Epistemoloji

Materyalizmin temel ilkeleri şunlardır: 1. Tanrı, ruh gibi kanıtlanmamış kavramlarla olayları ve olguları açıklamaktan kaçınmak. 2. Her türlü önermeyi gözlem ve deney ile kanıtlama ve doğrulama. 3. Her şeyin maddeden gelip, madde olarak devam etmesi. Materyalizm, idealizmin karşıtı olup, soyut ve metafizik olguların tamamını reddeder.

Rasyonalizm ve empirizm arasındaki temel farklar şunlardır: Bilginin kaynağı. Doğuştan gelen bilgi. Bilginin doğrulanması. Bilim ve felsefe yaklaşımları.

Rasyonalizm (akılcılık), doğru bilginin kaynağının akıl olduğunu savunan felsefi görüştür. Bu görüşe göre sezgi ya da duyularla algılanabilen her şeyin gerçekliğinden şüphe edilebilir, çünkü hem duyular hem de sezgiler yanıltıcı olabilir. Rasyonalizme göre genel geçer bilgi vardır ve bunun kaynağı akıldır. Rasyonalizmin aşırı noktasında, deneycilik deneyim dışı her türlü bilgiyi reddeder ve her türlü bilginin deneyim ile edinildiğini savunurken, akılcılık ise bilginin deneyim ve algı olmaksızın saf akıl ile tamamen ve en iyi şekilde edinilebileceğini savunur. Rasyonalizmin bazı temsilcileri şunlardır: Rene Descartes; Georg Wilhelm Friedrich Hegel; Gottfried Leibniz; Thomas Paine.

Felsefenin beş temel ilkesi, Georges Politzer'in "Felsefenin Temel İlkeleri" kitabında ele alınan diyalektik yöntem ilkeleridir: 1. Her şey birbirine bağlıdır. 2. Her şey durum değiştirir. 3. Nitel değişiklik. 4. Karşıtların savaşı. 5. Toplumun manevi yaşamı, maddi yaşamının yansımasıdır. Bu ilkeler, Marksist diyalektik ve felsefi materyalizmin temel taşlarını oluşturur.

Epistemolojik yaklaşım, bilgi felsefesine dair farklı bakış açılarını ifade eder. Bazı epistemolojik yaklaşımlar şunlardır: Empirizm (Duyu Deneyimi). Rasyonalizm. Pragmatizm. Eleştirel Rasyonalizm. Ayrıca, doğallaştırılmış epistemoloji gibi yaklaşımlar da bulunmaktadır.

Epistemolojinin temel soruları şunlardır: Bilgi nedir?. Neleri bilebilirim?. Bilgiyi nasıl elde ederim?. Bilginin türleri nelerdir?. Bilginin kaynağı nedir?. Doğru bilgi var mıdır?. Bilginin sınırı nedir?. İnsan neyi bilebilir?. Ayrıca, epistemolojide bilginin olabilirliğini sorgulayan şüphecilik ve şüpheciliğin bilgi iddialarına tehdit oluşturup oluşturmadığı gibi konular da tartışılır.

Matematik felsefesinin temel problemlerinden bazıları şunlardır: Matematiksel nesnelerin varlığı: Matematiksel nesneler dilden, duyulardan ve akıldan bağımsız olarak var olur mu? (Platonculuk/Realizm). Matematiksel bilgiye erişim: Matematiksel bilgiye nasıl ulaşılır? (Epistemoloji). Matematiksel yöntemin doğası: Matematiğin yöntemi nedir?. Yeni aksiyomların eklenmesi: Matematiğe yeni aksiyomlar eklenmeli midir?. Sezgicilik ve biçimcilik: Sezgiciliğe göre, bir matematiksel nesnenin var olması için inşa edilmiş olması gerekir; biçimcilik ise matematiği işaretler ve işaret dizileri üzerindeki işlemler üzerinden biçimsel dizgeler içerisinde geliştirmeyi amaçlar. Matematiksel gerçekçilik: Matematiksel ifadeler doğru olduğundan, bu ifadelere karşılık gelen nesneler gerçekten var olmalıdır. Küme kuramının temelleri: Küme kuramına ilişkin temel bilgiler ve seçim aksiyomunun mahiyeti, diğer aksiyomlarla ilişkisi, paradoksa yol açıp açmadığı gibi konular.

Paul Feyerabend, bilim felsefesinde bilgi-kuramsal anarşizm ve yöntemin reddi görüşlerini savunur. Temel görüşleri: Bilimsel kuralların ve yöntemlerin eleştirisi: Feyerabend, bilimsel kuralların ve ilkelerin faydadan ziyade zarar verdiğini ileri sürer. Kuramsal çoğulculuk: Aynı anda birbiriyle çelişen birçok teori olmalı ve bu teorilerin savunucuları, bunların doğruluğuna inanarak onları ısrarla çözmeye çalışmalıdır. Tek bir yönteme karşı çıkış: Tek bir yönteme bağlı kalmak, farklı fikirlerin katkılarını göz ardı ederek bilimsel ilerlemeye engel teşkil eder. Bilimin insan odaklı olması: Bilim, insanı göz ardı etmemeli; bilimsel etkinliklerde insanın ihtiyaçları ve yetenekleri dikkate alınmalıdır. Alternatif bilgi kaynaklarına açıklık: Bilim, din, sanat gibi diğer bilgi kaynaklarıyla eşit düzeyde olmalı ve onlarla ölçülebilir veya kıyaslanabilir olmamalıdır.

Pozitivist bakış açısı, gözlemlenebilir ve ölçülebilir gerçeklere odaklanır. Pozitivizmin temel odak noktaları: Bilimsel yöntem. Olgusallık. Deterministik yaklaşım. Bilginin ilerleyici doğası. Gerçekçilik.

Tabula-Rasa (boş levha) kavramı, felsefede önemli bir yere sahiptir çünkü: Bilginin doğuştan olmadığını, deneyimlerle kazanıldığını ortaya koyar. İnsanın aklını kullanarak geleneksel ve otorite baskılarından kurtulup özgür düşünebileceğini vurgular. Empirist düşüncenin temelini oluşturur. Bu kavram, özellikle John Locke tarafından ortaya atılmış ve insanın doğuştan gelen bir bilgiye sahip olmadan doğduğunu, her şeyi deneyimleriyle öğrendiğini savunur.

Karl Popper'ın yanlışlanabilirlik ilkesi, bir teorinin bilimsel olarak kabul edilebilmesi için test edilebilir olması ve yanlış olduğunun kanıtlanabilme ihtimalinin bulunması gerektiğini belirtir. Bu ilkeye göre, bir önermenin bilimsel bir nitelik kazanması, mantıksal kurgusunun sınamaya ve bu sınamalar sonucu yanlışlanabilmeye imkan sağlamasına bağlıdır. Örneğin, "Bütün kuğular beyazdır" evrensel genellemesi, tek bir siyah kuğu gözlenerek yanlışlanabilir. Popper, bilim insanlarına kuramlarını doğrulama değil, yanlışlama çağrısında bulunmuştur.

Pozitivizmin temel ilkeleri şunlardır: Sadece gerçek bilinebilir. Olgular da tamamen gerçektir. Bütün bilim dalları, meraklı ve sorgulayıcı olmalıdır. Araştırmanın amacı, tanımlamak, tahmin etmek ve keşfetmektir. Tek bilgi kaynağı deney ve gözlemdir. Bilimsel yargı, inançlara ve değerlere göre değil, mantıksal ilkelere göre yapılır. Ayrıca, Auguste Comte'un ortaya koyduğu Üç Hal Kanunu da pozitivizmin temel ilkeleri arasında yer alır: 1. Teolojik evre: Her şeyin din tarafından açıklandığı dönem. 2. Metafizik evre: Oluşun soyut güçlerle açıklandığı dönem. 3. Pozitivist evre: Gerçek bilgilerin doğru bilgi olarak kabul edildiği dönem.

Epistemik yaklaşım, bilgiye ve öğrenmeye dayalı olan anlamına gelir. Bu terim ayrıca şu anlamlara da gelebilir: Epistemik sorumluluk. Epistemik mantık. Epistemik yaklaşım (eğitim).

Kant'ın kritisizm (eleştiricilik) anlayışı, hiçbir bilginin tüm yönleriyle incelenip eleştirilmeden doğru kabul edilemeyeceği görüşüne dayanır. Kant'ın kritisizm anlayışının temel özellikleri: Bilginin sorgulanması. Bilginin sınırları. İdealar ve kavramlar. Eleştiri ve sistem dışı yaklaşım. Kant'a göre, bilginin iki kaynağı vardır: deney ve akıl.

Felsefi düşünce, genellikle soyut kavramlar kullanarak evrenin doğası, insanın rolü, gerçekliğin doğası, değerler, varoluş gibi temel sorularla ilgilenir. Bazı örnekler: Gerçek nedir ve gerçeklik algısı nasıl oluşur? Kader var mı, hayatımız daha büyük bir güç tarafından mı kontrol ediliyor? Hayatın anlamı nedir? Ölümden sonra hayat var mı? Bilgi mümkün müdür, doğru bilgiyi nasıl biliriz? Ahlaken doğru veya yanlış hareketler arasında bir fark var mıdır? Felsefi sorular, eleştirel ve mantıksal bir şekilde incelenir ve cevapları kesin değildir; bu sorular üzerinde düşünme süreci her zaman devam eder.

Metafiziğin konusu şu kavramlardır: Varlık. Bilinç. Madde. Ruh. Tanrı. Evren. Karma. Metafizik, bu kavramlar üzerine varlıksal (ontolojik) sorunlar üzerine yoğunlaşan incelemeler yapar.

Evet, bilgi felsefesi ve epistemoloji aynı anlama gelir. Epistemoloji, ya da bilgi felsefesi, bilginin doğasını, imkânını, kaynağını, doğruluğunu ve sınırlarını inceleyen ve araştıran felsefe dalıdır.

Bilgi felsefesinde aklın sınırları sorunu, insanın dış dünyayı olduğu gibi bilip bilemeyeceği ve bilgiye bir sınır getirilip getirilemeyeceği sorularını içerir. Bu konuda iki temel yaklaşım vardır: 1. Bilginin sınırsızlığını savunanlar: İnsandan bağımsız bir varlık alanının varlığını kabul eder ve insanın nesneleri oldukları gibi, yani nesnel gerçekliğe uygun olarak bilebileceğini öne sürer. 2. Bilginin sınırlandırılması gerektiğini savunanlar: İnsanın nesneleri yalnızca kendisine göründüğü kadarıyla, yani öznel deneyimi aracılığıyla bilebileceğini iddia eder.

Septisizm (kuşkuculuk), genel geçer doğru bilginin insan için olanaksız olduğunu dile getiren felsefi bir akımdır. Septisizm, aynı zamanda "şüphecilik" ve "skeptisizm" olarak da bilinir.

A priori ve a posteriori, felsefede bilgi, gerekçelendirme veya argüman türlerini ampirik kanıt veya deneyime güvenerek ayırt etmek için kullanılan Latince ifadelerdir. A priori bilgi, deneyimden bağımsız olan bilgidir. A posteriori bilgi, deneysel kanıta dayalı olan bilgidir. Bu terimler, ilk olarak Aristoteles'in "Organon" adlı eserlerinde yer almış ve popüler hale getirilmesi Immanuel Kant'ın "Saf Aklın Eleştirisi" adlı eseriyle olmuştur.