Postmodernizm

Matrix filminin felsefesi, çeşitli temel felsefeleri içinde barındırır: Gerçeklik ve algı: Film, insanların içinde yaşadığı dünyanın gerçek olup olmadığını sorgular. Platon'un mağara alegorisi: Neo'nun uyanışı, Platon'un mağara alegorisine benzer şekilde, gerçek dünyanın bir yanılsama olduğu fikrini yansıtır. Özgür irade ve kader: Film, kaderin mi yoksa özgür iradenin mi daha baskın olduğunu tartışır. Zihin ve beden ilişkisi: Matrix'te bedenin hareket etmesi için zihnin ikna olması gerekir, bu da zihin-beden ayrımına işaret eder. Simülasyon teorisi: Filozof Nick Bostrom'un simülasyon teorisine göre, yaşadığımız evren bir simülasyon olabilir. Ayrıca, Matrix, Hindu Vedanta öğretisindeki "Maya" kavramına da gönderme yapar; bu kavram, dünyanın bir yanılsama olduğunu ifade eder.

Barış Bıçakçı, belirli bir akıma mensup olarak tanımlanmaktan ziyade, çağdaş Türk edebiyatının önemli ve özgün isimlerinden biri olarak kabul edilir. Bıçakçı, eserlerinde postmodern unsurlar, üstkurmaca, geriye dönüş, metinlerarasılık ve ironi gibi teknikleri kullanmıştır. Eserlerinde Ankara önemli bir mekân olarak öne çıkar ve genellikle 1970'lerden günümüze uzanan bir zaman diliminde geçen hikâyelerde, büyükşehir insanının geçmişe özlemi, yabancılaşması ve iletişimsizliği gibi temaları işler.

Postmodern tiyatronun bazı özellikleri: Esneklik ve özgürlük: Sıkı kurallar yerine esneklik ve özgürlük ilkesine dayanır. Gerçeklik algısının esnekliği: Oyuncular, sahnede gerçeğin nesnel bir temsilini sunmaktan ziyade gerçeklik kavramını sorgular. Seyirci katılımı: Seyirci, performansın bir parçası haline gelir ve anlamı birlikte oluşturur. Farklı anlatım teknikleri: Doğaçlama, ironi, parodi, meta-söylem ve dilin öznelliği gibi yapı bozucu anlatım biçimleri kullanılır. Türlerarasılık: Farklı sanat dallarıyla etkileşir ve türlerarası bir dil oluşturur. Toplumsal ve kültürel eleştiri: Toplumsal sorunları, cinsiyet ve ırk gibi konuları tartışarak farkındalık yaratmayı hedefler. Açık uçluluk: Anlatı, kesin bir sonuca varmak yerine açık uçludur.

Pınar Kür, postmodern akım içinde değerlendirilir. Eserlerinde klasik romanın doğrusal anlatı yapısını kırmış, zaman ve mekân algısıyla oynamış, farklı anlatıcı seslerine yer vermiş ve okuru kurgunun bir parçası haline getiren üstkurmaca gibi teknikleri ustalıkla kullanmıştır. Ayrıca, romanlarında müstehcenliğe aşırı yer veren bir romancı olarak da suçlanmıştır.

Bilge Karasu, postmodernizm akımına mensuptur. Postmodern edebiyatın Türkiye’deki önemli temsilcilerinden biri olarak kabul edilir.

Modernizm ve postmodernizm arasındaki bazı farklar: Modernizm, 19. ve 20. yüzyılın başlarında ortaya çıkmış, rasyonalite, ilerleme ve bilimsel yöntemlere dayalı bir düşünce ve estetik anlayışıdır. Modernistler, evrensel bir gerçeğe inanırlar ve teknolojinin toplumu dönüştüreceğine inanırlar. Modernizm, teorik ve nesnel bir yaklaşım sergilerken, postmodernizm öznel bir bakış açısı sunar. Modernizmde form, amaç ve ilerleme gibi kavramlar ön plandayken, postmodernizmde antiform, oyun ve tükenme gibi unsurlar öne çıkar. Modernizmde kimlik arayışı ve dış dünya ile ilişki gibi temalar işlenirken, postmodernizmde kimliklerin sürekli inşa edildiği ve gerçekliğin parçalı ve göreceli olduğu bir anlatı yapısı bulunur.

Abdülhak Şinasi Hisar, herhangi bir edebî akıma mensup olmaktan ziyade, gelenekçi çizginin yanı sıra empresyonizm (izlenimcilik) ve ekspresyonizm (dışavurumculuk) gibi Batı kaynaklı akımlardan yararlanmıştır. Eserlerinde, bir akıma bağlı kalmak yerine, metinlerini bir türden ziyade edebiyata ait kılmayı tercih etmiştir. Ayrıca, 1940’larda postmodern bir yaklaşımla türlerin belirsizliği ve geçerliliğini yitirdiği düşüncesine dikkat çekmiş ve bu yaklaşımı eserlerinde uygulamıştır.

Postmodernizm, modernizmin fikir ve değerlerine yönelik bir tepki olarak ortaya çıkmıştır. Postmodernizmin ortaya çıkmasının bazı nedenleri: II. Dünya Savaşı'nın etkileri. Modern düşüncenin sınırlarının aşılması. Bilimsel ve felsefi gelişmeler. Sanat ve mimarideki arayışlar.

Jean Baudrillard'ın savunduğu bazı görüşler şunlardır: Simülasyon kuramı. Gerçekliğin ölümü. Tüketim toplumu. Simge değeri. Savaşın medyatikleştirilmesi. Anlamın kaybolması. Sanatın eleştirisi.

Maus çizgi romanı, önemli birkaç sebeple öne çıkmaktadır: Tarih ve edebiyatla işbirliği: Art Spiegelman'ın, babasının İkinci Dünya Savaşı ve Auschwitz'deki deneyimlerini anlatırken roman geleneğinden faydalanması, grafik roman ve edebiyat arasındaki işbirliğini en açık şekilde gösteren eserlerden biri olmasını sağlar. Çok katmanlı anlatım: Farklı okumalara açık olan Maus, tarih, edebiyat, etnisite, travma ve Soykırım çalışmaları gibi çeşitli alanlarla ilişkilendirilir. Gerçekçilik ve belgesellik: Siyah-beyaz olarak çizilen eser, yaşananların kurgu değil, gerçek olaylar olduğunu vurgular. Minimalist çizim tarzı: Yahudilerin fare, Almanların kedi olarak tasvir edilmesi, okuyucunun karakterlerle özdeşleşmesini zorlaştırarak olayların daha gerçekçi bir şekilde aktarılmasını sağlar. Akademik ilgi: Maus, akademik çalışmalarda sıkça ele alınmış ve soykırım edebiyatı bağlamında önemli bir yer edinmiştir.

Postmodernizm, modernizmin sonrası ve ötesi anlamında kullanılan ve modern düşünce ile kültüre ait temel kavram ve perspektiflerin sorunsallaştırılmasını içeren bir tanımlamadır. Postmodernizm, 20. yüzyılın ortalarında ortaya çıkmış olup mimari, felsefe, edebiyat ve resim gibi alanlarda kendini göstermiştir. Postmodernizmin bazı özellikleri: Belirsizlik ve parçalanma. Kurallığın bozumu. İroni. Benliğin yitimi. Melezleşme ve katılma. Karnavallaşma. Metinsellik. Geleceğe dönüş. Her şey gider (anything goes).

Postmodern eğitim, XXI. yüzyılın ikinci yarısından itibaren popüler olan ve modernizmin eleştirisine dayanan postmodernizm akımının eğitim alanındaki yansımasıdır. Postmodern eğitim anlayışının bazı özellikleri: Evrenselliğe karşı yerellik: Müfredat yerel özellikler taşımalı ve değişkenlik içermelidir. Bireysellik: Eğitim sistemi, bireysel farklılık ve çeşitliliğe duyarlı olmalıdır. Tek doğruların sorgulanması: Bilimsel, kutsal veya diğer bilgi edinme yolları da dahil olmak üzere her türlü bilgi, bağlama göre doğruluk değeri kazanır. Merkeziyetçilik karşıtı: Merkeziyetçi ve tek tip insan yetiştirmeye dayalı eğitim sistemleri eleştirilir. Sürekli yenilik: Eğitim, durağan olmayıp sürekli yeni düşünce ve kavramlar üretmelidir. Bilişsel ve duyuşsal öğrenme: Öğrenme sürecinin bilişsel ve duyuşsal yönü ön planda olmalıdır.

Üstkurmaca, bir eserin içinde başka bir hikayenin, tema veya sembolizmin gizli bir şekilde yer almasıdır. Üstkurmacanın bazı özellikleri: Çelişkiler. Yenilik. Katmanlılık. Referanslar. Üstkurmaca örnekleri: Edebiyat: "Bir Kış Gecesi Eğer Bir Yolcu" (Italo Calvino), "Newyork Üçlemesi" (Paul Auster), "Foucalt Sarkacı" (Umberto Eco). Sinema ve televizyon: "Mulholland Çıkmazı" (David Lynch), "Inception" (Christopher Nolan). Sanat: René Magritte'in "This is Not a Pipe" adlı eseri.

Zygmunt Bauman'ın önemli olmasının bazı nedenleri: Sosyoloji literatürüne katkıları: Modernlik, postmodernlik, küreselleşme, kimlik, sınıf, iktidar ve modernite gibi konularda önemli teorik katkılar sunmuştur. Toplumsal sorunlara yaklaşımı: Toplumsal sorunlara dair analizlerinde insani olanı merkeze almıştır. Eleştirel bakış açısı: Moderniteyi ve postmoderniteyi eleştirel bir şekilde değerlendirmiş, bu kavramların birey üzerindeki etkilerini incelemiştir. Akademik miras: Eserleri, toplumsal değişim, kimlik, özgürlük ve güvenlik arasındaki ilişkiler gibi çeşitli temaları ele alır ve günümüzde de akademik çevrelerde tartışılmaya devam eder. Toplumsal adalet ve etik: Toplumsal adalet, etik ve insan hakları gibi konularda derin düşünceler geliştirmiştir.

Yıldız Ecevit'in "Türk Romanında Postmodernist Açılımlar" kitabı, postmodern edebiyatın Türkiye'deki yayılımını ele alır. Kitapta, postmodern edebiyat kuramının olanaklarıyla çözümlenen dört roman incelenir: 1. Oğuz Atay'ın "Tehlikeli Oyunlar". 2. Orhan Pamuk'un "Benim Adım Kırmızı". 3. Hasan Ali Toptaş'ın "Bin Hüzünlü Haz". 4. Metin Kaçan'ın "Fındık Sekiz". Ecevit, bu romanlarda üstkurmaca, metinlerarasılık ve çoğulculuk gibi postmodern unsurların kullanımını analiz eder.

Suskunca, susturulan, dövülen, hakarete uğrayan ve öldürülen kadınların hikayesini anlatır. Romanın bazı özellikleri: Yapı: Üç bölümden oluşur ve her bölümde mor rengi hakimdir. Karakterler: Yazar, kahramanların iplerini eline almaz; Züleyha ve Leyla gibi karakterler, tüm susanların temsilcisi olarak işlenmiştir. Tür: Denemeyle yoğrulmuş olup, içinde şiir, hikaye, masal ve efsane barındırır. Edebi yaklaşım: Postmodern bir eserdir ve hiçbir geleneğin mirasçısı değildir.

Jean-François Lyotard'ın "büyük anlatıların sonu" tezi, modernitenin temel yapıtaşlarını oluşturan evrensellik iddialarının, bütünlükçü açıklama modellerinin ve doğruluğu hakikatle özdeşleştiren temsil rejimlerinin geçerliliğini yitirdiğini savunur. Bu tezin temel nedenleri: Bilginin bilgisayarlaştırılması ve teknikleşmesi. Üniversitenin bilgi üretiminden çok, veri yönetimine odaklanması. Siyasal ideolojilerin, özellikle totaliter anlatıların çöküşü. Bilginin piyasalaşması ve iletişim teknolojilerince yönetilmesi. Dil oyunlarının çoğalması, farklı söylem biçimlerinin tanınması. Lyotard'a göre, bu dönüşüm, bilgiye dair mutlak bir temelin savunulamayacağı, bilginin yalnızca yerel, durumsal, söyleme özgü ve farklılaşmış biçimlerde var olabileceği anlamına gelir.

Kazuo Ishiguro, belirli bir edebi akıma mensup olarak tanımlanmaktan ziyade, çağdaş İngiliz edebiyatı içinde yer alan bir yazardır. Eserlerinde fantezi ve bilim kurgu gibi türlere de yer vermiş, ancak dramatik olayları aktarırken bile ölçülü bir dil kullanmıştır. Ishiguro, 2017 yılında Nobel Edebiyat Ödülü'ne layık görülmüştür.

Faruk Duman, toplumcu gerçekçi, postmodern ve büyülü gerçekçi akımların içinde değerlendirilebilir. Toplumcu gerçekçi: Eserlerinde insana ait hâlleri ve duyguları işlemesi, onu toplumcu gerçekçi akımın bir temsilcisi olarak değerlendirilmesini sağlayabilir. Postmodern: Romanlarında postmodernizmin imkânlarından faydalanması, bu akımın bir temsilcisi olarak görülmesine yol açabilir. Büyülü gerçekçi: Eserlerindeki büyülü gerçekçi unsurlar, bu akımın bir temsilcisi olarak değerlendirilmesini destekleyen bir faktördür. Ancak, Faruk Duman'ın hangi akıma mensup olduğu konusunda kesin bir görüş birliği bulunmamaktadır.

İhsan Oktay Anar'ın romanlarının kurgusal yapısı, postmodern edebiyatın özelliklerini taşır. Bu özellikler arasında şunlar bulunur: Tarihsel gerçeklikle kurgunun iç içe geçmesi. Güvenilmez anlatıcılar. Metinler arası göndermeler. Belirsizlik ve çok katmanlılık. Oyunsu dil. Anar'ın romanlarında ayrıca fantastik unsurlar, zengin ve renkli insan kadroları ile doğu-batı sentezi de dikkat çeker.