BilgiTeorisi

Felsefede sezgisel yaklaşım, bilgiye ulaşmada sezginin rolünü ele alan ve onu akıl, mantık veya duyusal deneyim gibi diğer bilgi kaynaklarıyla karşılaştıran bir düşünce alanıdır. Bazı önemli sezgisel filozoflar ve yaklaşımları: Platon: İdea teorisinde, gerçek bilginin duyusal dünyadan değil, idealar dünyasından geldiğini ve bu bilgiye sezgisel bir kavrayışla ulaşıldığını savunur. Rene Descartes: Sezgiyi, zihnin saf ve dikkatli bir kavrayışı olarak tanımlar ve bazı temel gerçeklerin sezgiyle açık ve seçik bir şekilde bilindiğini öne sürer. Immanuel Kant: Sezgiyi, duyusal algının temel bir bileşeni olarak görür ve duyuların ham verisini zihne sunduğunu, bilgi oluşumunun ise bu verinin aklın kategorileriyle işlenmesiyle gerçekleştiğini belirtir. Henri Bergson: Sezgiyi, analitik akıldan üstün tutar ve yaşamın akışını ve sürekliliğini bütüncül bir şekilde kavradığını savunur. Edmund Husserl: Fenomenolojik sezgiyi, bilincin nesneleri kavrama yetisi olarak ele alır ve fenomenolojinin temel bir unsuru olarak geliştirir.

Platon ve Aristoteles'in bilgi anlayışları arasındaki temel farklar şunlardır: Platon: - Bilginin Kaynağı: Bilginin kaynağının idealar dünyası olduğunu savunur. - İdealar Teorisi: İdealar, tüm nesnelerin ve kavramların mükemmel ve değişmeyen modelleridir. - Akılcılık: Gerçek bilgiye, akıl yoluyla ideaların kavranması ile ulaşılır. - Eğitim: Eğitime büyük önem verir ve bu sürecin, bireyleri idealar dünyasına dair kavrayışlarını geliştirmeleri için gerekli olduğunu belirtir. Aristoteles: - Bilginin Kaynağı: Bilginin kaynağının deneyim ve gözlem olduğunu savunur. - Form ve Madde: Form ve madde bir arada bulunur ve bir nesnenin varlığı, bu iki unsurun birleşimidir. - Mantık ve Tümevarım: Bilgi, duyular yoluyla elde edilen deneyimlerden ve mantıklı düşünmeden gelir. - Eğitim: Eğitimin amacı, bireylerin akıllarını kullanarak bilgi edinmelerini sağlamaktır.

Düşünmenin doğru ölçüsü, farklı yaklaşımlara göre değişiklik gösterebilir: 1. Uygunluk: Bir önermenin, hakkında iddiada bulunduğu varlığın durumuna uygun olması durumunda doğru olduğu kabul edilir. 2. Tutarlılık: Bir önermenin doğruluğu, daha önceden kabul edilmiş önermelerle çelişmemesine dayanır. 3. Tümel Uzlaşım: Herkesin veya çoğunluğun kabul ettiği bilgilerin doğru olduğu görüşüdür. 4. Apaçıklık: Bilginin hem açık, hem seçik hem de kuşku duyulmayacak nitelikte olması gerektiği ölçütüdür. 5. Gazzâlî'nin Ölçüsü: Gazzâlî'ye göre, bir düşüncenin doğruluğunun tek ölçüsü Kuran'dır ve ayetlerden yana bir dayanağı yoksa o düşünce riskli sahadadır.

Şüpheci yaklaşım, insanın bilgiye ulaşma iddiasını kökten sorgulayan felsefi bir duruş olarak tanımlanır. Bu yaklaşım iki ana formda incelenebilir: 1. Kartezyen (akademik) şüphecilik: René Descartes'tan adını alan bu yaklaşım, özellikle duyusal deneyimlere dayanan dış dünya bilgisi gibi belirli bilgi türleri konusunda kuşku duymamızı öğütler. 2. Pyrrhoncu (radikal) şüphecilik: Her türlü iddiaya karşı inancın askıya alınmasını savunur ve matematiksel ile mantıksal önermelere kadar uzanan bir bilgi kuşkusudur. Şüphecilik, modern insanın bilgiye olan güvenini sarsmak yerine, onu daha sağlam temellere oturtmak için vardır.

A priori bilgi örnekleri şunlardır: 1. "2 + 2 = 4". 2. "Hiçbir bekâr evli değildir". 3. "Bir bütün, parçalarından büyüktür". Ayrıca, matematiksel ve mantıksal doğrular da a priori bilginin önemli örneklerindendir.

Felsefede değer ölçütü, eğitimin ve bilginin değerini belirleyen kriterlerdir. Başlıca değer ölçütleri şunlardır: 1. Uygunluluk: İfadenin, bildirdiği şeyle örtüşmesi. 2. Tutarlılık: Bilginin, önceki bilgilerle çelişmemesi. 3. Tümel uzlaşım: Çoğunluk tarafından kabul edilen ifadeler. 4. Apaçıklık: Bilginin, kuşku duyulmayan ve açık seçik olması. 5. Yarar: Bilginin, pratik hayatta fayda sağlaması.

Gündelik ve bilimsel bilgi arasındaki temel farklar şunlardır: Gündelik Bilgi: - Kaynak: Kişilerin yaşantıları ve sezgilerine dayanır. - Özellikler: Düzensiz, duyuma dayalı, genellenemez ve neden-sonuç ilişkisi içermez. - Örnek: Bugün hava çok güzel. Bilimsel Bilgi: - Kaynak: Deney, gözlem ve akıl yürütmeye dayanır. - Özellikler: Nesnel, sistematik, genel geçerli ve kanıtlanabilirdir. - Örnek: Newton'un hareket kanunları.

Dogmatik ve septik terimleri felsefede farklı yaklaşımları ifade eder: 1. Dogmatik: Doğru ve kesin bilginin mümkün olduğunu savunur. 2. Septik: Doğru bilginin imkansız olduğunu öne sürer.

Solipsizm ve tekil kabul kavramları farklı anlamlara sahiptir: 1. Solipsizm, varlığı sadece bireysel "ben"in tasarımları olarak kabul eden felsefi bir görüştür. 2. Tekil kabul ise, belirli bir bireyi, yeri veya nesneyi adlandırmak veya tanımlamak için kullanılan ifadeleri ifade eder. Bu nedenle, solipsizm ve tekil kabul kavramları birbiriyle doğrudan bağlantılı değildir ve aynı şeyi ifade etmezler.

Felsefe sorularının zor olmasının birkaç nedeni vardır: 1. Kesin Cevapların Olmaması: Felsefi soruların genellikle kesin ve tek bir cevabı yoktur, subjektif ve değişken olabilirler. Bu da onları çözümlemeyi zorlaştırır. 2. Derin Düşünme Gerektirmesi: Felsefe soruları, insanın varoluş, bilgi, ahlak gibi temel konuları sorgulamasını gerektirir ve bu da derinlemesine düşünmeyi zorunlu kılar. 3. Paradokslar ve Çelişkiler: Felsefi paradokslar, akıl yürütmeyle çelişen sorular içerir ve bu da mantık sisteminin tutarlılığına dair sorular ortaya atar. 4. Bütüncül Yaklaşım: Felsefi sorular, kümülatif bir bilgiye hitap eder ve önceki soruların ve cevapların da dikkate alınmasını gerektirir.

Şüphe ve kesinlik arasındaki ilişki, Descartes felsefesinde şu şekilde özetlenebilir: Descartes'a göre kesin bilgi, şüphe edilemeyecek bir temel üzerine kurulmalıdır. Descartes, "Cogito ergo sum" (Düşünüyorum, öyleyse varım) ifadesiyle, şüphe edebildiği için var olduğunu ve bu şüphenin kendisini kesin bir gerçeğe, yani kendi varlığına götürdüğünü savunur.

Tanım çeşitleri genel olarak beş ana kategoriye ayrılır: 1. Beş Tümele Göre Tanımlar: Kavramın yerini belirtip diğerlerinden ayıran tanımlardır. 2. İlintiyle İlgili Tanımlar: Kavramın niteliklerini bildiren, varlıkların ortak özelliklerini kullanarak yapılan tanımlardır. 3. Ad Tanımları: Bir adın anlamının açıklanmasından meydana gelen tanımlardır. 4. Nesne Tanımları: Deney ve gözlem yoluyla tanıdığımız nesnelerin neden meydana geldiğinin tanımıdır. 5. Tanımlanamayanlar: Duyumların (renk, ses, koku vb.) ve duyguların (sevgi, aşk, kin, ihtiras) tanımı yapılamaz.

Akıl yoluyla elde edilemeyen bilgiler şunlardır: 1. Metafizik ve dini bilgiler: Tanrı’nın varlığı, ruhun doğası gibi konular doğrudan akıl ve duyu organlarıyla algılanamaz. 2. Subjektif deneyimler: Kişisel duygular, düşünceler ve içsel deneyimler, bireyin dışında gözlemlenemeyen bilgilerdir. 3. Gelecek bilgileri: Gelecekte ne olacağına dair kesin bilgiler duyu organları veya akılla elde edilemez. 4. Kuantum fiziği ve mutlak gerçeklik: Kuantum fiziği gibi karmaşık bilim dallarında, doğrudan gözlemlenemeyen ve anlaması zor bilgiler bulunur. 5. Sanat ve estetik yaklaşımlar: Sanatın sunduğu anlam, duyu organları ile algılanabilir ancak asıl değerleri ve duygusal etkileri tamamen anlaşılamaz.

Aposteriori kelimesi, deney sonucu ortaya çıkan veya sonsal bilgi anlamına gelir.

Platon, bilginin kaynağının akıl olduğunu kabul eder. Ona göre, gerçek bilgi (episteme), ancak akılla kavranabilen ve değişmeyen ideaların bilgisidir.

Ernst von Aster'in "Bilgi Teorisi ve Mantık" kitabı, bilginin kaynakları, doğru bilgiye ulaşma yöntemleri ve mantığın bu süreçteki rolü üzerine odaklanır. Kitapta ele alınan konular şunlardır: 1. Bilgi ve Düşünme: Bilginin algı ve düşünme yoluyla edinilmesi, objelerin şimdiki, geçmiş ve gelecekteki algılanışı. 2. Mantığın Temel Kavramları: Kavram, tanım, yargı, çıkarım, özdeşlik, çelişmezlik gibi mantığın temel prensipleri. 3. Tümevarım: Bilgideki rolü, nedensellik kanunuyla ilişkisi ve bilimsel tümevarımın çeşitli şekilleri. 4. Bilimlerin Özel Metodları: En temel bilimlerin neler olduğu, nasıl sınıflandırılabilecekleri ve bilimsel araştırmaların metodolojisi. Aster, bu eserde, yaratıcı ve tenkitçi bir zihnin bilgiye nasıl ulaşabileceğini ve bu bilgiyi nasıl geliştirebileceğini açıklar.

Russell'in çaydanlığı (ya da göksel çaydanlık), filozof Bertrand Russell tarafından ortaya atılan bir analojidir. Bu analojiye göre, ispat yükümlülüğü, asılsız iddiayı ortaya atan kişiye aittir ve iddia sahibi, iddiasını kanıtlamalıdır. Russell, bir makalesinde şöyle bir örnek verir: Eğer Dünya ile Mars arasında, Güneş'in etrafında dönen ve en güçlü teleskoplarla bile tespit edilemeyecek kadar küçük bir porselen çaydanlık olduğunu öne sürseydim, kimse bu görüşümün tersini kanıtlayamazdı.

Rasyonel düşünce ve rasyonalizm kavramları farklı anlamlar taşır: 1. Rasyonel düşünce: Mantığa ve akla dayalı bir düşünme sürecidir. 2. Rasyonalizm: Bilginin öncelikle akıl yoluyla elde edilebileceğini savunan felsefi bir görüştür.

Akılcılık ve katı akılcılık arasındaki temel fark, akılcılığın genel olarak aklın yargılarıyla her türlü inancın ve bilginin değerlendirilmesini içermesi, katı akılcılığın ise aklî gerekçelendirmenin zorunlu olduğunu savunmasıdır. Katı akılcılık, bir inanç sisteminin rasyonel olarak kabul edilebilmesi için, o inancın herkes tarafından kabul edilebilecek şekilde akli bir temellendirmeye sahip olması gerektiğini öne sürer. Akılcılık ise daha geniş bir kavram olup, eleştirel akılcılık ve fideizm gibi farklı yaklaşımları da kapsar.

Subjectivity (subjektiflik) ve objectivity (objektiflik) iki farklı bakış açısını ifade eder: 1. Subjectivity: Kişisel deneyimlere, duygulara ve inançlara dayanan, bireysel perspektifi içerir. 2. Objectivity: Gerçeklere, kanıtlara ve tarafsızlığa dayanan, kişisel önyargılardan bağımsız bir yaklaşımı ifade eder.