Etik

Stanford Hapishane Deneyi (SPE), etik olmayan yöntemler ve katılımcılara verilen ciddi zararlar nedeniyle yasaklanmadı, ancak deney, etik gereksinimlerin ve kurumsal denetimlerin geliştirilmesine yol açtı. Deney, 6. günde psikolog Philip Zimbardo tarafından sonlandırıldı çünkü gardiyanlar, mahkumlara psikolojik taciz ve işkence uygulamaya başladı. Deneye yönelik bazı eleştiriler şunlardır: Veri toplama yönteminin önyargılı ve eksik olması. Gardiyanların nasıl davranmaları gerektiği konusunda spesifik yönergeler almış olmaları. Katılımcıların deneye tam olarak gömülmemiş olmaları. Deneklerin rastgele seçilmemesi, agresiflik ve narsisizm gibi özelliklerde ortalamadan yüksek puanlar almış bireylerden oluşması.

Toplumsal hayatı olumsuz yönde etkileyen ahlaki yozlaşma, bir sistemin veya toplumun özünden sapması ve değerlerin bozulması durumunu ifade eder. Ahlaki yozlaşmanın bazı nedenleri: kötü yönetim; yolsuzluk; hukukun üstünlüğünün zayıflığı; değerlerin yitirilmesi; bireysel çıkarların ön planda tutulması; adaletsizlik. Ahlaki yozlaşmanın bazı belirtileri: rüşvet; nepotizm; adam kayırma; yasalara uymama; etik ihlaller; adaletsizlik. Ahlaki yozlaşmanın bazı sonuçları: adaletin ve hukukun zayıflaması; eşitsizliğin artması; fırsat eşitliğinin azalması; kaynakların yanlış kullanılması; insanların refahının azalması. Ahlaki yozlaşma, toplumsal bağları zayıflatır ve bireyler arası çatışmaların önünü açar.

Hegel'in savunduğu bazı temel görüşler şunlardır: Diyalektik idealizm: Hegel, varlığın idea türünden olduğunu savunur ve bu değişimi diyalektik bir süreçle açıklar. Mutlak ruh (Geist): Hegel'e göre Geist, sürekli bir oluş ve gelişim içinde olan manevi bir varlıktır. Tarihsel gelişim: Tarih, Hegel'e göre, halklarda beliren tinin gelişmesinden başka bir şey değildir. Devlet: Hegel'e göre devlet, bireyin özgürlüğüne sahip olduğu ve bu özgürlüğün nesneleşip olumlu bir şekilde gerçekleştiği gerçekliktir. Etik anlayış: Hegel'de etik, toplumun geleneksel değerleri ve toplumsal pratikler üzerine kurulmalıdır. Hegel, aynı zamanda Karl Marx ve Heidegger gibi düşünürleri de etkilemiştir.

Solipsist bir insan, sadece kendi zihninin ve varlığının kesin olarak var olduğunu kabul eder; diğer her şey onun zihninde bir tasarım veya hayal ürünüdür. Solipsist bir insanın yapabileceği bazı şeyler: Kendi algılarına güvenmek. Kendi benliğini merkeze almak. Diğer insanların deneyimlerine şüpheyle yaklaşmak. Kendi algılarını meşrulaştırmak.

Nöromarketing'in etik olup olmadığı konusunda farklı görüşler bulunmaktadır. Eleştirel bakış açısına göre, nöromarketing, bireylerin özgür iradesine müdahale ederek manipülasyona yol açabilir ve bu durum etik bir sorun teşkil eder. Savunmacı bakış açısına göre ise nöromarketing, tüketicilere daha uygun ürünler sunulmasına yardımcı olabilir ve ürün geliştirme sürecinde gerçekten istenen ürünlerin keşfedilmesini sağlar. Sonuç olarak, nöromarketing'in etik sınırları, bu tekniklerin nasıl kullanıldığına bağlı olarak belirlenir.

Prensipler, bir düşünce, inanç veya değeri ifade eden genel kurallar veya kılavuzlardır. Prensipler iki ana kategoriye ayrılır: 1. Evrensel prensipler: Tüm insanlar için geçerli olan temel değerleri ifade eder. 2. Kurumsal prensipler: Bir kurumun değerlerini ve işleyişini yönlendiren prensiplerdir. Bazı diğer prensip örnekleri: gözlem ve deney yapmak (bilimsel prensipler); sabah erkenden kalkıp spor yapmak (kişisel prensip); yardımseverlik, tok gözlülük, çalışkanlık (toplumsal prensipler).

Felsefede görecili yaklaşım, bilgi ve değerlerin mutlak ve nesnel olmaktan ziyade göreceli olduğunu savunan bir yönelim biçimidir. Temel özellikleri: Bilgi anlayışında: Mutlak ve nesnel gerçek anlayışından ayrılır, bilginin kesinliğinden ve genel geçerliliğinden şüphe eder. Etikte: Mutlak ahlaki değerlerin varlığını reddeder; ahlaki değerler tarihsel koşullara, toplumlara, kültürlere ve kişilere göre değişir. Bilim felsefesinde: Özellikle 20. yüzyılda kuantum fiziğine bağlı bilimsel ve kuramsal gelişmelerden sonra etkili olmuştur. Önemli temsilcileri arasında Sofistler, David Hume, Immanuel Kant, Arthur Schopenhauer ve Friedrich Nietzsche bulunur.

Seçkin bir insan genellikle şu şekilde davranır: Saygılı ve hoşgörülüdür. Empati kurar. Yardımseverdir. Dürüst ve güvenilirdir. Sorumluluk sahibidir. Kendine güvenir. Öğrenmekten korkmaz. Değişime açıktır.

Fair Play ödülü, sporda dürüstlük, adil oyun ve etik davranışları teşvik etmek amacıyla verilir. Fair Play ödüllerinin verilme sebeplerinden bazıları şunlardır: Kurallara riayet etme. Haksız avantajlardan kaçınılma. Rakibe saygı. Türkiye'de Fair Play ödülleri, Türkiye Milli Olimpiyat Komitesi bünyesinde bulunan Türkiye Fair Play Konseyi tarafından her yıl Mayıs ayında verilir. Ayrıca, Türkiye Futbol Federasyonu da Fair Play ve Sosyal Sorumluluk Kurulu aracılığıyla her yıl Fair Play/Adil Oyun Ödülleri dağıtır.

Sırlar, gizli kalması ve herkese söylenmemesi gerektiği için saklanır. Sır saklamanın önemli nedenleri şunlardır: Başarı: Sır saklamak, başarının önemli sebeplerinden biridir. Mahcubiyet: Sırrın açıklanması durumunda mahcup olunabilir. Haksızlıkların önlenmesi: Sırlar, bir haksızlığın önlenmesi veya bir hakkın korunması gerektiğinde açıklanabilir. Güven ve sadakat: Sır saklamak, güven ve sadakatin bir göstergesidir. Ahlaki ve dini değerler: İslam gibi bazı dinlerde sır saklamak, ahlaki bir değer olarak kabul edilir ve başkalarının sırlarını araştırmak haram sayılır. Ayrıca, sırların açıklanması, ilgili kişilerin bireysel hayatını, aile yuvasını ve sosyal yaşantısını olumsuz etkileyebilir.

Uyuma Müdürlüğü, T.C. İçişleri Bakanlığı tarafından yürütülen ve Emniyet Genel Müdürlüğü tarafından gerçekleştirilen UYUMA (Uyuşturucuyla Mücadele) Projesi kapsamında faaliyet gösterir. UYUMA Projesi'nin amacı, teknolojik imkanlar aracılığıyla uyuşturucu ile mücadelede vatandaş duyarlılığını artırmak ve toplumsal sorumluluk bilincini etkin hale getirmektir. Uyuma Müdürlüğü'nün görevleri: İhbar Alma: Vatandaşlar, UYUMA uygulaması üzerinden uyuşturucu ticareti veya kullanımı ile ilgili gördükleri olayları bildirebilirler. Hızlı Müdahale: İhbarın ardından, konuma en yakın polis ekibi hızlıca olay yerine yönlendirilir. Gizlilik: İhbarda bulunan kişinin kimliği kesinlikle gizli tutulur.

Etik, doğru ve yanlış ölçütlerini araştıran, insanların bireysel ve toplumsal ilişkilerinin temelini oluşturan değerleri, normları ve kuralları inceleyen bir felsefe dalıdır. Etik kavramının bazı örnekleri: Bilimsel etik: Bilimsel araştırmaların dürüst, orijinal ve etik kurallara uygun yapılmasını ifade eder. İş etiği: İş dünyasında uyulması gereken etik kuralları kapsar. Meslek etiği: Belirli bir mesleği icra eden kişilerin, mesleki faaliyetlerini gerçekleştirirken uydukları değerler ve kurallar bütünüdür. Eğitim etiği: Öğretmenlerin ve öğrencilerin uyması gereken etik kuralları belirtir. Çevre etiği: Çevreyi koruma ve sürdürülebilir kullanma konusunda uyulması gereken etik kuralları içerir.

Moore'un etik teorisi, ahlaki sezgicilik olarak adlandırılır. Moore'un etik teorisinin bazı temel özellikleri şunlardır: İyi kavramının tanımlanamazlığı. Ahlaki görü. Sonuççuluk. Organik bütün yaklaşımı. İdeal faydacılık. Moore, aynı zamanda "doğalcı yanılgı" olarak adlandırdığı bir hataya düştüğünü savunduğu filozofların, "iyi" kavramını belirli doğal nitelikler açısından tanımlamaya çalıştıklarını eleştirir.

Deontolojik etik ilkeleri şunlardır: Yarar sağlama ve zarar vermeme ilkesi. Özerklik ilkesi. Adalet ilkesi. Mahremiyet ve sır saklama ilkesi. Deontolojik etik, bir mesleği uygularken uyulması gereken ahlaki değer ve etik kuralları inceler.

Lise değerler eğitimi kapsamında ele alınan bazı konular şunlardır: Sorumluluk. Saygı. Sevgi. Yardımlaşma ve işbirliği. İyilik ve hoşgörü. Vatanseverlik. Barış. Dürüstlük. Özgüven.

Sokrates'in felsefesi, insanın dünyadaki varoluş amacının ve nasıl yaşaması gerektiğinin sorularına cevaplar bulmaya odaklanır. Bazı temel görüşleri: Bilgelik: Bilgeliği, gerçek varoluşun doğasını anlamak olarak tanımlamıştır. Kötülük: Kötülüğün cehaletten kaynaklandığını savunmuştur; kimse bilerek kötülük yapmaz. Ruhun eğitimi: Erdemli bir yaşam sürmek için ruhun eğitilmesi gerektiğini belirtmiştir. İlahi iç ses: "Daimon" adını verdiği ilahi bir iç sesin yönlendirmesiyle hareket ettiğini iddia etmiştir. Doğru yaşam: Maddi varlıklar ve fiziksel güzelliğe önem vermek yerine, ruhların daha çok önemsenmesi gerektiğini öğretmiştir. Sokrates, Sokratik yöntem olarak bilinen, soru-cevap yoluyla ilerleyen bir sorgulama tekniği geliştirmiştir.

Riyakârlık, güven ilişkilerini zedeler ve insanlar arasında huzursuzluk ile güven eksikliği yaratır. Riyakârlığın kötü olmasının bazı nedenleri: İkiyüzlülük: Riyakâr insanlar, farklı durumlarda farklı yüzler gösterir ve gerçek düşüncelerini gizlerler. Çıkarcılık: Kendi çıkarlarını her zaman ön planda tutarlar ve yaptıkları her şey, uzun vadede kendilerine fayda sağlamak amacıyla şekillenir. Manipülasyon: Başkalarını kontrol etmek ve kendi isteklerini yerine getirmek için manipülatif taktikler kullanabilirler. Samimiyetsizlik: Gerçek duygularını veya niyetlerini karşıdakilerle paylaşmazlar. Ayrıca, riyakârlık, hem kişisel hem de profesyonel yaşamda zararlı sonuçlar doğurur.

Fair-Play'in amacı, sporda sadece kazanmak için değil, aynı zamanda oyun kurallarına ve rakiplerine saygı göstererek mücadele edilmesini sağlamaktır. Fair-Play'in başlıca amaçları şunlardır: Oyun kurallarına uymak. Rakibi oyunun bir parçası olarak görmek. Oyun koşullarında şans eşitliğini korumak. Kazanınca zaferi kötüye kullanmamak, yenilince sonuca ve kazanana saygı göstermek. Kazananı tebrik etmek. Fair-Play, sadece spor alanında değil, hayatın her alanında geçerli olan bir anlayış olup, dürüstlük, eşitlik ve karşılıklı saygı gibi ilkelerle şekillenir.

Vejeteryanlar et yememe nedenleri çeşitli olabilir: 1. Etik Nedenler: Hayvanların öldürülmesini veya zarar görmesini istemedikleri için et tüketiminden kaçınırlar. 2. Sağlık Endişeleri: Kalp hastalıkları ve diğer kronik rahatsızlıkların önlenmesi amacıyla hayvansal ürünlerin tüketimini sınırlamayı tercih ederler. 3. Çevre Bilinci: Hayvan çiftliklerinin çevre kirliliğine ve ormansızlaşmaya neden olması, vejeteryanları et tüketiminden uzaklaştırır. 4. Dini İnançlar: Bazı dinlerde veganlık ve vejeteryan yaşam tarzı yaygındır.

Woke olmanın iyi ya da kötü olup olmadığı, kişisel bakış açısına ve değerlendirmelere bağlıdır. Woke olmanın bazı olumlu yönleri: Toplumsal adalet ve eşitlik arayışı. Yapısal eşitsizliklere karşı durma ve toplumsal değişim için mücadele. Farklılıklara saygı gösterme ve çeşitliliği bir zenginlik olarak kabul etme. Woke olmanın bazı olumsuz yönleri: Aşırı duyarlılık ve otosansür. İptal kültürü (cancel culture) ve ifade özgürlüğü kısıtlamaları. Diğer görüşlere karşı kör olma ve toplum içinde ayrışma yaratma riski. Ayrıca, woke kültürünün, özellikle muhafazakâr çevrelerde, geleneksel değerlere aykırı olduğu ve toplumsal yapıyı olumsuz etkilediği yönünde eleştiriler aldığını da göz önünde bulundurmak gerekir.