Tasavvuf

Kaf Dağı'nın ardında farklı inanışlara ve anlatılara göre çeşitli şeyler bulunmaktadır: Masal ve efsanelerde Kaf Dağı, dünyayı çevrelediğine inanılan, arkasında cinlerin ve perilerin bulunduğu varsayılan, zümrütten yapılmış bir yerdir. Tasavvufta Kaf Dağı, bir bilinç alemi olarak kabul edilir ve müridin hedefi olarak gösterilir. Merve Kiraz'ın yazısına göre Kaf Dağı'nın ardında cennet gibi bir mekan değil, varoluşun en derin hali olan farkındalık vardır. Kaf Dağı, fiziksel bir yer olarak haritalarda gösterilemez.

İrfan kelimesi Arapça kökenli olup, "bilme, anlama, sezme ve kültür" anlamlarına gelir. Türk Dil Kurumu'na göre, irfan kelimesinin üç anlamı vardır: 1. Gerçeğe ulaştırıcı güçlü seziş. 2. Bilme, anlama. 3. Kültür. Ayrıca, ilahiyat ve tasavvuf alanlarında irfan kelimesine ilahi bir güç tarafından kişiye verilen bilgi ve önsezi anlamları da yüklenir.

"Dem bu demdir" ifadesi, anın kıymetini bilmek anlamına gelir. Bu söz, tasavvufta "tecellinin zuhur ettiği an" olarak değerlendirilir. Ayrıca, 18 Ocak 2025 tarihinde Milli Düşünce Merkezi'nde yayımlanan bir yazıda, "Dem bu demdir" ifadesi, müzakereler hakkında kullanılan bir söz olarak ele alınmıştır.

Hakikat, sözlükte "gerçek, doğru, sabit, esas ve mahiyet" gibi anlamlara gelir. Tasavvufta hakikat, manevi gerçekleri, melekût âlemindeki varlıkları, ilâhî sır ve hikmetleri anlatmak için kullanılır. Bazı örnekler: Fizik ve kimya reaksiyonlarında maddenin yok olmaması. İman ve yakîn hâli. Şeriat, tarikat ve hakikat ilişkisi. Felsefede hakikat, düşünceyle nesne arasındaki uygunluk veya düşüncenin gerçekle uyuşması olarak tanımlanır.

Tekamülü yüksek insan, ruhsal olarak olgunlaşmış ve içsel aydınlanmaya ulaşmış kişiyi ifade eder. Tekamül, ruhun evrimleşme ve gelişme sürecidir. Yüksek tekamüllü insanlar, verdikçe ellerindeki şeylerin artacağına inanır ve bu nedenle karşılıksız vermekten kaçınmazlar. Tekamül süreci, her birey için farklıdır ve kesin bir kuralı yoktur.

Mâsivâdan geçmek, tasavvufta Allah’tan gayri olan, dünyevi her şeyden vazgeçip kendini Allah’a vermek anlamına gelir. Mâsivâ, Arapça “mâ” (şey) ve “sivâ” (başka) kelimelerinin birleşiminden oluşur ve “Allah'tan başka her şey” demektir.

Mâsivâdan geçmek, tasavvufta Allah’tan gayri olan, dünyevi her şeyden vazgeçip kendini Allah’a vermek anlamına gelir. Mâsivâ, Arapça “mâ” (şey) ve “sivâ” (başka) kelimelerinin birleşiminden oluşur ve “Allah'tan başka her şey” demektir.

Cahit Zarifoğlu'nun en güzel şiiri olarak değerlendirilebilecek bir şiir yoktur, çünkü bu, kişisel tercihlere bağlıdır. Ancak, bazı şiirlerinin oldukça beğenildiği bilinmektedir: "Mavi Gök Orda mı?". "Anılar Defterinde Gül Yaprağı". "Sultan". En sevilen şiirleri arasında ayrıca "Aylak Göz", "Aşka Dair", "Ayna" ve "Bir Sahil Yoklaması" da bulunmaktadır. Cahit Zarifoğlu'nun şiirlerini içeren bazı kaynaklar şunlardır: fikriyat.com; neoldu.com; turkedebiyati.org.

Atlas feleği, Osmanlıca sözlüklerde "dokuzuncu gök", "kürsi", "felek" anlamlarına gelir. Batlamyus'un anlayışına göre, dünyayı çevreleyen ve diğer feleklerin aksine dönerek onları kendi yönünde dönmeye zorlayan en üst felektir. Tasavvufta ise Atlas feleği, "gönül" olarak kabul edilirdi. Ayrıca, "felek-i atlas" ifadesi, "parlak gökyüzü", "parlayan sema", "pırıl pırıl gökyüzü" anlamlarına da gelir.

Tekke, tarikat mensuplarının barındıkları, ibadet ve zikir yaptıkları yerlerdir. Kullanım amaçları: Eğitim: Tekkelerde tasavvuf ve İslam ahlakı gibi eğitimler verilirdi. Konaklama: Evsiz kalanlar için ücretsiz konaklama sağlanırdı. Sağlık: Ruh ve sinir hastalıkları için tedavi merkezi olarak da kullanılırdı. Sosyal hizmetler: Tekkeler, kültür iletişiminin sağlanması, halk arasındaki birlik ve haberleşmenin desteklenmesi gibi sosyal hizmetler sunardı. Türkiye'de tekkeler, 1925 yılında çıkarılan bir yasayla kapatılmıştır.

Masiva, tasavvufta Allah'tan başka her şeyi ifade eden bir terimdir. Arapça "ma" (şey) ve "siva" (başka) kelimelerinden türetilmiştir; bir şeyin dışında kalan diğer şeyleri belirtir. Masivayı terk etmek, tasavvufta manevi bir yolculuk olan seyr ü sülûkun temel şartlarından biridir.

El-Lüma, Ebû Nasr es-Serrâc tarafından yazılmış, tasavvufun temel konularını inceleyen, yorumlayan ve eleştiren önemli bir kaynaktır. Eserin ele aldığı bazı konular: Tasavvufun Kur'an ve Sünnet'teki yeri; Hz. Peygamber ve sahabenin dinî yaşayışları; Tasavvufun diğer ilimler arasındaki konumu; Tasavvufi makam ve haller; Tasavvufun kaynağı olarak Kur'an ve hadis; Resûl-i Ekrem'in tasavvufta örnek alınması; Sahabenin tasavvufi hayatı; Tasavvuf adabı; Sufilerin Kur'an ve Sünnet'ten ilhamla çıkardıkları yeni hükümler; Sufilerin birbirinden farklı görüşleri; Mektuplaşma, şiir, dua, sema, vecd, keramet, tasavvuf terimleri, şathiyeler ve sapkınların hatalı yorumları. Serrâc, eserini bir dostunun ricası üzerine kaleme almış, Kur'an ve Sünnet'e uygun bir tasavvuf anlayışı ortaya koymayı, tasavvufa yöneltilen itiraz ve tenkitleri cevaplandırmayı ve tanımladığı tasavvuf anlayışına uymayan aşırı mutasavvıfları reddetmeyi amaçlamıştır.

Mürşit, "sâlike Hak yolunda rehberlik yapan kimse, velî, er, eren, pîr" anlamlarına gelir. Mürşit kelimesinin diğer anlamları: doğru yolu gösteren kimse, kılavuz; müritlerine tasavvufu öğreten, sırları ve gerçekleri gösteren tarikat şeyhi. Mürşit, mürit için terbiye etmede üstlendiği rolden dolayı manevi baba olarak da kabul edilir.

Necip Fazıl Kısakürek'in şiirlerinde savunduğu bazı temel fikirler şunlardır: Ruh ve mana: Necip Fazıl, eserlerinde ruh ve mana kavramlarının önemini vurgular; dış dünyadaki huzurun aksine içsel ve ruhsal huzuru savunur. Nefisle mücadele: Şiirlerinde nefsin istekleriyle mücadeleyi ve bu mücadelenin kişiyi hakikate ulaştıracağını savunur. Yalnızlık ve trajik eşik: Yaşamın getirdiği zorluklar ve çelişkiler nedeniyle insanın kendini yalnız ve trajik bir eşikte hissetmesini işler. Mutlak hakikat arayışı: Şiirin, somuttan soyuta giderek mutlak hakikati arama işi olduğunu belirtir. Sufi perspektif: Şiirlerinde tasavvufi bir bakış açısıyla sorgulamalar ve çağrışımlar kullanır. Necip Fazıl'ın şiirlerindeki temalar arasında ayrıca Allah, aşk, tabiat, kadın ve din gibi konular da yer alır.

Pendnamenin konusu, genel ahlak konularını tasavvufla birleştirerek anlatmaktır. Pendnamelerde işlenen bazı konular: iyi ve kötü arasındaki ayrım; günah ve sevap; cennet ve cehennem; iyi insan olmanın önemi; ahlaki değerler ve görgü kuralları. Pendnameler, aynı zamanda devlet yöneticilerine öğüt veren türleri de içerir. Pendnameler, öğüt verirken tarihsel kıssa ve hikayelerden faydalanır, yeri geldiğinde atasözleri ile düşünceyi anlatır.

Abdal, Türk tasavvufunda maneviyatı ile ön plana çıkan kişileri tasvir etmek amacıyla kullanılan bir unvandır. Abdal kelimesinin diğer anlamları: Dünya işlerini tamamen bırakmış ve Allah’a yönelmiş derviş; Kıyafeti perişan ve dilenci kılıklı kişi; Safeviler döneminde İran sınırlarında yaşayan bir Türk oymağı; Anadolu’da yaşamış olan bazı oymaklara verilen isim. Ayrıca, Abdal kelimesi, İslam öncesi dönemlerdeki Şamanizm inancı kavramlarında da yer almaktadır.

Tecellinin üç aşaması şu şekilde sıralanabilir: 1. Tecellî-i Efâl: Hakk Teâlâ’nın fiillerinden birinin kulun kalbine açılmasıdır. 2. Tecellî-i Esmâ: Hakk Teâlâ’nın esmâ-i hüsnâsından bir ismin sâlikin gönlünde yer etmesidir. 3. Tecellî-i Sıfat: Hakk’ın sıfatlarından birinin kulun kalbine açılmasıdır. Tecellî-i Zât ise tecellinin en üst aşaması olup, ilâhî zâtın, zâtı için tecellîsi olarak tanımlanır ve kulların idrâkinin üstündedir.

Tecelli, Arapça kökenli bir kelime olup "ortaya çıkma", "görünme" veya "açığa çıkma" anlamına gelir. Tecelli kelimesinin bazı kullanım alanları: Tasavvuf: Allah'ın varlığının veya sıfatlarının kainatta, doğada veya insanın iç dünyasında belirmesi. Günlük dil: Bir olayın ya da gerçeğin beklenmedik bir şekilde ortaya çıkması, belirmesi. Ayrıca, "cilve" kelimesi de "tecelliden hasıl olan şey" veya "tecelli" anlamlarına gelir.

Kalender bir insan, genellikle şu özelliklere sahiptir: Alçakgönüllü ve sade: Gösterişsiz, tok gözlü ve sadeliği seven bir yapıya sahiptir. Hoşgörülü: Yargılama ve cezalandırma hakkının sadece Allah'a ait olduğunu düşünür, bu yüzden hoşgörülüdür. Dürüst: Az konuşur ve konuştuğunda sadece doğruyu söyler. Dünya malına düşkün olmayan: Dünya malında gözü olmayan, kendini dünyevi hazlarla tatmin etmeyen bir yapısı vardır. Kendi halinde: Kimseyle fazla muhatap olmayan, keyfinde bir insandır. Ayrıca, kalender insanlar, kızgınlıklarını susarak belli eden, içlerine atan ve bu yüzden genellikle hayal kırıklığına uğrayan kişiler olarak da tanımlanabilir.

Zata kelimesi, Arapça kökenli olup "kişi" veya "kendi" anlamına gelir. Ayrıca, Zata ismi, gerçek kimliğini saklayan ve sosyal medyada aforizmalarıyla tanınan bir yazar için kullanılmaktadır. Zata kelimesinin başka bir işlevi veya faydası hakkında bilgi bulunmamaktadır.