu’aşşer. Konularına göre kasideler: Tevhid: Allah’ın birliğini, varlığını anlatan kasideler. Münacaat: Allah’a yakarışı dile getiren kasideler. Naat: Peygamberi öven kasideler. Medhiye: Devrin önde gelen kişilerini öven kasideler. Hicviye: Devrin yöneticilerini yermek için yazılan kasideler. Mersiye: Önemli birinin ölümünden duyulan acıyı dile getiren kasideler. Cülûsiyye: Padişahın tahta oturması münasebetiyle yazılan kasideler. Sûriyye: Düğün ya da sünnet gibi şenlikleri ele alan kasideler.

Hafız-ı Şirazi'nin en önemli eseri, Divan-ı Hafız olarak bilinen divanıdır.

Divan edebiyatının bazı özellikleri: Nazım birimi genellikle beyittir ve cümle beyitte tamamlanır. Nazım ölçüsü aruzdur. Dili, Arapça, Farsça ve Türkçe karışımından oluşan Osmanlıcadır. Şiirlerde tam ve zengin uyak kullanılmıştır. Şiirlerin konuyu içeren başlıkları yoktur, nazım biçimlerine göre adlandırılırlar. Klişe bir edebiyattır, duygu ve düşünceler değişmez sözlerle (mazmun) anlatılır. Anlatılan şey değil, anlatış biçimi ön plandadır. Soyut bir edebiyattır, insan ve doğa gerçekte olduğundan farklı ele alınır. Aydın zümrenin edebiyatıdır, medrese kültürü hâkimdir ve genellikle saraya ve çevresine seslenir. Sanatlara bolca yer verilir, sanat yapmak amaç durumuna gelmiştir. Ulusal bir edebiyat olmayıp dinin etkisiyle şekillenmiştir, Arap ve İran edebiyatının etkisi çok fazladır. Daha çok aşk, sevgili, içki, din ve kadercilik gibi konular işlenmiştir. Nazım ön planda tutulmuş, nesre pek az yer verilmiştir.

Müstezatlı gazel, müstezat nazım şekliyle yazılmış gazel demektir. Müstezat, Divan edebiyatında gazel formundan türetilmiş bir nazım şeklidir. Müstezat nazım şekli, en çok "gazel müstezat" şeklinde yazılmıştır. Müstezat gazellerde aşk, şarap, güzellik ve aşkın verdiği acılar gibi konular işlenir.

Tuyuğ, Divan edebiyatına Türklerin kazandırdığı, dörtlüklerle yazılan bir nazım biçimidir. Tuyuğun özellikleri: Yapı: Sadece dört dizeden oluşur. Uyak düzeni: Genellikle "aaxa" şeklindedir, yani birinci ve ikinci dizeler uyaklı, üçüncü ve dördüncü dizeler uyaklıdır. Aruz vezni: "Fâilâtün fâilâtün fâilün" kalıbı kullanılır. Cinas: Cinaslı kafiye kullanımı yaygındır, ancak cinassız tuyuğlar da vardır. Mahlas: Tuyuğlarda genellikle mahlas yer almaz. Konu: Tasavvuf, felsefe, aşk, ölüm gibi konular işlenir. Önemli temsilciler: Kadı Burhaneddin, Nesimi, Ali Şir Nevai.