ToplumsalEleştiri

"Gulliver'in Gezileri" (Gulliver's Travels), Jonathan Swift tarafından 1726 yılında yayımlanan, satirik bir roman olarak kabul edilir. Eser, denizci Lemuel Gulliver'in dört farklı macerasını anlatır ve bu maceralar üzerinden dönemin toplumsal, siyasi ve kültürel yapısını eleştirir. Kitapta yer alan bölümler ve özet: 1. Lilliput: Gulliver, ilk yolculuğunda Lilliput adındaki minyatür bir ülkede uyanır. 2. Brobdingnag: İkinci yolculuğunda Gulliver, devlerin ülkesi Brobdingnag'a gider. 3. Laputa, Balnibarbi, Luggnagg ve Glubbdubdrib: Gulliver, Laputa adında bir yüzen adaya ve çeşitli fantastik yerlere gider. 4. Houyhnhnms ve Yahoos: Son olarak Gulliver, Houyhnhnm adlı akıllı atların yaşadığı bir ülkeye gelir.

Distopyanın amacı, genellikle toplumun belirli alanlardaki sorunlarına dikkat çekmek ve karamsar bir gelecek senaryosu sunarak okuyucuları düşünsel olarak zenginleştirmektir. Bu tür eserler, totaliter rejimler, baskıcı hükümetler, çevresel felaketler gibi unsurları işleyerek, insanların özgürlüklerinin kısıtlandığı ve toplumun kontrol altında tutulduğu karanlık bir dünyayı tasvir eder.

Kaldırımlar şiiri, Necip Fazıl Kısakürek tarafından yazılmış olup, sokaklarda yürüyen yalnız bir adamın psikolojisini anlatmaktadır. Şiirde işlenen temel temalar şunlardır: - Yalnızlık: Şair, iç dünyasındaki yalnızlık, korku ve ölüm gibi duygularını gece karanlığında büyük bir şehrin uzayıp giden kaldırımlarıyla somutlaştırmıştır. - Toplumsal eleştiri: Kaldırımlar, sadece bir yürüyüş yolu değil, aynı zamanda sosyal bir eleştiri aracı olarak kullanılmıştır. Şiirin dili ve üslubu, imgeler ve metaforlarla zenginleştirilmiş olup, okuyucuya derin duygular ve düşünceler aktarmayı amaçlamaktadır.

"Tersine Dünya" iki farklı bağlamda ele alınabilir: 1. Film (1994): Ersin Pertan tarafından yönetilen bu komedi filmi, kadın ve erkek kimliklerinin yer değiştirdiği bir dünyada geçer. 2. Roman (1968): Orhan Kemal tarafından kaleme alınan bu mizahi roman, erkek egemenliğinin kadın egemenliği ile yer değiştirdiği bir dünyada yoksul insanların gündelik yaşamını konu alır.

Zübük kelimesi, Aziz Nesin'in aynı adlı romanından uyarlanan ve çıkarcı, menfaatçi bir karakteri anlatan bir terimdir. Romanda Zübükzade İbrahim Bey, çevresindeki saf insanları kandırarak önce belediye başkanı, ardından milletvekili olur. Genel anlamda ise Zübük, iktidarın kişisel kurnazlık ve yaratıcılık ile olan ilişkisini ve bu tür kişilerin yarattığı toplumsal eleştirileri ifade eder.

Hiciv, mizah ve ironi kullanarak toplumsal eleştirinin yapıldığı bir sanat biçimidir. Bazı hiciv örnekleri: 1. Jonathan Swift'in "Gulliver'in Seyahatleri" adlı eseri, dönemin toplumsal ve siyasi yapısını alaya alan derin bir hiciv örneğidir. 2. Voltaire'in "Candide" adlı kitabı, 18. yüzyılın toplumsal düzenini ve iyimserliği eleştiren bir hicivdir. 3. Mark Twain'in "Huckleberry Finn'in Maceraları" romanı, 19. yüzyıldaki ırkçılığı hicveden bir eserdir. 4. Ahmet Hamdi Tanpınar'ın "Saatleri Ayarlama Enstitüsü" romanı, Türkiye toplumu ve kurumlarına yönelik bir hiciv olarak değerlendirilir. 5. İnternet üzerindeki mizahi haber siteleri, günümüzdeki toplumsal konulara ve modern gazetecilik anlayışına karşı hicivler sunar.

Kış Uykusu filmi, Türkiye'de bazı bölgelerde siyasi ve toplumsal eleştiriler içerdiği gerekçesiyle yasaklanmıştır.

“Gurur ve Önyargı” romanı, Jane Austen tarafından 1813 yılında yazılmış olup, toplumsal sınıf, aşk, evlilik ve insan doğasına dair derin bir eleştiri içerir. Eserin anlatmak istedikleri: Gurur ve önyargı: Romanın adı, ana temayı oluşturur ve karakterlerin ilişkilerindeki temel engelleri simgeler. Sosyal sınıflar ve evlilik: Austen, dönemin evlilik anlayışını, finansal güvenlik ve sosyal prestij sağlamak amacıyla yapılan düğünler üzerinden ele alır. Kadınların toplumsal rolü: Kadınların toplumdaki sınırlı rollerine dikkat çeker ve kendi değerlerine sahip çıkan karakterleri öne çıkarır. Aşk ve kişisel seçim: Gerçek aşkın, sadece fiziksel çekicilikten ibaret olmadığını, anlayış, saygı ve ortak değerlerle şekillenen bir bağ olduğunu savunur. Ayrıca, roman, mizahi ve zarif bir anlatım tarzıyla da okuyucuyu eğlendirir.

"Sergüzeşt" romanı, Samipaşazade Sezai tarafından yazılmış ve esaret konusunu işlemiştir. Roman, şu mesajları vermek istemektedir: İnsanın alınıp satılmasının yanlışlığı: Yazar, esirlerin de duygulara ve düşüncelere sahip olduğunu, bir insan olarak görülmeleri gerektiğini vurgular. Toplumsal eleştiri: Osmanlı'nın batılılaşmış burjuva sınıfının esaret kurumuna bakış açısı ve yaşlı kuşakla genç kuşağın çatışması ele alınır. Özgürlük teması: Eserde, esaretin ne büyük bir kötülük olduğu ve bundan vazgeçilmesi gerektiği iletisi verilir.

"Deliliğe Övgü" kitabı, Desiderius Erasmus tarafından yazılmış olup, insanın toplumsal normlara karşı çıkışını ve özgürlüğe ulaşmasını anlatır. Kitapta öne çıkan bazı temalar şunlardır: - Delilik, yaratıcısının savunduğu her şeyi eleştirerek gençliği, hayattan zevk ve neşe almayı, baş döndüren cinselliği över. - Gerçek bilgelik, delilik olarak kabul edilir ve delilik, insanlara egemen olarak onları mutlu kılar. - Eleştiri, dönemin entelektüelleri, din adamları, filozoflar ve diğer meslek gruplarına yönelik olup, bu kişilerin toplumdaki yerlerini ve özelliklerini ironik bir üslupla ele alır. Erasmus, bu eseriyle bağnazlığa karşı bir duruş sergilemiş ve "Deliliğe Övgü" çağlar boyunca bu bağlamda önemli bir başyapıt olarak kalmıştır.

"Düttürü Dünya" filmi, yoksulluk ve eşitsizlikler temalarını işleyerek, Ankara'da bir gecekondu mahallesinde yaşayan Mehmet'in hayatını anlatıyor. Filmde, Mehmet'in ailesine bakabilmek için geceleri bir pavyonda klarnet çalması ve tüm gün çalışmasına rağmen belini doğrultamaması ele alınıyor. Bu bağlamda, film toplumsal eleştiriyle komediyi birleştirerek, bir müzisyenin mücadelesini ve hayatın acımasız gerçeklerini yansıtıyor.

Cesur Yeni Dünya romanı, önemli kabul edilir çünkü: 1. Distopik Ütopya: Eser, distopik bir atmosferde ütopik bir dünya tasviri yaparak, insanlığın teknolojik ilerleme ve toplumsal düzen arayışını eleştirir. 2. Toplumsal Eleştiri: Roman, aile, sanat, edebiyat ve felsefenin yok edildiği, bireylerin duygusal ve düşünsel özgürlüklerinden arındırıldığı bir toplumu ele alarak, totaliter sistemlere ve insan haklarının kısıtlanmasına dikkat çeker. 3. Shakespeare Etkisi: Kitabın ismi, Shakespeare'in Fırtına eserinden alınmış olup, bu da esere edebi ve sembolik bir derinlik katar. 4. Etkileyici Karakterler: Bernard Marx, John the Savage gibi karakterler, okuyucunun empati kurabileceği ve eserin mesajlarını daha iyi anlayabileceği güçlü portreler sunar.

Ulysses romanı, James Joyce tarafından yazılmış olup, Homeros'un Odysseia destanına modern bir bakış açısı sunarak bir günü, Dublin sokaklarında geçen bir serüvene dönüştürür. Eserin anlatmak istedikleri: Kimlik ve Yabancılaşma: Karakterlerin kimliklerini sorgulamaları ve toplumsal yabancılaşmaları. Zaman ve Bellek: Zamanın doğrusal ilerleyişini ve belleğin kırılgan yapısını ele alması. Dilin Gücü: Dilin sınırlarını zorlayarak, farklı anlatım teknikleri kullanması. Erotizm ve Cinsellik: Karakterlerin arzu ve cinsellik üzerindeki düşüncelerini derinlemesine işlemesi. Toplumsal Eleştiri: Dublin toplumu ve İrlanda'nın siyasi yapısı üzerine eleştiriler getirmesi.

Nilgün Marmara'nın şiirlerinde varoluşsal sorunlar, içsel çatışmalar ve toplumsal eleştiriler öne çıkar. Anlattığı temalar arasında: - Özgünlük ve felsefî derinlik: Şiirlerinde özgün bir dil ve derin düşünceler kullanır. - Yabancılaşma ve umutsuzluk: Modern toplumun çarpıklıklarına tepki gösterir, geleceğe ümitsiz bakar. - Renk sembolizmi: Şiirlerinde sıra dışı imgeler ve renkler kullanarak farklı bir gerçeklik algısı yaratır. - Aşk ve yalnızlık: Aşk kavramını sorgular ve yalnızlığını dizelerine yansıtır.

Esprinin amacı çeşitli şekillerde özetlenebilir: 1. Eğlence ve Güldürme: İnsanları güldürmek ve eğlendirmek. 2. Sosyal Bağları Güçlendirme: Sosyal ilişkilerde iletişimi güçlendirmek ve samimiyeti artırmak. 3. Stres Azaltma: Günlük yaşamda stresi azaltmak ve moral bozukluğunu gidermek. 4. Zekâ ve Mizah Yeteneklerini Geliştirme: Zekâ ve mizah yeteneklerini artırmak. 5. Eleştirel Düşünme: İroni ve alay gibi tekniklerle toplumsal normları sorgulamak.

Honoré de Balzac, 19. yüzyıl Fransız edebiyatının önemli realist yazarlarından biridir. Kişiliği şu özelliklerle tanımlanabilir: Eğitimli ve Çok Yönlü: Charlemagne Lisesi ve Paris Üniversitesi'nde eğitim görmüş, hukuk stajı yapmış, ayrıca tiyatro ve edebiyatla ilgilenmiştir. Borç Batağında Yaşam: Hayatı boyunca maddi sıkıntılar çekmiş, borçlarından dolayı farklı işlerde çalışmış ve sonunda ünlü olmuştur. Empati Yeteneği: Güçlü bir gözlem yeteneği ve empati kabiliyeti vardı, bu da eserlerine yansımıştır. Toplumsal Eleştirmen: Eserlerinde Fransız toplumunu ve burjuvaziyi eleştirel bir bakış açısıyla ele almıştır. Romanın Kurucusu: Romanda gerçekçilik ve doğalcılığın yaratıcısı olarak kabul edilir, klasik roman tekniğinin kurucusu olarak tanınır.

Necip Fazıl şiirlerinde tasavvufi düşünceler, milli ruh ve toplumsal eleştiri gibi temaları savunur. Özgün şiir anlayışında ise şunları öne çıkarır: - Nefis ve ruh: Nefsin arzularına karşı ruhun hakikat arayışını ve mananın maddeden üstünlüğünü işler. - Yalnızlık ve melankoli: Bireysel iç hesaplaşma ve yalnızlık duygularını dile getirir. - İstanbul sevgisi: Şehre olan hayranlığını ve tarihi-kültürel zenginliklerini vurgular.

“Araba Sevdası” romanı, Recaizade Mahmut Ekrem tarafından 1889 yılında yazılmış ve Türk edebiyatında realist akımın izlerini taşıyan bir eserdir. Eserde anlatılan ana konular şunlardır: Araba tutkusu: Döneminin toplumsal yapısını ve zenginlik ile statüye verilen önemi simgeleyen araba, romanın baş karakteri Hayri Efendi'nin tek amacı haline gelir. Aşk ve ilişkiler: Hayri Efendi'nin ailesi ve çevresiyle olan ilişkileri, onun aşırı maddiyatçı yaklaşımından olumsuz etkilenir ve bu durum kişisel hayatında mutsuzluk yaratır. Bireysel hırs: Hayri Efendi'nin hayattaki tek amacı araba almak olur, ancak bu arzu ona gerçek anlamda mutluluk getirmez. Roman, bu temalar üzerinden toplumsal ve sosyal eleştirileri ele alır.

Evelina Burney, Frances Burney'nin 1778 yılında yayınladığı aynı adlı romanının baş kahramanıdır ve edebiyat tarihinde birkaç önemli nedenle öne çıkar: 1. Toplumsal Eleştiri: Evelina, 18. yüzyıl Londra'sının katı sınıf hiyerarşilerini ve toplumsal davranışlarını eleştirir. 2. Kadın Hakları: Roman, kadınların toplumdaki sınırlı rollerini ve haklarını sorgulayarak, kadınların özerklik ve bireysellik arayışını savunur. 3. Duygusal Derinlik: Sentimentalizm akımının bir örneği olan Evelina, duygusal ifadeyi ve kişisel deneyimleri ön plana çıkarır, bu da onu Neoklasik edebiyattan ayırır. 4. Epistolary Format: Mektuplar aracılığıyla anlatılan hikaye, okuyucunun Evelina'nın düşüncelerini ve duygularını doğrudan deneyimlemesine olanak tanır, bu da eserin etkileyiciliğini artırır.

"Benjamin Button'ın Tuhaf Hikayesi" filmi, F. Scott Fitzgerald'ın aynı adlı kısa hikayesinden uyarlanarak, hayatın tersine işleyen bir zaman kavramıyla doğan Benjamin Button'ın hayatını anlatır. Filmde işlenen temel konular şunlardır: - Yaşamın Anlamı: Benjamin'in yaşlandıkça gençleşmesi, zamanın ve insan hayatının geçiciliğini sorgulatır. - Aşk ve İlişkiler: Benjamin, sevdiği insanları yaşlanırken gözlemlemek zorunda kalır, bu da duygusal ve zihinsel olarak karmaşık bir yolculuğa neden olur. - Toplumsal Eleştiri: Benjamin'in önce üniversiteye, sonra yavaş yavaş alt kademelerde eğitim görmesi ve küçülmesi, sosyal hayat üzerine bir eleştiri olarak yorumlanabilir. David Fincher'ın yönetmenliğinde çekilen film, görsel efektleri ve duygusal derinliğiyle de dikkat çeker.