Ahlak

Baba parası, yani başlık parası, hukuka ve ahlaka aykırı olduğu gerekçesiyle yasaklanmıştır. Türk Borçlar Kanunu'nun 81. maddesine göre, hukuka veya ahlaka aykırı bir sonucu elde etmek için verilen şey geri istenemez ve bu nedenle başlık parası adı altında yapılan ödemeler talep edilemez.

Riya ve gösteriş aynı anlama gelir. Riya, kişinin, başkalarının beğenisini kazanmak, saygınlık ve çıkar sağlamak amacıyla, inandığından farklı davranışlarda bulunmasıdır. Gösteriş ise, ibadet veya iyiliğin Allah rızası için değil, gösteriş için yapılmasıdır. Ancak, riya ve gösteriş kavramları, farklı bağlamlarda ele alınabilir. Örneğin, hadislerde riya, "küçük şirk" olarak nitelendirilir. Ayrıca, "süm’a" kelimesi de gösterişle ilişkilidir ve başkalarının duyması vesilesiyle övünme, gösteriş yapma veya çeşitli menfaatler elde etme amacını ifade eder.

Takvalı bir insanın nasıl davrandığına dair bazı örnekler: Adaletli ve dürüsttür. Günahlarını normalleştirmez. İsraf etmez. Sosyal düzeni bozan değil, ıslah eden taraftır. Boş ve anlamsız şeylerle oyalanmaz. İnananlara karşı alaycı ve küçümseyici olmaz. Allah’a karşı saygılıdır. Allah’ı her an zikir hâlindedir. Takva, sadece bir korku hali değil, derin bir bilinç ve sorumlu yaşam felsefesidir.

Tevazu, alçak gönüllülük anlamına gelir ve ilahi kudret karşısında acziyetin farkına varmayı ifade eder. Tevazu örnekleri: Hz. Ömer: Yamalı elbise giyer, dul ve yetimlerin evine sırtında su ve yiyecek taşır, hasır üzerinde yatıp uyurdu. Hz. Hüseyin: Bir gün yoldan geçerken, ekmek kırıntıları yiyen fakirlere rastladı ve onların davetine memnuniyetle icabet ederek onlarla birlikte yedi. Peygamber Efendimiz: Kendi işlerini kendi görür, ayakkabısını onarır ve elbisesini yamardı. Hint atasözü: "Meyveli ağacın dalları yere yakın durur".

Atabetü'l-Hakayık, Edip Ahmet Yükneki tarafından 12. yüzyılda yazılmış, din ve ahlak konularını işleyen didaktik bir eserdir. Eserde, dünyayı, Allah'ı ve insanı anlamanın yolunun bilim olduğu vurgulanır. Eser, Karahanlı beylerinden Muhammed Dâd Sipehsalar'a hediye edilmiştir. Atabetü'l-Hakayık, 40 beyit ve 101 dörtlükten oluşur ve aruz ve hece ölçüsüyle yazılmıştır.

Sokrates'in savunduğu bazı temel fikirler şunlardır: Erdem ve bilgelik: Sokrates, erdemli bir hayatın önemini vurgular ve bilgeliği, gerçek varoluşun doğasını anlamak olarak tanımlar. Sorgulama: Sokrates, insanların içinde var olan bilgileri ortaya çıkarmak için sorgulama yöntemini kullanır. Adalet: Adaletsizliğe katlanmanın, adaletsizlik yapmaktan daha az zararlı olduğunu savunur. İlahi iç ses: Sokrates, "daimon" adını verdiği ve vicdanla örtüşen bir iç sese sahip olduğunu iddia eder. Sokrates, MÖ 399 yılında hakkında açılan davada, şehrin tanrılarına inanmamak ve gençliği zehirlemekle suçlanmış ve ölüme mahkûm edilmiştir.

Haysiyetli insan, kendisine ve başkalarına saygı duyan, istikrarlı ve tutarlı bir karaktere sahip olan kişidir. TDK'ya göre haysiyetli kelimesi, onurlu ve saygın anlamlarına gelir. Ayrıca, Dr. Haluk Nurbaki'ye göre haysiyetli insan, Allah'a inanan ve insan olduğunu bilen kişidir. Haysiyet, tarihsel, kültürel ve ilişkisel bir kavramdır; doğuştan kazanılmaz ve kişinin toplumla olan ilişkisine bağlıdır.

Vicdan, kişinin kendi niyet ve davranışlarını ahlaki değerleri doğrultusunda ölçüp biçtiği bir kişilik özelliğidir. Vicdanın önemi: Bireysel huzur: Vicdan, bireyin iç huzurunu sağlar, suçluluk veya pişmanlık hissetmesini engeller. Etik ve ahlaki yaşam: Daha etik ve ahlaki bir yaşam sürmeyi mümkün kılar. Toplumsal adalet: Toplumsal adaletin sağlanmasına katkıda bulunur ve insan hakları ihlallerine karşı savunuculuk yapar. Karar verme: Doğru kararları almaya rehberlik eder.

Yunus Emre şiirlerinde genellikle tasavvuf, hoşgörü, edep, adalet, dürüstlük gibi toplumsal değerler ile Allah sevgisi, cennetin önemi, dünyanın geçiciliği gibi konuları işlemiştir. Şiirlerinde ayrıca sosyal olaylar ve mahalli hayatın izleri de görülebilir. Yunus Emre'nin şiirlerinde işlediği bazı konular: Peygamber sevgisi: "Ya Muhammed(as) canım arzular seni". Edeb: "İlim meclislerinde aradım, kıldım taleb, İlim geride kaldı illa edeb illa edeb". Tasavvuf: "Şeriat tarikat yoldur varana, Hakikat marifet ondan içeru". İyilik ve hoşgörü: "Yaradılanı hoş gör, Yaradan’dan ötürü". Vatan ve gurbet: "Vatan oldu diken gurbet gülistan".

Toplumsal normlar, bir toplumda insanların belirli olaylar karşısında nasıl davranmaları gerektiğini gösteren ve onları bu şekilde davranmaya zorlayan çeşitli kurallardır. Başlıca toplumsal norm türleri: Hukuk kuralları. Örf ve adet kuralları. Ahlak kuralları. Görgü kuralları. Toplumsal normlar, toplumsal düzeni sağlamak ve devam ettirmek amacıyla oluşturulur.

Riya, Allah rızasını kazanmak için yapılması gereken ibadet ve davranışları, insanların takdirini ve beğenisini kazanmak amacıyla yapmak anlamına gelir. Riya örnekleri: Mal, mevki, saygı, şöhret gibi dünyevi çıkarlar elde etmek için yapılan ibadetler. Gıybet eden bir kişinin, pişman olmadan, gıybet ettiği kişiyle helalleşmesi. Ahiret endişesi taşıdığını göstermek için kederli bir yüz ifadesi takınmak. Oruçlu olduğu bilinsin diye sesi kısılmış ve gözlerinin feri sönmüş bir hal takınmak. Abidler ve zahidler gibi saçı başı dağınık görünmek. Konuşmalarda hikmet sahibi, âlim ve zikir ehli bir kimse olduğu izlenimi uyandırmaya çalışmak. Rükû ve secde gibi rükünlerde uzun süre durarak namazı uzatmak. İslam'da riya haram kabul edilir.

Dostoyevski'nin eserlerinde insanın iç dünyası, varoluşsal sorunlar ve insan yaşamı üzerine sorgulamalar ön plandadır. Dostoyevski'nin insana anlatmak istedikleri arasında şunlar yer alır: Özgürlük ve irade: İnsan, tabiat kanunlarına bağlı olmak yerine kendi iradesiyle hareket eder. Aşırı bilinçlilik: Aşırı bilinçlilik, bir hastalık olarak görülebilir; bu durum, insanın yaşamını zorlaştırabilir. İnanç ve iman: İnancın tam olması gerektiğini, delil aramanın gereksiz olduğunu savunur. İnsan ruhunun bilmecesi: Eserlerinde insan ruhunun derinliklerini ve Tanrı karşısındaki tutumunu inceler. Toplumsal eleştiri: İnsan, toplumla olan ilişkisinde ya uyum sağlar, ya değiştirmeye çalışır ya da topluma karşı suç işler. Dostoyevski, insanın iç dünyasını ve varoluşsal sorunlarını ele alarak, okuyucuyu düşünmeye ve tartışmaya teşvik eder.

Fıtratı bozan bazı şeyler: Haramlar: İçki ve uyuşturucu kullanımı, aklı ve sağlığı bozduğu için fıtratı bozan unsurlar arasında sayılır. Fiziksel değişiklikler: Yaratılıştan verilmiş olan özellik ve şekillerin değiştirilmesi, örneğin vücuda dövme yapılması, dişlerin inceltilerek seyrekleştirilmesi ve kaş aldırılması, İslam dininde fıtratı bozmak olarak kabul edilir. Toplumsal ve psikolojik unsurlar: Fesat, toplumsal yozlaşma, zulüm, ahlaksızlık, vesvese, riya, kıskançlık ve bunların sonucu oluşan kafa karışıklığı ve yeis, boşluğa düşme, nihilist bakışın egemenliği de fıtratı bozan unsurlar arasında yer alır. Tedavi amaçlı yapılan estetik müdahaleler ise fıtratı bozmak olarak değerlendirilmez; örneğin, organ kaybı veya şekil bozukluğu durumunda yapılan ameliyatlar bu kapsamdadır.

Evet, îsâr ve fedakârlık aynı anlama gelir. Îsâr, bir kimsenin, kendisi ihtiyaç içinde bulunsa bile sahip olduğu imkânları başkalarının ihtiyacını karşılamak üzere kullanması, başkasının yararı için fedakârlıkta bulunmasıdır. Fedakârlık ise insanın sahip olduğu şeylerden bir başkası için vazgeçmesi, özveride bulunmasıdır.

Bir insana saygılı davranmanın bazı nedenleri: İnsanlık onurunu korumak. Toplumsal uyumu sağlamak. Empati ve anlayışı artırmak. İyi iletişim ve işbirliğini desteklemek. Kendi değerlerini yansıtmak. İnsan haklarına saygı göstermek. Ayrıca, saygı göstermek, kişinin özsaygısını artırır ve psikolojik sağlığına olumlu katkıda bulunur.

Edep ve ahlak aynı şey değildir, ancak birbiriyle ilişkilidir. Ahlak, insanın iyiyi kötüden ayırabilme yeteneği ve bu doğrultuda doğru davranışlar sergilemesiyle ilgilidir. Düşünürler ve filozoflar ahlak kavramını asırlardır incelemişler ve bir fikir birliğine varmışlardır; ahlaki değerler evrenseldir, yerden yere değişmez ve mutlaktır.

Fütüvvet ve Ahilik aynı şey değildir, ancak aralarında yakın bir ilişki bulunmaktadır. Fütüvvet, İslami çerçevede iyi olan şeyleri yapma, kötü olan şeyleri de yapmama esasına dayalı ahlaklı bir hayat ve toplum inşa etme idealinin kurumsallaşmış adıdır. Ahilik, fütüvvet anlayışının bir devamı niteliğinde olup, aynı misyonu yerine getirmek amacıyla oluşturulmuştur.

Yaşlılara gençlerden daha iyi davranılmasının birkaç nedeni: Duygusal olgunluk: Yaşlılar, duygusal olayları daha iyi hatırlar ve negatif durumlara karşı daha az reaksiyon gösterirler. Deneyim ve bilgelik: Yaşlılar, geniş bilgi ve deneyim birikimlerine sahiptir. Sosyal destek ihtiyacı: Yaşlılar, güvenli ve yakın ilişkilere daha çok ihtiyaç duyarlar. Gelecek endişesi: Yaşlılar, gelecek konusunda daha fazla endişe taşıyabilirler. Bu nedenlerle, yaşlılara saygı göstermek ve onlara destek olmak, hem onların hem de toplumun genel sağlığı için önemlidir.

Prestij sahibi olmak, Türk Dil Kurumu'na (TDK) göre "saygınlık sahibi olan kimse" anlamına gelir. Çevresi tarafından her zaman saygı ile karşılanan ve saygınlık kazanan kişiye prestij sahibi denir.

Mansfield Parkı, Jane Austen'ın altı romanından biridir ve Fanny Price adlı bir kızın başından geçenleri, evlatlık olarak girdiği evde nasıl zamanla yükseldiğini anlatır. Romanda ele alınan bazı konular: Sosyal sınıflar. Görünüşlerin aldatıcılığı. Çocuk yetiştirmenin önemi. Köle ticareti. Ahlaki yetkinlik. Fanny, küçük yaşta fakir ailesinin evinden ayrılıp varlıklı teyze ve eniştesinin Mansfield Park adındaki malikanesine gider. Sonunda, Edmund ile Fanny evlenir.