Diyalektik

Diyalektiğin temel ilkeleri şunlardır: Karşıtlık ilkesi. Gelişim ve değişim ilkesi. Sentez ilkesi. Ayrıca, Hegelci diyalektikte nicelikten niteliğe geçiş ve çelişkinin gelişimi gibi ek ilkeler de bulunmaktadır.

Hegel'e göre diyalektik, varlığın ve düşüncenin gelişim sürecidir. Diyalektik süreç, tez, antitez ve sentez aşamalarından oluşur: 1. Tez: İşe soyut ve tümel bir kavramla başlanır. 2. Antitez: Bu kavram bir çelişkiye yol açar. 3. Sentez: Çelişkili iki fikir, ilk iki kavramın bir birliğini ifade eden üçüncü bir kavramda uzlaştırılır. Bu süreç, nihai ve en yüksek kavrama ulaşılıncaya kadar devam eder.

Hegel'in diyalektik idealizminin nedeni, düşüncenin ve varlığın üçlü adımlar (tez – antitez – sentez) ile değişip gelişip ilerleme sürecine olan inancıdır. Hegel'in diyalektik idealizminin bazı temel özellikleri: Diyalektik süreç: Görünürdeki bütün farklılıkların birliğe kavuştuğu metafizik bir süreçtir. Varlığın gelişimi: "Geist"ın kendini belli bir amaca doğru geliştirmesi ve özgürleşmesi sürecidir. Üç basamak: Tin, "öznel tin", "nesnel tin" ve "mutlak tin" basamaklarından geçer. Değişim ve gelişim: Değişim ve gelişim, doğada ve toplumda "mutlak tin"in ya da ideanın bir dışavurumu olarak görülür.

Hegel'in savunduğu bazı temel görüşler şunlardır: Diyalektik idealizm: Hegel, varlığın idea türünden olduğunu savunur ve bu değişimi diyalektik bir süreçle açıklar. Mutlak ruh (Geist): Hegel'e göre Geist, sürekli bir oluş ve gelişim içinde olan manevi bir varlıktır. Tarihsel gelişim: Tarih, Hegel'e göre, halklarda beliren tinin gelişmesinden başka bir şey değildir. Devlet: Hegel'e göre devlet, bireyin özgürlüğüne sahip olduğu ve bu özgürlüğün nesneleşip olumlu bir şekilde gerçekleştiği gerçekliktir. Etik anlayış: Hegel'de etik, toplumun geleneksel değerleri ve toplumsal pratikler üzerine kurulmalıdır. Hegel, aynı zamanda Karl Marx ve Heidegger gibi düşünürleri de etkilemiştir.

Felsefede "ileri ve geri" kavramları farklı bağlamlarda kullanılabilir: Diyalektik süreç. İlerleme. Ayrıca, "bir ileri bir geri" ifadesi, sürekli değişim içindeki benliğin, değişe değişe değişmeyen bir şeye varacağı yanılgısıyla ömür tüketmesini ifade edebilir.

Diyalektik ve materyalizm aynı şey değildir, ancak birbirleriyle ilişkilidir. Materyalizm, doğayı ve toplumu materyalist bir bakış açısıyla inceleyen bir felsefi görüştür. Tarihsel materyalizm, diyalektik materyalizmin ilkelerinin sosyal hayatın incelenmesindeki uzantısıdır ve bu ilkelerin toplum ve toplum tarihi çalışmalarına uygulanmasıdır.

Diyalektiğin kurucusu olarak kabul edilen bazı filozoflar şunlardır: Herakleitos. Elealı Zenon. Sokrates. Diyalektik, daha sonra Hegel ve Marx gibi düşünürler tarafından genişletilmiş ve derinleştirilmiştir.

Hegel'in diyalektik yöntemi, karşıt taraflar arasındaki çelişkili süreçlere dayanan bir tartışma metodunu ifade eder. Hegel'in diyalektik yönteminin temel özellikleri: Hareket zorunluluğu. Kapsamlı ve evrensel kavramlar. Evrenin hareketine uygulama. Hegel'e göre diyalektik, hem düşünmenin hem de bütün varlığın gelişim sürecidir.

Hegel'in önemli olmasının bazı nedenleri: Felsefi sistemi: Hegel, modern dünyaya özgü meseleleri kavramsallaştırmış ve düşüncesini mantıksal-dizgesel bir yapı üzerinde tesis etmiştir. Diyalektik yaklaşımı: Hegel'in diyalektik idealizm kuramı, tez, antitez ve sentez aşamalarını içerir ve bu, onun felsefesinin temel taşlarından biridir. Tarih felsefesi: Hegel, tarihi, özgürlüğün gerçekleşmesi ve insan aklının kendini kavraması yönünde ilerleyen bir süreç olarak tanımlar. Etkisi: Hegel'in felsefesi, Karl Marx ve Heidegger gibi birçok düşünürü etkilemiştir. Güncel önemi: Hegel'in düşünceleri, özellikle pratik felsefe üzerine çalışmaları, günümüz dünyasını daha iyi kavramaya ve güncel süreçleri anlamaya yardımcı olmaktadır.

Teolojide diyalektik yöntem, özellikle Protestanlık içinde, Birinci Dünya Savaşı sonrasında gelişen ve diyalektik teoloji veya krizin teolojisi olarak bilinen bir yaklaşımdır. Diyalektik teolojinin bazı özellikleri: Tanrı'nın vahyi: Hıristiyan doktrininin kaynağı olarak Tanrı'nın ifşa edilmesine önem verir. Doğal teoloji: Karl Barth doğal teolojiyi reddederken, Emil Brunner doğal teolojinin önemli bir rol oynadığını savunmuştur. İnsan varoluşundaki trajedi: İnsan varoluşundaki trajediye yüksek bir saygı gösterir. Bu yöntem, liberal Protestanlıktan ve Evanjelikalizmden ayrılır, ancak bazı gözlemciler tarafından bu iki düşünce arasında bir orta yol olarak görülmez.

Theodor W. Adorno'nun savunduğu bazı görüşler şunlardır: Toplum eleştirisi: Adorno, toplumun tek tek bireylerin oluşturduğu ve şekillendirdiği bir ilişki biçimi olduğunu savunur. Pozitivizm eleştirisi: Adorno, pozitivizmi genel bir olağanlık içinde değerlendirir ve bu yaklaşımı eleştirir. Kültür endüstrisi karşıtlığı: Kültür endüstrisinin radyo, sinema, televizyon ve müzik gibi alanları metalaştırdığını savunur. Bireycilik: Adorno, bireyin kendi kaderini tayin edebilmesi ve kendi işini seçme olanağına sahip olması gerektiğini savunur. Eleştirel düşünce: Adorno, düşüncenin eleştirel olması gerektiğini ve bu sayede kapalı düşünce sistemlerinin temellerinin yıkılabileceğini düşünür.

Karşıtların birliği ve çelişkisi, diyalektik materyalizmin temel yasalarından biridir. Karşıtların birliği, şu iki şekilde gerçekleşir: Zıtlar birbirine dönüşebilir. Zıtlar, karşılıklı olarak varlıklarını sürdürerek bir arada bulunur. Karşıtların çelişkisi ise, bu karşıtlıkların hem birbirlerini olumsuzlamaları hem de birbirlerini koşullandırıp türetmeleri anlamına gelir. Bu yasa, devinim ve gelişmenin kendiliğindenliğini dile getirir.

Diyalektik yöntem türleri arasında şunlar sayılabilir: Olumlu diyalektik. Olumsuz diyalektik. Övülen (övgüye değer) diyalektik. Yerilen (mezmum) diyalektik. Ficht’in diyalektik yöntemi. Bu adımlar: Bir şeyi ortaya koymak, yani "a, a'dır" demek. Onu diğerlerinden ayırt etmek, yani "a, a değildir". Bu şeyi diğerlerinin karşısında belli nitelikleriyle sınırlandırılmış bir şey olarak kavramak, yani sentez. Ayrıca, Platon’un diyalektik yöntemi de Sofistlerin retorik yönteminden farklı olarak, sözcüklerin ve nesnelerin ötesindeki değişmez özlüğü ve ideaların düzenini konu edinir.

Hegel ve Marx diyalektik konusunda şu noktalarda ayrılır: Diyalektiğin konusu: Hegel'in diyalektiği fikirlerdeki çelişkilerle ilgilenirken, Marx maddi koşulların insan düşüncesini şekillendirdiğine inanır ve diyalektiği tarihi maddi değişimler üzerinden analiz etmek için kullanır. Diyalektik yöntem: Marx, Hegel'in diyalektik yöntemini tersine çevirir ve "diyalektik materyalizm" olarak adlandırır. Tarihin sonu: Hegel, tarihin liberal devletle son bulacağına inanırken, Marx için sınıf çelişkileri devam ettiği sürece tarih sona ermez; nihai nokta proletaryanın zaferidir.

Hegel'in "Tinin Fenomenolojisi", bilincin gelişim sürecini ve tinin nasıl tin hâline geldiğini anlatır. Kitapta ele alınan bazı konular: Duyusal kesinlik. Öz-bilinç. Efendi-köle diyalektiği. Tin (Geist). Hegel'in felsefesi, bilgiyi sabit ve aşkın bir ilke olarak değil, çelişki, çatışma ve dönüşüm içeren tarihsel bir süreç olarak kavrar.

Bu ifadeler, Aristoteles'in "Retorik" adlı eserinin birinci kitabında yer alan retorik ve diyalektik arasındaki ilişkiye dair görüşleridir. Aristoteles'e göre retorik ve diyalektik şu özellikleri paylaşır: Genel bilgi alanı: Her ikisi de bütün bilim dallarıyla veya herhangi bir konuyla ilgilidir. Tartışma yöntemi: Her iki alan da bir konuyu her iki yönüyle ele alıp tartışır. Yöntemler: Tümevarım ve tümdengelim yöntemlerini kullanarak bilgi aktarırlar. Ancak, retorik ve diyalektik arasında bazı farklar da vardır: Özellik ve evrensellik: Retorik, çoğunlukla özel sorularla ilgilenirken, diyalektik genel sorularla ilgilenir. Dil ve anlatım: Retorik, herkesin anlayacağı ifadelerle örülürken, diyalektik uzmanlık gerektiren ifadeler kullanır. Amaç: Retorik, ikna etmede önermelere dayanmanın yanı sıra, bunların inandırıcılığını ve dinleyici üzerindeki etkisini de göz önünde bulundurur.

Hegel felsefesini okumak için aşağıdaki öneriler dikkate alınabilir: Metinler arasında mekik dokumak: Hegel felsefesinin bir bütünsellik içinde ele alınması ve her noktanın hem başlangıç hem de son olarak görülmesi gerekir. Temel kavramları anlamak: Hegel'in "olumsuzluk", "olumsuzlam a", "diyalektik hareket" ve "diyalektik-olarak-ortadan-kaldırma" gibi terimlerini bilmek önemlidir. Sistematik bir yaklaşım: Hegel'in felsefesini anlamak için sistemini bir bütün olarak değerlendirmek gerekir. Mantık ve diyalektik: Hegel'in mantığının diyalektik bir süreç olduğunu ve varlığın diyalektik bir oluş içinde kavrandığını göz önünde bulundurmak gerekir. Hegel'in felsefesine giriş için "Hegel Felsefesine Giriş" (A. Kojève, çev. S. Hilav) ve "Hegel'in Mantığına Giriş" (medium.com) gibi kaynaklar faydalı olabilir.

Sokrates'in varlık anlayışı hakkında doğrudan bir bilgi bulunmamaktadır. Ancak, Sokrates'in felsefesinin bazı temel özellikleri şunlardır: Erdem ve Bilgi İlişkisi: Sokrates'e göre erdem, doğru bilgiye sahip olmakla elde edilir ve bilgi erdemdir. Diyalektik Yöntem: Gerçeğe ulaşmak için diyalog yoluyla sorgulama yapar, karşıdakinin bilgisini ortaya çıkarmak için sorular sorar ve cevapları analiz eder. Ahlaki Değerler: Ahlaki değerlerin kaynağı ve güvencesi tanrılar değil, insanın insan olmak bakımından yapısı ve özüdür. Ruhun Önemi: Beden ve ruh ayrımını kabul eder ve ruhun bedenden üstün olduğunu düşünür. Sokrates'in varlık anlayışına dair daha fazla bilgi için Platon'un diyalogları gibi kaynaklara başvurulabilir.

Theodor Adorno'nun en önemli kitabı konusunda farklı görüşler bulunmaktadır. Bazı kaynaklara göre Adorno'nun en önemli kitapları şunlardır: Minima Moralia. Negative Dialektik (Negatif Diyalektik). Ästhetische Theorie (Estetik Kuramı). Diğer bir görüşe göre ise Adorno'nun en önemli kitabı, Horkheimer ile birlikte 1947 yılında yazdığı Dialektik der Aufklaerung (Aydınlanmanın Diyalektiği) adlı eserdir. Kitapların önemi, yazarın felsefesi ve akademik çalışmaları bağlamında değerlendirilmelidir.

"Aklın İsyanı: Marksist Felsefe ve Modern Bilim" kitabı, 20. yüzyılda bilim alanında yaşanan önemli gelişmeleri ve bilimsel keşifleri ele alarak diyalektik materyalizm teorisini bir ileri aşamaya taşır. Kitapta ele alınan bazı konular: Yaşamın kökeni; Matematiğin gerçeği yansıtma yeteneği; Aklın makine olup olmadığı; Dinozorların yok oluşu; "Bencil Gen" teorisi; "Büyük Patlama"; Marksizm ve Darvincilik ilişkisi; Kuantum mekaniği; Jeolojinin diyalektiği. Yazarlar, Marx ve Engels'in doğaya, topluma ve bilime hükmeden kanunların birliğini savunan diyalektik materyalizmini modern bilimin ışığında ele alır. Kitap, sadece kapitalizmin krizini bilim üzerinden okumaz, aynı zamanda bilimin krizine de ışık tutar.