Felsefe

Jean-François Lyotard'ın "büyük anlatıların sonu" tezi, modernitenin temel yapıtaşlarını oluşturan evrensellik iddialarının, bütünlükçü açıklama modellerinin ve doğruluğu hakikatle özdeşleştiren temsil rejimlerinin geçerliliğini yitirdiğini savunur. Bu tezin temel nedenleri: Bilginin bilgisayarlaştırılması ve teknikleşmesi. Üniversitenin bilgi üretiminden çok, veri yönetimine odaklanması. Siyasal ideolojilerin, özellikle totaliter anlatıların çöküşü. Bilginin piyasalaşması ve iletişim teknolojilerince yönetilmesi. Dil oyunlarının çoğalması, farklı söylem biçimlerinin tanınması. Lyotard'a göre, bu dönüşüm, bilgiye dair mutlak bir temelin savunulamayacağı, bilginin yalnızca yerel, durumsal, söyleme özgü ve farklılaşmış biçimlerde var olabileceği anlamına gelir.

Aristoteles'in 10 kategori anlayışı, ontolojik ve epistemolojik bir çerçeveye sahip olan metafizik anlayışına aittir. Aristoteles'e göre kategoriler, varlığın en genel cinsleridir ve töz kategorisinden bağımsız olarak var olamazlar. Ayrıca, Aristoteles'in metafiziği teolojik bir boyut da içerir; ona göre metafizik, Tanrı'yı ve tüm varlık düzeninin ilk ilkesini araştıran bir ilimdir.

Felsefelogos dergisinin 3. sayısı, Haziran 1998 tarihinde çıkmıştır. Felsefelogos, 1997 yılında yayın hayatına başlamış olup, üçer aylık periyotlarla yılda dört sayı çıkarmaktadır.

Nominalist ve realist terimleri, felsefede gerçeklik ve soyut kavramların varlığı hakkında farklı görüşleri ifade eder. Nominalist: Soyut kavramların (evrenseller, gibi) bağımsız bir varoluşa sahip olmadığını, sadece insan zihninde oluşturulan isimler veya etiketler olduğunu savunur. Realist: Soyut kavramların bağımsız bir varoluşa sahip olduğunu ve gözlem ve akıl yürütme yoluyla keşfedilebilecek nesnel varlıklar olduğunu savunur. Bu iki görüş, özellikle Ortaçağ'da "evrenseller problemi" etrafında yoğun bir şekilde tartışılmıştır.

Nominalist ve realist terimleri, felsefede gerçeklik ve soyut kavramların varlığı hakkında farklı görüşleri ifade eder. Nominalist: Soyut kavramların (evrenseller, gibi) bağımsız bir varoluşa sahip olmadığını, sadece insan zihninde oluşturulan isimler veya etiketler olduğunu savunur. Realist: Soyut kavramların bağımsız bir varoluşa sahip olduğunu ve gözlem ve akıl yürütme yoluyla keşfedilebilecek nesnel varlıklar olduğunu savunur. Bu iki görüş, özellikle Ortaçağ'da "evrenseller problemi" etrafında yoğun bir şekilde tartışılmıştır.

Arazlar, farklı görüşlere göre çeşitli şekillerde ayrılabilir: Fârâbî'nin sınıflandırması: Arazları, konusundan ayrılabilen (mufârık) ve ayrılamayan (gayr-ı mufârık) olarak ikiye ayırır. Mu'tezile'nin sınıflandırması: Arazları esas olarak oluş (kevn) ve renklerle ilgili arazlar olmak üzere doksan çeşit olarak ele alır. Eş'ariyye'nin sınıflandırması: Arazları, sonradan meydana gelen ve yer kaplayan bir cisimle var olan şeyler olarak tanımlar. Ebû Ca'fer et-Tûsî'nin sınıflandırması: Arazları, varlığı cevherden bağımsız olanlar ve cevhere bağımlı olanlar olarak ikiye ayırır. Ayrıca, tasavvufta arazlar, var olması için başka bir varlığa ihtiyaç duyan her şey olarak tanımlanır.

Leibniz'in süreklilik yasası, "sonlu için başarılı olan, sonsuz için de başarılı olur" ilkesidir. Leibniz, bu yasayı sonsuz küçük niceliklerle aritmetik işlemlerin olasılığını kanıtlamak ve matematiksel analizi doğrulamak için kullanmıştır. Leibniz'in yasasının bazı formülasyonları: "Herhangi bir sınırda biten herhangi bir varsayılan sürekli geçişte, son sınırın da dahil edilebileceği genel bir akıl yürütmeye izin verilir". "Sonlunun kurallarının sonsuzda başarılı olduğu bulundu".

Sokrates'in bilge olmadığını anladığı kişi, Delfi'deki kahindir. Sokrates'in arkadaşı Khairephon, Delfi'deki kahine, Sokrates'ten daha bilge bir kişi olup olmadığını sormuş ve kahinden “Hayır!” cevabı almıştır. Sokrates, bu kehanetin doğruluğunu test etmek için, bilge olduklarını düşündüğü politikacılar, ozanlar ve zanaatkârları sorgulamaya başlamış ve onların bilge olmadıklarını fark etmiştir.

Felsefede gerçeklik, en genel anlamıyla, dış dünyada nesnel bir varoluşa sahip olan varlık, varolanların tümü, varolan şeylerin bütünüdür. Gerçeklik kavramı, felsefe tarihi boyunca anlam genişlemesine ve daralmasına uğramıştır. Gerçeklik, bilgi türlerine göre farklı anlamlar içerir: Bilimsel bilgiye göre gerçeklik. Felsefi bilgiye göre gerçeklik. Gerçeklik, öznel ve nesnel olarak da ele alınabilir: Öznel gerçeklik. Nesnel gerçeklik. Ayrıca, gerçeklik kavramı, fenomenolojik, doğruluk ve aksiyom gibi farklı seviyelerde de ele alınabilir.

Diyojen (Diogenes), "İnsan arıyorum" diyen filozoftur. MÖ 412 veya 404 yılında Sinop'ta doğan Diyojen, Kinik felsefesinin öncülerinden biridir.

Ahmet Cevizci'nin felsefe anlayışı şu şekilde özetlenebilir: Felsefenin Pratik Boyutu: Cevizci için felsefe, salt entelektüel bir zevkten ziyade, insan varoluşuna anlam katma ve insani kemale ulaşma yolunda bir imkan olarak görülür. Çoğulcu Bakış Açısı: Felsefenin politize edilmesine veya ideolojik perspektiflere hapsedilmesine karşıdır; felsefeye çoğulcu bir perspektifle yaklaşır. Eğitim Felsefesi: Eğitim felsefesini, felsefenin bir dalı olarak ele alır ve bu alanın ontolojik, epistemolojik, etik ve politik boyutları olduğunu belirtir. Tarihsel ve Bütüncül Değerlendirme: Filozofların düşüncelerini, tarihsel-toplumsal koşullar, önceki filozofların etkileri ve filozofun kişisel mizacı gibi üç temel unsurun bir bileşkesi olarak değerlendirir. Klasik, Modern ve Çağdaş Felsefe: Batı düşüncesini klasik, modern ve çağdaş olarak ayırır ve bu dönemlerin felsefi temellerini, aralarındaki ilişkileri kurarak anlatır.

Aksiyom, diğer önermelerin temeli ve ön dayanağı niteliğindeki, kanıtlanmayı gerektirmeyen ve kendiliğinden apaçık olan önermelerdir. Aksiyomlar, matematiksel ve felsefi sistemlerde önemli bir rol oynar: Matematikte, aksiyomlar, sayılabilen özelliğe sahip nicelikler arasındaki orantıları ifade eder. Felsefede, aksiyomlar, düşünsel yapıları yönlendirir ve felsefi argümanların temelini oluşturur. Bazı aksiyom örnekleri: "Her bütün, kendini meydana getiren parçalardan büyüktür". "İki farklı noktadan tek bir doğru geçer". "Doğal sayının ardışığı doğal sayıdır".

İçkin ve aşkın tanrı kavramları, Tanrı’nın varoluşla olan ilişkisine dair iki farklı yaklaşımı ifade eder. Aşkın tanrı. İçkin tanrı. Her din ya da her düşünsel eğilim bu iki kavramı aynı oranda benimsememiştir.

Alteritas kelimesi, "öteki olma durumu" anlamına gelir. Felsefe alanında alteritas, kimliklerin inşa edildiği bir varlık olarak kullanılır ve "kendilik" ile "kendilik dışı" arasındaki ayrımı ifade eder. Sosyal ve beşeri bilimler bağlamında, Alteritas, farklı kökenlere, dillere, kültürlere ve geleneklere sahip halklar arasındaki etkileşim ve değişim biçimlerini araştırır. Post-kolonyalizmde ise alteritas, diğerlik ve farklılık kavramlarıyla eş anlamlı olarak kullanılır ve sömürgeci öznenin kimliğinin, sömürülen ötekilerin farklılığıyla iç içe olduğunu ifade eder.

Liberallerin yapısalcı atfı hakkında bilgi bulunamadı. Ancak, liberalizmin temel ilkeleri hakkında bilgi verilebilir. Liberalizmin temel ilkeleri: Bireycilik: Toplumsal, siyasal ve ekonomik hayatta bireyin ön planda tutulması. Özgürlük: Bireylerin aynı kanunlara tabi olması, keyfi uygulamalara maruz kalmaması ve kendi kararlarını verebilmesi. Sınırlı devlet: Devletin bireylerin özgürlüğünü ve çıkarını korumak amacıyla hareket etmesi ve toplumun rızasını alarak anayasa ile sınırlandırılması. Özel mülkiyet: Özel mülkiyet sayesinde bireyin özel amaçlarına ulaşması ve toplumun zenginleşmesi. İşbirliği: Uluslararası ilişkilerde güç ilişkileri yerine karşılıklılık ve işbirliği.

Eğitimle ilgili bazı filozoflar: John Locke. Immanuel Kant. Bertrand Russell. John Dewey. Platon. Aristoteles. Ayrıca, Mortimer J. Adler, Robert M. Hutchins ve Jacques Maritain daimicilik akımının; William Bagley, Michael J. Demiashkevich ve Isaac L. Kandel esasicilik akımının; Sören Kierkegaard, Jean-Paul Sartre ve Marxne Greene varoluşçu eğitim akımının; Theodore Brameld ve George Counts ise sosyal yeniden yapılandırmacılık akımının önemli savunucuları arasında yer alır.

Liberalizm ve anarşizm arasındaki temel farklar şunlardır: Devletin rolü: Liberalizm, bireyin özgürlüğünü korumak için minimal bir devletin gerekliliğini savunur. Ekonomik sistem: Liberalizm genellikle serbest piyasa ekonomisini desteklerken, anarşizmde ekonomik yapı devletsiz ve işbirlikçi bir modeli yansıtır. Toplumsal organizasyon: Anarşizm, özyönetim ve dayanışma üzerine kurulu küçük ölçekli gruplardan oluşan bir toplum yapısını önerir. Otoriteye yaklaşım: Anarşizm, her tür otoriteyi ve yönetim anlayışını reddeder.

Bedensiz bir organ, organlarından arındırılmış bir bedeni ifade eden "organsız beden" kavramıyla ilişkilidir. Organsız beden, bir organizasyona sahip olmayan ancak herhangi bir organizasyona dönüşebilecek yaşam gücünü belirtir. Bedensiz organ kavramı ise, bir organın geldiği bedenden bağımsız bir düzene sahip olması ve satılıp alınabilir bir meta haline gelmesi durumunu ifade eder. Bu kavramlar, felsefi ve teorik bağlamda ele alınır ve gerçek bir çalışma mekanizmasını ifade etmez.

De Rerum Natura, Romalı filozof Lucretius tarafından MÖ birinci yüzyılda yazılmış, Epikürcü felsefeyi Roma seyircisine açıklamayı amaçlayan didaktik bir şiirdir. Eserin içeriği şu konuları kapsar: atomizm ilkeleri; zihin ve ruhun doğası; duyu ve düşüncenin açıklanması; dünyanın ve fenomenlerinin gelişimi; çeşitli göksel ve karasal fenomenlerin açıklanması. Şiir, altı kitap halinde düzenlenmiştir. Lucretius, eserde dünyanın işleyişinin ilahi müdahalelerle değil, düzenli ancak amaçsız atom hareketlerinin ve boşlukta etkileşimlerinin bir sonucu olduğunu savunur.

Eğitim felsefesi, eğitimin doğası, süreci, amaçları ve idealleri ile ilgilenen bir felsefi alandır. Eğitim felsefesinin bazı temel soruları şunlardır: Eğitimin kendisi nedir? İnsan nedir? Bilgi nedir? Öğrenme ve öğretme nedir? Eğitimin amacı nedir? Eğitim felsefesi, belirli felsefe akımlarına dayanır ve bu akımlara göre eğitime ilişkin sorulara farklı cevaplar verir. Eğitim felsefesi ile ilgili makalelere şu kaynaklardan ulaşılabilir: dergipark.org.tr. researchgate.net. efdergi.hacettepe.edu.tr.