Beyit

2 kıtalık şiirlere beyit (ikilik) denir. Beyit, aynı ölçüde olan ve anlamca bir bütünlük oluşturan iki dizeden oluşan nazım birimidir.

Mısra (Dize): Şiirin her bir satırına verilen isimdir. Bir ölçüye uygun olarak söylenmiş beytin yarısına da mısra denir. Tek mısralık şiirler de olabilir. Beyit: Anlamın iki mısrada tamamlandığı nazım birimidir. Özellikle divan edebiyatı şairleri tarafından sıkça kullanılan beyit, günümüze kadar ulaşmıştır. Bir beytin her dizesi kendi içinde bir bütün olabildiği gibi, birinci dizedeki anlam ikinci dizede de sürebilir. Örnek beyit: > Ana gibi yar olmaz, İstanbul gibi diyar Güleni şöyle dursun, Ağlayanı bahtiyar. (Necip Fazıl Kısakürek)

"Kar Musikileri" şiirinin nazım birimi beyittir.

Dize (mısra) ve beyit arasındaki farklar şunlardır: Dize, şiirdeki her bir satırı ifade eder ve tek bir satırdan oluşur. Beyit, iki dizeden meydana gelen ve anlam bakımından bütünlük arz eden bölümlerdir. Ayrıca, beyit çok büyük oranda divan şiirinde kullanılırken, halk şiirinde en çok dörtlük (kıta) tercih edilir.

Divan şiirinin üç temel ilkesi şunlardır: 1. Konudan çok konunun işlenişi (üslup, anlatım) önemlidir. 2. Aynı konu birçok şair tarafından değişik biçimlerde anlatılmıştır. 3. Söz ve anlam sanatlarına sıkça başvurulmuş, sanatlı anlatım ustalığın ölçüsü sayılmıştır.

Musarra, iki mısrası da kafiyeli olan beyit anlamına gelir. Ayrıca, bütün mısraları birbiriyle kafiyeli olan manzume için de musarra terimi kullanılır. Musarra kelimesi, "iki mısralı yapmak" anlamına gelen Arapça "taṣrі‘" kelimesinden türetilmiştir. Musarra beyit, gazel veya kasidenin başında bulunduğunda "matla", terci' ve terkib-i bentlerin arasında bulunduğunda ise "vâsıta" olarak adlandırılır.

Vasıtalı ve vasıtasız beyit terimleri, edebiyat alanında kullanılan kavramlardır. Vasıtalı beyit, her bendin sonunda yer alan ve bentleri birbirine bağlayan beyittir. Vasıtasız beyit ise doğrudan, dolaysız olan beyit anlamına gelir.

Beyit çeşitleri şunlardır: Beyt-i Musarra: İki mısradan oluşan ve kafiye içeren beyitler. Beyt-i Müfred: Beyitlerdeki dizelerin kafiyeli olduğu durumlar için kullanılan bir terim. Berceste: Beyitlerin en kafiyeli, anlamlı ve akılda kalıcı kısımları. Maka Beyti: Beyitlerin son mısrasına verilen isim. Ayrıca, beyitlerin içinde bulundukları eserlere göre de farklı isimleri vardır: Matla: Kaside ve gazellerin ilk beyti. Taç Beyit: İçinde şairin adı veya mahlasının geçtiği beyit. Beyt-ül Gazel: Bir gazelin en güzel kafiyeli beyti.

"Nice tahta çıkanlar yere düştü, nice 'ben' diyene sinek üşüştü" dizeleri, kibir ve benmerkezcilikle ilgili bir mesajı ifade eder. Bu dizelerde, kibirli ve ben odaklı kişilerin sonunda yalnız kalacakları ve kendi içlerinde bir boşluk hissedecekleri anlatılır. Bu dizeler, Yunus Emre'nin "Kibir Destanı" adlı şiirinden bir bölümdür.

Mersiyelerde genellikle mesnevi ve terkib-i bend nazım biçimleri kullanılır. Mesnevi nazım biçiminde, beyit sayısında sınırlama yoktur ve "aa bb cc dd ..." gibi bir uyak düzeni bulunur. Terkib-i bend nazım biçiminde ise vasıta beyti her bentin sonunda tekrarlanır. Mersiyelerde kullanılan ölçü hakkında bilgi bulunamadı. Ancak, bazı mersiyelerin aruz ölçüsüyle ve "mefûlü fâilâtü mefâilü fâilün" kalıbıyla yazıldığı bilinmektedir.

Bâkî'nin en önemli eseri, 4508 beyitlik olan Dîvân'ıdır. Bâkî, ilk defa Kanuni Sultan Süleyman’ın isteğiyle divan tertip etmiş, daha sonra yazdığı şiirleri de eklemek suretiyle değişik tarihlerde divanını yeniden düzenlemiştir. Bâkî'nin diğer önemli eserleri şunlardır: Fazâ'ilü'l-Cihad; Fazâil'i-Mekke (Türkçe karşılığı Mekke'nin Faziletleri); Hadîs-i Erbain Tercümesi; Kanuni Mersiyesi.

Hüsn ü Aşk mesnevisinin dibacesi, yani giriş bölümü, 2041 beyitten oluşmaktadır. Eserin tamamı ise aralara serpiştirilen ve her biri altı kıtadan oluşan dört tardiyye ile beraber 2101 beyite ulaşmaktadır.

"Müjgan müjgan üstüne vurma zahm-ı sineme peykan peykan üstüne" dizeleri, Râsih Bey'in "üstüne" redifli gazelinden bir beyittir. Dizelerin anlamı şu şekilde açıklanabilir: "Müjgan müjgan üstüne" ifadesi, "kirpik kirpik üstüne" anlamına gelir. "Vurma zahm-ı sineme peykan peykan üstüne" ise "sinemde açtığın yaraya ok üstüne ok atma" demektir. Bu beyit, sevgilinin kirpiklerinin (ok olarak düşünülerek) aşığın gönlüne saplandığını ve bu durumun ona acı verdiğini ifade eder.

Nazım birimi beyit ve bent arasındaki fark şu şekilde açıklanabilir: Beyit: İki dizeden meydana gelen, kendi içerisinde anlam bütünlüğü olan şiir parçasıdır. Bent: Beyit ve dörtlük dışında, üç veya daha fazla dizeden oluşan kümelerdir. Örnekler: Beyit: "Cânı kim cânânı içün sevse cânânın sever / Cânı içün kim ki cânânın sever cânın sever" (Fuzuli). Bent: "Kandilli'de eski bahçelerde / Akşam kapanınca perde perde / Bir hatıra zevki var kederde" (Yahya Kemal).

Beytin bazı özellikleri: İki mısradan oluşur. Aynı vezinde yazılır. Anlam bakımından birbirine bağlıdır. Kafiyeli olabilir. Uzun şiirlerde anlatımı kolaylaştırmak ve vurguyu artırmak için kullanılır. Divan edebiyatında temel nazım birimi olarak kabul edilir. Her bir beyit, kendine özgü bir anlam ve derinlik taşır. Bir beyitteki ilk dizeye "sadr" veya "aruz", ikinci dizeye ise "ibtida" veya "acz" adı verilir. Uyaklı beyitlerin bulunduğu bölüme "metali", müfredlerin toplandığı bölüme ise "müfredat" denir.

Harîmî'nin Gonca-i Bâğ-ı Murâd adlı eseri, 1214 beyitten oluşmaktadır.

Edebiyatta makta beyti, gazel veya kasidelerin son beyti anlamına gelir. Bu beyit, aynı zamanda şairin adının veya mahlasının geçtiği yer olduğu için "mahlas beyti" olarak da adlandırılır. Ayrıca, bir şiirin en güzel beyti olarak kabul edildiğinde "Hüsn-i Makta" terimi kullanılır.

Berceste beyitler, divan edebiyatında "seçkin, kolayca ve hemen hatırlanabilen, yüksek anlam taşıyan şiir parçaları" olarak tanımlanır. Bazı berceste beyit örnekleri: "Âdemoğlu âleme üryân gelir üryân gider / Nâle vü efgânile giryân gelir giryân gider" (Taşlıcalı Yahya). "Halk içinde muteber bir nesne yok devlet gibi / Olmaya devlet cihânda bir nefes sıhhat gibi" (Muhibbî). "Bir göz ki onun olmaya ibret nazarında / Ol düşmenidir sâhibinin baş üzerinde" (Niyâzî-i Mısrî). "İkra´" (İbrahim Akgün). "Müdhikât- ı dehre ben ağlasam da tasvirim güler" (Nâilî).

Matla ve makta arasındaki temel farklar şunlardır: Konum: Matla, şiirin başında yer alan ilk beyittir. Makta, şiirin sonunda yer alan son beyittir. İşlev: Matla, kafiye düzenini belirler ve şiirin ana konusunu veya temel fikrini ifade eder. Makta, şairin mahlasını veya imzasını içerir ve şiirin sonlandığını belirtir. Edebi Rol: Matla, şiire giriş yapar. Makta, şiiri sonlandırır. Tematik Derinlik: Matla, genel temayı işaret eder. Makta, bazen şiirin zirve noktası olabilir.

Kaside beyitleri, kasidenin bölümlerine göre ayrılır. Tam bir kasidede genellikle 6 bölüm bulunur: 1. Nesib (Teşbib): Giriş bölümü, 15-20 beyit arasında değişir. 2. Girizgâh: Övgüye başlanacağını haber veren bir veya iki beyit. 3. Methiye (Medhiye): Övülen kişinin (memduh) övüldüğü bölüm. 4. Tegazzül: Gazel bölümü, her kasidede bulunmaz. 5. Fahriye: Şairin kendini övdüğü bölüm. 6. Dua: Dua bölümü. Bu bölümlerin tamamı her kasidede bulunmayabilir.