Gazel

Seyyid Nesîmî'nin "Sığmazam" şiiri, cem makamında söylenmiştir.

Gazel, Türkçe Divan edebiyatının en yaygın nazım şeklidir. Gazel örnekleri: Fuzûlî'nin gazeli: >Beni candan usandırdı cefâdan yâr usanmaz mı Felekler yandı âhımdan murâdım şem'i yanmaz mı. Bâkî'nin gazeli: >Serv ile kametüne kimse dimez hem serdür Müntena kametün andan dahi bala terdür. Gazel türleri: Âşıkane gazel: Aşk acısı ve mutluluğunu işler. Rindane gazel: Yaşamdan zevk almayı, içkiyi ve dünyaya boş vermeyi anlatır. Sûfiyâne veya ârifâne gazel: Tasavvufî düşünceyi işler. Hikemî veya hakîmâne gazel: Felsefi konuları işler. Gazel yazan usta şairlere "gazelsera", gazelleri makamla okuyan kişilere ise "gazelhan" denir.

Nedim, Türkçe, Arapça ve Farsça dillerinde gazel yazmıştır. Eserlerinde ağırlıklı olarak Arapça ve Farsça kelimeler kullanması, Mahallileşme (Yerelleşme) akımının temsilcisi olarak bilinen Nedim için dikkat çekici bir özelliktir.

Muhibbî, gazel türünde şiirler yazmıştır. Muhibbî'nin şiirlerinde işlediği konular arasında hamâsî duygular ve mutasavvıfâne söyleyişler de yer almaktadır.

En iyi gazel okuyan olarak kabul edilebilecek tek bir kişi yoktur, çünkü gazel okuma konusunda farklı ustalar ve önemli şairler bulunmaktadır. Bazı ünlü gazel okuyan ve yazan şairler: Fuzûlî. Bâkî. Nedîm. Nâbî. Şeyh Galib. Ayrıca, Yozgatlı Hafız Süleyman da gazel okuma yeteneğiyle tanınır.

"Âsâf'ın Mikdârını Bilmez Süleyman Olmayan" şiiri, Ziya Paşa'ya aittir.

Gazelin başlıca konusu “aşk”tır. Ancak farklı konularda yazılmış gazeller de vardır. Gazellerde ele alınan konulardan bazıları şunlardır: ayrılık; sevgi; hasret; ölüm; tabiat; şarap zevki; rindlik; tasavvuf. Ayrıca, gazeller konularına göre çeşitli isimlerle de tanımlanır: Aşka ilişkin acı, mutluluk gibi içli duyguların dile getirildiği gazeller “âşıkane”; içki, yaşama boş verme, yaşamdan zevk alma gibi konularda yazılanlara “rindane”; tasavvuf düşüncesinin hâkim olduğu gazellere sûfiyâne, ârifâne; düşünce yönü ağır basan, yol göstericiliği önde olan gazellere hikemî, hakîmâne denir.

"Gazel" dizisinin 4. bölümünde kimse ölmemiştir.

"Gazel" dizisinin ikinci bölümünde, Baki, ölümünden sonra kendisini yıkayacak kişiyi bulma arayışına devam eder. Dizinin ikinci bölümünü izlemek için TRT'nin dijital platformu Tabii'ye üye olmak gerekmektedir.

Yek-avaz gazel, gazeldeki tüm beyitlerin aynı derecede mükemmelliğe ve güzelliğe sahip olduğu gazel türüdür. Bu tür gazellerde beyitler arasında konu birliği bulunmayabilir, ancak her beytin ahenk, ses ve söyleyiş üstünlüğü bakımından aynı mükemmelliğe sahip olması esastır.

Gazel söylemek ve gazel okumak arasındaki fark şu şekilde açıklanabilir: Gazel söylemek, genellikle müzik ve edebiyat bağlamında kullanılır ve bir şairin gazel türünü kullanarak şiir okuması anlamına gelir. Gazel okumak ise deyim olarak kullanıldığında, "boş ve gereksiz sözlerle kandırmak" veya "oyalamak" anlamında kullanılır. Örneğin, "Karagözcünün makamlar arası dolaşması, şarkı ve gazel okuması lazımdı" cümlesinde gazel okumak, boş sözlerle kandırmak anlamında kullanılmıştır.

Taştir ve tahmis arasındaki temel fark, eklenen dizelerin yerleştirildiği yerdir. - Tahmis: Bir gazelin her beytinin önüne, o beyitle aynı vezinde ve kafiyede üç dize eklenerek oluşturulur. - Taştir: Bir şairin gazelinin her beytinin dizeleri arasına, yine aynı ölçü ve uyakta üç dize eklenerek oluşturulur. Özetle: - Tahmis: Beyitlerin önüne ekleme yapılır. - Taştir: Beyitlerin arasına ekleme yapılır.

Mesnevi ve gazel nazım biçimleri arasındaki temel farklar şunlardır: Mesnevi: Uyak düzeni: Her beyit kendi arasında uyaklıdır (aa / bb / cc / dd...). Konu: Aşk, tasavvuf, kahramanlık, savaş gibi konuları işler. Uzunluk: Divan edebiyatının en uzun nazım biçimidir. Bentler: Genellikle beş dizeli bentlerden oluşur. Gazel: Uyak düzeni: "aa, ba, ca, da, ..." biçimindedir. Konu: Âşk, şarap, ayrılık, hasret, zamandan yakınma, felsefi-didaktik düşünceler, din ve tasavvuf gibi konuları işler. Uzunluk: En az beş, en fazla on beş beyitten oluşur. Bentler: Dize ortalarında iç uyaklı olan ve dörtlük haline getirilebilen gazellere "musammat gazel" denir.

Gazel ve kaside arasındaki bazı farklar şunlardır: Konu: Gazeller genellikle aşk, güzellik ve içki gibi konuları işlerken, kasideler din ve devlet büyüklerini övmek amacıyla yazılır. Beyit Sayısı: Gazellerin beyit sayısı 5-15 arasında değişirken, kasidelerde bu sayı 33-99 arasında olabilir. Bölümler: Kasideler, "nesib-girizgah", "medhiye", "tegazzül", "fahriye" ve "dua" gibi bölümlerden oluşurken, gazellerde bu bölümler bulunmaz. En Güzel Beyit: Gazellerde en güzel beyte "beyt-ül gazel", kasidelerde ise "beyt-ül kaside" denir. Şairin Mahlası: Gazellerde şair mahlasını son beyitte, kasidelerde ise "taç beyit"te açıklar.

Gazelin bazı özellikleri: Nazım birimi: Beyit. Beyit sayısı: 5 ile 15 arasında değişir; 15'ten uzun gazeller "mutavvel gazel" olarak adlandırılır. Kafiye düzeni: İlk beyit kendi arasında kafiyelidir, diğer beyitlerin ikinci dizeleri ilk beyit ile kafiyelidir; kafiye şeması "aa, ba, ca, da, ea" şeklindedir. İlk beyit: "Matla" olarak adlandırılır. Son beyit: "Makta" olarak adlandırılır. En güzel beyit: "Beytü'l-gazel" veya "şah beyit" olarak adlandırılır. Şairin mahlasının geçtiği beyit: "Taç beyit" veya "tahallüs" olarak adlandırılır. Konu birliği: Gazelin bütün beyitlerinde aynı konu işleniyorsa "yek-ahenk gazel", bütün beyitleri aynı güzelliğe sahip olan gazeller ise "yek-avaz gazel" olarak adlandırılır. Konu: Genellikle aşk, ayrılık, sevgi, hasret, ölüm, tabiat gibi lirik konular işlenir. Türleri: Aşk, şarap, güzellik, tasavvuf gibi konulara göre "aşıkane", "rindane", "şuhane", "hikemi" gibi türlere ayrılır.

Kazancı Bedih'in "Urfalı Sevmiş" türküsü, Uşşak makamında söylenmiştir. Kazancı Bedih, gazellerini farklı makamlarda söyleyebilen bir gazelhan olarak bilinir.

Musammat, bendlerden oluşan nazım şekillerinin genel adıdır. Özellikleri: Mısra Sayısı: 4 ile 10 arasında değişen bentlerden meydana gelir. Vezin: Bütün bentler aynı vezinle yazılır. Anlam Bütünlüğü: Bentlerde anlam bütünlüğü, şiirin tamamında da konu birliği önemlidir. Kafiye Düzeni: Genellikle ilk bend kendi içinde, diğer bendlerin son ya da son iki mısra dışında kalan mısraları yine kendi içinde, son ya da son iki mısra ise ilk bendle kafiyelidir. Kullanım: Hemen her konuda yazılabilir, ancak gazel ve kasidelerde daha sık kullanılır. Örnekler: Tahmis. Murabba. Muhammes. Müseddes. Müsebba. Müsemmen. Mütessa. Muaşşer. Ta’şîr. Terkîb-i bend. Tercî’-i bend.

Aşk ve şarap gazeli, genellikle aşk, güzellik, şarap gibi lirik konuların işlendiği gazel türünü ifade eder. Gazel, Divan edebiyatının en yaygın nazım biçimlerinden biridir. Aşk ve şarap gazelleri, konularına göre çeşitli isimlerle anılır: Âşıkane gazel: Aşk, acı, mutluluk gibi içli duyguların anlatıldığı gazeller. Rindane gazel: Eğlence, dünyaya aldırış etmeme, yaşamaktan zevk alma gibi temaları işleyen gazeller. Şûhâne gazel: Kadın ve aşkı şûhâne anlatan gazeller.

Taşlıcalı Yahya'nın "bana" redifli gazelinin teması, ilk altı beyitte sevgiliye duyulan teslimiyet ve acziyetin, son beyitte yerini mağrurluğa ve boyun eğmezliğe bırakmasıdır. Gazelin tamamında klasik kurgu ve mazmunlar korunurken, son beyitte şair, hem kişiliğinin hem de askerlik mesleğinin özelliklerini yansıtarak daha özgün bir sanat icra eder.

Gazelin beyit sayısı 5 ile 15 arasında değişir. Daha fazla beyitten oluşan gazeller için özel terimler kullanılır: 5 beyitten az beyit sayısı ile yazılan gazeller için "gazel-i nâ-tamâm" (eksik gazel) denir. 15 beyitten fazla beyit sayısı ile yazılan gazeller için "gazel-i mutavvel" (uzun gazel) denir.