Kant

Immanuel Kant, Aydınlanma Çağı'nın en önemli filozoflarından biri olarak kabul edilir ve modern felsefenin en etkili isimlerinden biridir. Kant'ın önemli olmasının bazı nedenleri: Felsefi sistem: Önceki filozofların düşüncelerini eleştirerek yeni bir felsefi sistem oluşturmayı amaçlamış ve bu çabasıyla bir dönüm noktası olmuştur. Bilgi ve epistemoloji: A priori bilgi ve analitik-sentetik ayrımı gibi kavramlarla bilginin kaynağına ve doğasına dair önemli düşünceler geliştirmiştir. Etik ve ahlak felsefesi: Ahlaki eylemlerin temelinde evrensel ahlaki yasaların olduğunu savunan kategorik imperatif kavramını ortaya koymuştur. Metafizik ve din felsefesi: Metafizik soruların akılın sınırları nedeniyle cevapsız kalacağını savunmuş, ancak ahlaki bir bakış açısıyla Tanrı görüşüne değinmiştir. Siyaset felsefesi: Kalıcı barışın, tarafların çıkarlarının bir uluslar konfederasyonu dâhilinde birleştirilmesi yoluyla sağlanabileceğini savunmuştur. Kant'ın felsefesi, modern felsefede önemli bir dönüm noktası olmuş ve günümüzde de hala filozoflar, bilim insanları ve entelektüeller tarafından incelenmeye devam etmektedir.

Kant'ın kritisizm (eleştiricilik) anlayışı, hiçbir bilginin tüm yönleriyle incelenip eleştirilmeden doğru kabul edilemeyeceği görüşüne dayanır. Kant'ın kritisizm anlayışının temel özellikleri: Bilginin sorgulanması. Bilginin sınırları. İdealar ve kavramlar. Eleştiri ve sistem dışı yaklaşım. Kant'a göre, bilginin iki kaynağı vardır: deney ve akıl.

Kant'ın ahlaki fail deyimi, "ödev gereği" veya "ödev uğruna" değil, "görev gereği" sorumluluk üstlenen varlık anlamına gelir. Kant'a göre, ahlaki bir fail, özerk ve özgür bir şekilde hareket etmeli, kararlarını "kategorik imperatif" veya "maksim" adı verilen evrensel ilkelere göre vermelidir. Ancak, bugünkü yapısıyla yapay zeka (YZ), programcıları tarafından yüklenen "görev gereği" bir sorumluluk üstlenebildiği için, gerçek anlamda ahlaki bir fail olarak kabul edilemez.

Felsefede a priori bilgi, deneyden önce olan, herhangi bir deneyin getireceği unsurdan bağımsız bilgi anlamına gelir. A priori bilginin özellikleri: Deneysel veri ve delillerden bağımsızlık. Kesinlik. Kullanım alanları. A priori kavramının kökeni Antik Yunan felsefesine dayanır, ancak kavramın geliştirilmesi ve önem kazanması Skolastikler ve özellikle Alman düşünür Immanuel Kant sayesinde olmuştur.

Immanuel Kant'ın en önemli felsefesinin ne olduğu konusunda farklı görüşler bulunmaktadır. Bazı görüşlere göre Kant'ın en önemli felsefesi şunlardır: Kritisizm ya da eleştirel düşünce. Bilim felsefesi. Ahlak felsefesi. Diğer bir görüşe göre ise Kant'ın en önemli felsefesi, eleştirisel düşünce bağlamında “kritisizm” olarak adlandırılan, rasyonalizm ve empirizm ekollerini uzlaştırmaya çalıştığı felsefesidir. Kant'ın felsefesinin en önemli yönünün ne olduğu konusunda kesin bir yargıya varmak mümkün değildir.

Erdem Etiği: Temelinde erdem kavramının yer aldığı ahlak öğretisidir. Karakter gelişimine odaklanır. Önceliği, kişinin ahlaklılaştırılmasına verilir. Ödev Etiği (Kant Etiği): Ahlaki eylemlerin niyete bağlı olduğunu öne sürer. Ödevin kaynağının insan olduğunu belirtir. İyi niyetin, iyi istençle bütün eylemlerde önemli olduğunu savunur.

Alfa Yayınları'ndan çıkan "Kant" isimli kitapların kaç cilt olduğu, hangi kitaba göre değerlendirildiğine bağlıdır. "Kant ve Metafizik Problemi" adlı kitap, tek cilt olarak yayımlanmıştır. "Kant ve Kesin Bilimler" adlı kitap ise tek cilt olarak yayımlanmıştır. "Kant - Estetiği ve Romantisizm" adlı kitap da tek cilt olarak yayımlanmıştır. "Kant" (Allen W. Wood) adlı kitap ise tek cilt olarak yayımlanmıştır. Dolayısıyla, Alfa Yayınları'ndan çıkan "Kant" kitapları genellikle tek cilt olarak yayımlanmaktadır.

A priori yargı, deneyime dayanmaksızın zorunlu ve kesin bilgiyi ifade eder. A priori ve sentetik yargıların birleşimi olan sentetik a priori yargılar, hem bilgimizi genişletir hem de duyu deneyimine ihtiyaç göstermeksizin doğru olabilir. Sentetik a priori yargılara örnek olarak Kant, matematiğin, geometrinin ve metafiziğin önermelerini göstermiştir. Sentetik yargıların diğer örnekleri: "Bazı ülkeler az gelişmiştir". "Gül kırmızıdır". Analitik yargılar, içlerinde yüklemin özne ile bağlantısının özdeşlik yoluyla düşünüldüğü yargılardır.

Kant sonrası felsefe, Immanuel Kant'ın fikirlerini takip eden ancak onun felsefesinin bazı sınırlamalarının ve varsayımlarının ötesine geçmeye çalışan filozofları ifade eder. Kant sonrası felsefenin bazı temel özellikleri: Geleneksel metafiziğin eleştirisi. Bireysel deneyime vurgu. Mutlak ahlakın reddi. İnsanlık durumuna odaklanma. Diğer felsefi geleneklerin etkisi. Kant sonrası felsefenin önemli temsilcileri arasında Friedrich Nietzsche, Arthur Schopenhauer ve Martin Heidegger bulunur.

Kant'ın "Kavramsız algı kör, algısız kavram boştur" sözü, insanın bilgi edinmede hem duyularını hem de aklını kullanması gerektiğini ifade eder. Bu söz şu şekilde açıklanabilir: Kavramsız algılar kördür. Algısız kavramlar boştur. Kant, bu sözüyle rasyonalizm ve empirizmi birleştirerek bilginin hem deneyim hem de akıl yoluyla elde edildiğini savunur.

Immanuel Kant'a göre ahlak, insanların ahlaki eylemlerinin temelinde yatan nedenleri sorgulayan ve bu eylemlerin içsel bir ahlaki yükümlülük duygusundan kaynaklanması gerektiğini savunan bir yapıdır. Kant'ın ahlak anlayışının bazı temel özellikleri: Özgürlük: Ahlakın temel şartı, kişinin kendi ahlak yasasını kendi belirlemesidir. Evrensellik: Yapılan her davranış, "Herkes bu davranışı yapsaydı sonuçları ne olurdu?" sorusuna olumlu cevap verebilecek nitelikte olmalıdır. Koşulsuz Buyruk (Kategorik Imperatif): Bir eylem, ancak ve ancak herkesin uyabileceği evrensel bir yasa olabilecek bir ilkeye dayanıyorsa ahlakidir. İyi İsteme: Ahlaki olarak nitelendirilebilecek eylem, duyu verilerinden ve eğilimlerden arındırılmış, sadece ödeve saygıdan dolayı yapılan eylemdir. Kant, mutluluğu koşulsuz bir amaç olarak görmez; ona göre önemli olan, insanın iyi bir isteme sahibi olmasıdır.

Kant, ahlaki eylemde failin niyetini eylemin kaynağı ve gerekçesi olduğu için önemser. Kant'a göre, bir eylemin ahlaki bir değeri olabilmesi için kaynağı ödev düşüncesi olmalıdır. Dolayısıyla, Kant için ahlaki bir eylemin ölçütü, görev anlayışıdır. Kant, eylemlerin sonuçlarının genellikle kişinin kontrolü dışında olduğunu ve bu nedenle ahlak açısından belirleyici olamayacağını savunur.

Immanuel Kant'ın en ünlü sözlerinden biri, "Aydınlanma, insanın kendi suçu ile düşmüş olduğu bir ergin olmama durumundan kurtulmasıdır. Bu ergin olmayış durumu ise, insanın kendi aklını bir başkasının kılavuzluğuna başvurmaksızın kullanamayışıdır" ifadesidir. Kant'ın diğer ünlü sözleri arasında şunlar da yer alır: "Bilgi deneyle başlar ama deneyden doğmaz". "İnsan, eğitilmesi zorunlu olan tek yaratıktır". "Başkalarını kendi amaçlarını gerçekleştirmek için araç olarak görme". "İnsan aklı, bu dünyayı anlamaya çalışırken aynı zamanda kendi sınırlarını da keşfeder". "Zaman, sessiz bir testeredir".

Immanuel Kant'ın "Saf Aklın Eleştirisi" adlı eseri, tek başına akılla gerçekliğin doğasının keşfedilebileceği düşüncesine yönelik bir eleştiridir. Kant, bilginin hem duyu deneyimini hem de algılayanın katkıda bulunduğu kavramları gerektirdiğini savunur. Eserde ele alınan bazı konular şunlardır: A priori ve a posteriori bilgi: Tecrübe ve algıdan bağımsız olarak edinilen bilgi a priori, doğruluğu sadece tecrübeye dayalı olarak belirlenebilen önermeler ise a posteriori olarak adlandırılır. Analitik ve sentetik yargılar: Analitik önermeler, öznenin zaten tanım olarak bir özelliği olduğu önermelerdir; sentetik önermelerde ise özne, yüklemin içinde barındırmaz. Numenler ve fenomenler: Deneyimlenen dünya (fenomenler) ile onun ötesinde, altta yatan gerçeklik (numenler) ayırt edilir. Sentetik a priori yargılar: Zorunlu olarak doğru olan ve deneyimden bağımsız olarak bilinebilen, ancak dünyaya ilişkin sahici bilgi veren yargılar araştırılır. Kant'ın amacı, bu tür yargıların nasıl mümkün olduğunu açıklamaktır.

Wittgenstein, Kant'ı iki ana konuda eleştirmiştir: 1. Sentetik apriori yargılar: Kant, metafiziğin mümkün olduğunu savunmak için sentetik apriori yargıların varlığını öne sürmüştü. 2. Dilin sınırları: Kant, bilginin sınırlarını aklın yetileriyle çizerken, Wittgenstein dilin sınırları aracılığıyla düşünceye sınır çizmiştir. Wittgenstein, mantığın sınırlarına vurgu yaparak, mantığın alanının mantıksal uzay içinde ortaya çıkan olgu bağlamları ile sınırlı olduğunu, mantıksal form, felsefe, estetik ve etik gibi kavramların ise mantıksal önermelerle ifade edilemeyeceğini savunmuştur.

Kant'ı en iyi anlatan kitaplardan bazıları şunlardır: Kant: A Very Short Introduction. Kant. Prolegomena to Any Future Metaphysics. Groundwork of the Metaphysics of Morals. The Bounds of Sense. Kant'ı en iyi anlatan kitabın hangisi olduğu, kişisel tercihlere göre değişebilir.

Immanuel Kant'ın üç ahlak yasası şunlardır: 1. Evrensellik Prensibi: Ahlaki yasalar her duruma uygun ve herkes için geçerli, evrensel yasalar olmalıdır. 2. Humanizm Prensibi: Her insan kendinde değerlidir ve nihai amaç olarak görülmelidir. 3. Özgür İrade Prensibi: Ahlaki eylemler, dışsal etkilerden bağımsız olarak, kişinin kendi hür iradesiyle yapılmalıdır. Kant'a göre, bu yasalar "kategorik imperatif" olarak adlandırılır ve koşulsuz, zorunlu buyruklardır.

Sentetik a priori, Immanuel Kant'ın felsefeye kazandırdığı bir kavram olup, saf görü ile empirik görünün birlikte çalışması sonucunda ortaya çıkan bilgi türüdür. A priori olması, deneyime dayanmaksızın zorunlu ve kesin bilgiyi ifade eder. Sentetik olması, doğruluğunun içerdiği kavramların tanımlarına dayanamaması bakımından ek bilgi veren niteliğe sahip olduğu anlamına gelir. Sentetik a priori bilgilere örnek olarak Kant, matematiğin, geometrinin ve metafiziğin önermelerini ileri sürmüştür. Kant'a göre aklımız, belirli birleştirme işlemlerinin sonucunda dış dünyadaki görüngüleri çeşitlilikten arındırıp düzenleyerek deneyim kazanır. Sentetik a priori kavramı, Kant'tan sonraki felsefeciler tarafından eleştirilmiş olup yirminci yüzyılın başında neredeyse tamamen reddedilmiştir.

Kant, Hegel ve Marx arasındaki ilişki, felsefi düşüncelerinin birbirini etkilemesi ve geliştirmesiyle şekillenmiştir. Kant ve Hegel: Kant, estetiği tamamen öznel temellere dayandırmış ve estetik yargı gücünün diyalektiği ile estetiğe ve sanata eleştiri algısını getirmiştir. Hegel ve Marx: Marx, Hegel’in diyalektiğini materyalist bir temelde yeniden kurmuş ve idealist bir bakış açısından materyalist diyalektik bir sürece dönüştürmüştür. Kant ve Marx: Marx, Kant’ın bilgi teorisine ve etik meseleye verdiği önemi eleştirmiş, ancak genç Marx’ın metinlerinde hâlâ Kantçı bir eleştirel ton ve Hegelci bir özne anlayışı görülmüştür.

Maksim kelimesi farklı anlamlara gelebilir: Su haznesi: Bentlerde toplanan suyun künklerle kente getirilerek toplandığı, üstü örtülü bir yapı. Özdeyiş, düstur, vecize: Genel olarak bir bireyin benimseyebileceği ya da eylemlerinde iyi bir yol gösterici olarak kabul etmesi tavsiye edilen davranış kuralı. Makineli tüfek: İngiliz ordusunun 1889'dan Birinci Dünya Savaşı'na kadar kullandığı bir makineli tüfek türü. Nota sistemi: İki veya üç uzun sese denk gelen nota. Yer adı: İzmir Enternasyonel Fuarı'ndaki bir gazinonun veya Ankara'da bir mekanın adı. Üsküp ve yöresinde kullanılan bir kelime: "Çocuk", "küçük", daha nadir "acemi" anlamında kullanılır. Felsefe terimi: Kant'ın ahlak felsefesinde, ahlaki özne için geçerli olduğu görülen pratik bir ilke.