DivanEdebiyatı

Hayrabad, ünlü Divan edebiyatı şairi Nâbî tarafından, Baltacı Mehmet Paşa adına yazılmış bir mesnevidir. Konusu, Attar'ın İlâhî-Nâme adlı eserindeki bir hikayeden köken alır ve Cavid adlı bir gencin, Hurrem Şah adlı bir şaha duyduğu aşkı anlatır.

Nabi, Divan edebiyatında hikemi tarzın kurucusu olarak kabul edilir.

Divan edebiyatında en çok kullanılan gazel türü "âşıkane gazel"dir.

Harâbât ve Tahrîb-i Harâbât eserleri, farklı nedenlerle yazılmıştır: 1. Harâbât: Ziya Paşa tarafından 1874-1875'te, Türk, Arap, İran ve Çağatay sahasında yazılmış şiirlerden seçmeler içeren bir divan edebiyatı antolojisi olarak yazılmıştır. 2. Tahrîb-i Harâbât: Namık Kemal tarafından, Ziya Paşa'nın Harâbât adlı antolojisinin ilk cildini eleştirmek üzere 1876'da yazılmıştır.

Nedim'in edebi kişiliği, 18. yüzyıl Osmanlı Divan edebiyatının önemli şairlerinden biri olarak öne çıkar. Temel özellikleri: - Lirik bir şair olarak, aşk, tabiat ve şehir hayatına dair şiirler yazmıştır. - Biçimde sadeleşmeye gitmiş, içerikte ise şehir hayatını, güzellikleri ve sefaları işlemiştir. - Mahallileşme akımını canlandırmış, halk dilini ve İstanbul şivesini eserlerinde kullanmıştır. - Yenilikçi bir yaklaşım sergilemiş, soyut dünyadan uzaklaşarak somut gerçekleri şiirlerine taşımıştır. - Şarkı türünün en güzel örneklerini vermiş, "şarkı şairi" olarak anılmıştır. Nedim, eğlenceye düşkün ve neşeli bir dille yazan bir şair olarak da bilinir.

Muamma örnekleri divan edebiyatında ve halk edebiyatında yer almaktadır. İşte bazı muamma örnekleri: 1. "Bende yok sabr ü sükûn, sende vefadan zerre; 'İki yoktan ne çıkar' fikr edelim bir keren". 2. "Üç harf yüzünden yasaktır erkek ve kadının çirkinliği". 3. "Sefinenin başı girerse limana, o memduhun ismi çıkar meydana". 4. "Acayip bir nesne gördüm, elde değmez başta değer. Senden bir muamma sordum, dolu değmez başta değer".

15. yüzyılda divan edebiyatında şu nazım biçimleri kullanılmıştır: Gazel; Kaside; Mesnevi; Mersiye; Murabba.

Meczubun hikayesi, tasavvuf ve divan edebiyatında farklı anlamlarda kullanılan bir kavramdır. 1. Tasavvufta Meczup: Allah'ın rızasını kazanmış, manevi makam ve mertebelere ulaşmış ermiş kişileri ifade eder. 2. Hikaye Örneği: Bir köyde zengin bir ağa, çevresindeki herkesi öven ve lütuflarda bulunan bir meczubu da kendisine övgüler dizmesi için çağırtır.

Koşma ve koşuk, Divan edebiyatında farklı anlamlar taşır: 1. Koşma: İslamiyet öncesi Türk edebiyatında "koşuk" olarak adlandırılan nazım biçiminin devamıdır. 2. Koşuk: Divan edebiyatında ise koşma, lirik şiirlerin genel adı olarak kullanılır ve gazele benzer.

Atabetü’l-Hakayık eseri, hem beyit hem de dörtlüklerden oluşmaktadır.

Divan edebiyatı şiirleri çeşitli nazım biçimleriyle yazılmıştır. İşte bazıları: 1. Gazel: Aşk, şarap, doğa ve tasavvuf konularını işleyen, en yaygın nazım biçimidir. 2. Kaside: Genellikle bir padişah, devlet adamı ya da önemli bir şahsiyeti övmek amacıyla yazılan uzun şiirlerdir. 3. Mesnevi: Uzun hikâyelerin anlatıldığı, beyitlerden oluşan nazım biçimidir. 4. Rübai ve Tuyuğ: Dört mısradan oluşan ve genellikle anlam açısından yoğun olan nazım biçimleridir. Diğer divan edebiyatı nazım biçimleri arasında murabba, şarkı, terkibibent ve terciibent de bulunmaktadır.

Harâbât, Ziya Paşa'nın eseri olup, 1874-1875 yıllarında yayınlanan üç ciltlik bir divan edebiyatı antolojisidir.

Osmanlı döneminde edebiyat, üç ana kola ayrılır: 1. Divan Edebiyatı: Osmanlı saray ve çevresinde Arapça ve Farsça'nın etkisiyle gelişen, şiirin ön planda olduğu edebiyat türüdür. 2. Halk Edebiyatı: Masal, destan, koşma, türkü, mani, ağıt gibi eserlerin verildiği, daha çok halk tarafından ilgi gören edebiyat türüdür. 3. Tasavvuf Edebiyatı: Allah aşkı, peygamber sevgisi gibi konuları işleyen, şiir yoluyla ifade edilen edebiyat türüdür.

Nâbî'nin "Görmüşüz" redifli gazeli, yüksek mevkilere gelen kişilerin gururlanmamaları gerektiğini ve her yükselmenin bir de inişi bulunduğunu anlatır. Gazelde işlenen ana düşünceler şunlardır: - Dünya geçicidir: Şair, hem güzel günler hem de sıkıntılı günler gördüğünü belirterek, dünyanın değişkenliğini vurgular. - Haksızlıkların bedeli: Gururlu davrananlar, haksızlık ettikleri kişilerin "ah ve beddualarıyla" günün birinde her şeylerini kaybedebilirler. - Adil ve alçakgönüllü olmak: Güç ve iktidar sahipleri, her şeyden önce adil ve mütevazı olmalıdır.

Kalıp söz ve mazmun kavramları farklı bağlamlarda kullanılır: 1. Kalıp söz: Günlük dilde "mazmûn" olarak da geçen bu terim, ödenmesi gereken şey anlamına gelir. 2. Mazmun: Edebiyat terimi olarak belli bir kavramı anlatan, onu düşündürüp çağrıştıran kalıplaşmış söz ve benzetmeler olarak tanımlanır.

Divan edebiyatında beş büyük şair şunlardır: 1. Fuzuli. 2. Baki. 3. Nefi. 4. Nabi. 5. Şeyh Galip.

"Mey süzülmüş şişeden" ifadesi, Nedim'in bir beytinde geçen bir benzetmedir. Beyit şu şekildedir: "Haddeden geçmiş nezaket yâl ü bâl olmuş sana / Mey süzülmüş şişeden ruhsâr-ı âl olmuş sana". Bu beyitte, nezaketin kuyumcuların altını tel haline getirdiği araçtan geçerek kişinin boyunu posunu oluşturduğu, şarabın ise şişeden süzülerek yanağındaki allığı oluşturduğu anlatılmaktadır.

Divan edebiyatında beyit, iki mısradan oluşan nazım birimidir. Özellikleri: 1. Anlam Bütünlüğü: Beyitte anlamın tamamlandığı bir bölümdür, bu nedenle konu birliği pek az görülür. 2. Süslü Dil: Divan şiiri, süslü ve sanatlı bir dil kullanımı ile karakterizedir. 3. Arapça ve Farsça Unsurlar: Arapça ve Farsça kelime ve tamlamalar sıkça yer alır. 4. Nazım Birimi: Beyit, divan şiirinde en yaygın nazım birimidir, ancak az da olsa dörtlük de kullanılır. 5. Kafiye: "Kafiye göz içindir" anlayışı hâkimdir ve genellikle tam ve zengin kafiye kullanılır. 6. Konu Çeşitliliği: Aşk, tabiat, sevgilinin güzellikleri, kadercilik, tasavvuf gibi temalar işlenir.

Pervane kelimesi, farklı bağlamlarda farklı anlamlar taşır: 1. Divan Edebiyatında: Mum ile birlikte kullanılan bir terimdir ve sevgiliyi mum, aşığı ise pervane olarak temsil eder. 2. Genel Anlamda: Farsça kökenli bir kelime olup, geceleri ışığın etrafında dönen küçük kelebek anlamına gelir. 3. Modern Kullanım: Havacılık ve denizcilik gibi alanlarda, hava veya su akışını hareket enerjisine dönüştürerek araçların ilerlemesini sağlayan döner kanatçıkları ifade eder.

Divan edebiyatında kaside, 13. yüzyılda Türkler tarafından kullanılmaya başlanmıştır.