Tümevarım

Akıl yürütme kuralları üç ana başlıkta ayrılır: tümdengelim, tümevarım ve analoji.

Felsefi düşünce, üç ana akıl yürütme biçimine dayanır: tümdengelim, tümevarım ve analoji.

Tümevarım, tek tek deney ve gözlemlerden akıl yolu ile genel yargılara, ilkelere ulaşmaya yönelik bir akıl yürütme biçimidir. Bu yöntemde, özel durumlardan yola çıkarak genel bir kural veya teori oluşturulur. Tümevarım, tümdengelimin tersine bir süreçtir.

Argüman çeşitleri genel olarak şu şekilde sınıflandırılabilir: 1. Tümdengelimsel (Dedüktif) Argümanlar: Genel bir önermeden hareketle belirli bir sonuca ulaşılır, eğer önermeler doğruysa sonuç da kesinlikle doğru olmalıdır. 2. Tümevarımsal (Endüktif) Argümanlar: Belirli gözlemlerden yola çıkarak genel bir sonuca ulaşmaya çalışır, kesin sonuçlar vermez ancak belirli bir olasılık taşır. 3. Abduktif (Tamamlayıcı) Argümanlar: En iyi açıklamayı sağlamak amacıyla yapılan bir çıkarım türüdür, gözlemlenen bir durumun en makul sebebini ortaya koyar. 4. Retorik Argümanlar: Duygusal veya ikna edici unsurlar kullanarak bir görüşü destekler, mantıksal yapıdan ziyade izleyicinin duygularına hitap eder. 5. Pragmatik Argümanlar: Bir eylemin veya düşüncenin pratik sonuçlarına dayanarak yapılan argümanlardır. 6. Kıyas Argümanları: İki veya daha fazla şey arasındaki benzerlikleri temel alarak bir çıkarım yapar. 7. Sözleşme Argümanları: Bireylerin veya grupların belirli bir düşünceyi veya anlaşmayı kabul etmesi gerektiğini savunan argümanlardır.

Tümevarım yöntemi, İngiliz filozof Francis Bacon'a aittir.

Tümevarımın kurucusu olarak kabul edilen kişi, modern anlamda tümevarımı bilimsel bir yöntem olarak ortaya koyan Francis Bacon'dır.

Tümevarım ve tümdengelim arasındaki temel fark, akıl yürütme yönlerinde yatmaktadır: 1. Tümevarım: Tek tek olay ve olgulardan genel yasalara veya tikel önermelerden tümel önermeye doğru giden akıl yürütme biçimidir. Örnek: "Metal olan demir ısıtılınca genleşir, bakır da ısıtılınca genleşir; o hâlde bütün metaller ısıtılınca genleşir". 2. Tümdengelim: Tümel bir önermeden tümeli veya tümelden tikel bir önermeyi çıkaran akıl yürütme biçimidir. Örnek: "Bütün insanlar ölümlüdür, Ali bir insan olduğuna göre, Ali de ölümlüdür".

Tümevarımın örnekleri şunlardır: 1. "Serçe, güvercin ve karga uçar. Serçe, güvercin ve karga kuştur. Öyleyse kuşlar uçar" ulaşmasını gösterir. 2. "Bebekler yürüyemez. Ahmet bir bebektir. Öyleyse Ahmet yürüyemez" varılmasını içerir. 3. "Boncuk siyah bir kedidir. Boncuk balık yer. Öyleyse tüm siyah kediler balık yer" ulaşmayı amaçlar. 4. "Günler 24 saat sürer. Salı bir gündür. Öyleyse salı günü de 24 saattir" uygulamayı gösterir.

Tümevarım ve tümdengelim farklı akıl yürütme yöntemleridir, ancak bazen karıştırılabilirler. Tümevarım, özelden genele doğru ilerleyen bir akıl yürütme yöntemidir. Tümdengelim ise genelden özele doğru giden bir yöntemdir. Dolayısıyla, tümevarım ve tümdengelim aynı şey değildir.

Akıl yürütmenin temel ilkeleri şunlardır: 1. Tümdengelim (Dedüksiyon): Genel bir kuraldan hareketle spesifik bir sonuca ulaşma yöntemidir. 2. Tümevarım (İndüksiyon): Özelden yola çıkılarak genel hakkında bilgi elde edilmesidir. 3. Analoji (Benzerlik): İki durum arasında benzerlik kurularak bir sonuca varılır. 4. Redüksiyon (Analiz): Karmaşık bir konuyu daha basit bileşenlere ayırma sürecidir.

Muhakemede akıl yürütme türleri şunlardır: 1. Tümdengelim (Dedüksiyon): Genel bir kuraldan hareketle spesifik bir sonuca ulaşma yöntemidir. 2. Tümevarım (İndüksiyon): Özelden yola çıkılarak genel hakkında bilgi elde edilmesidir. 3. Kaçırıcı Akıl Yürütme (Geriçıkarım): Mevcut bilgilere dayanarak bilinçli bir tahmin veya hipotez yapmayı içerir. 4. Analoji (Benzerlik): İki durum arasında benzerlik kurularak bir sonuca varılır. 5. Eleştirel Akıl Yürütme: Sağlam yargılar ve kararlar vermek için bilgileri, argümanları ve inançları değerlendirmeyi içerir.

Akıl modelleri olarak adlandırılan dört temel akıl yürütme türü şunlardır: 1. Tümdengelim (Dedüksiyon): Genel bir kuraldan hareketle spesifik bir sonuca ulaşma yöntemidir. 2. Tümevarım (İndüksiyon): Özelden yola çıkılarak genel hakkında bilgi elde edilmesidir. 3. Analoji (Benzerlik): İki durum arasında benzerlik kurularak bir sonuca varılır. 4. Redüksiyon (Analiz): Karmaşık bir konuyu daha basit bileşenlere ayırma sürecidir.

Felsefede çıkarım, mantıksal düşünme yoluyla verilen önermelerden sonuç çıkarma sürecidir. Çıkarımın iki ana türü vardır: 1. Tümdengelim (dedüksiyon): Genel bir ilkeden yola çıkarak daha spesifik bir sonuca ulaşmayı hedefler. 2. Tümevarım (endüksiyon): Belirli gözlemler veya durumlar üzerinden genel bir sonuca ulaşmayı amaçlar. Felsefede çıkarım, doğru bilgilere ulaşmak ve argümanları desteklemek için temel bir araçtır.

Tümevarımın en güçlü örneği olarak, bilimsel teorilerin oluşturulması gösterilebilir. Tümevarım, özel durumlardan veya gözlemlerden yola çıkarak genel bir sonuca ulaşma sürecidir.

Şematik akıl yürütme, görsel temsiller aracılığıyla yapılan akıl yürütme olarak tanımlanır. Akıl yürütmenin diğer yaygın türleri şunlardır: 1. Tümdengelim: Genel bir kuraldan hareketle spesifik bir sonuca ulaşma yöntemidir. 2. Tümevarım: Özel durumların genel bir kurala uygun olduğunu varsayarak genellemelere varma sürecidir. 3. Analoji: Benzerliklere dayanarak iki durum arasında çıkarım yapma yöntemidir.

Tümevarımsal muhakeme, fizikte özel durumlardan genel yasalar çıkarma yöntemidir. Fizikte tümevarımsal muhakeme süreci şu adımları içerir: 1. Gözlem: Fiziksel olaylar dikkatle izlenir. 2. Veri Toplama: Bu olaylarla ilgili veriler kaydedilir. 3. Örnek Gözleme Dayalı Sonuçlar: Özel durumların tekrarlanabilirliğine göre genellemeler yapılır. 4. Genel İlkeler ve Kuramlar: Elde edilen genellemeler genişletilerek fiziksel yasalar haline getirilir.

Tümdengelim ve tümevarım nesnel yöntemler olarak kabul edilir. Tümdengelim, öncüller doğru kabul edildiğinde sonucun zorunlu olarak çıktığı bir akıl yürütme biçimidir ve bu nedenle nesnel bir geçerliliğe sahiptir. Tümevarım ise, özel gözlemlerden genellemelere ulaşmayı içerir ve sonuçları kesin olmamakla birlikte güvenilir olarak değerlendirilir. Bu da tümevarımın nesnel bir yöntem olduğunu gösterir.

Çıkarım türleri genel olarak üç ana kategoriye ayrılır: 1. Tümevarım: Özel durumlardan genel sonuçlar çıkarma sürecidir. 2. Tümdengelim: Genel bir kuraldan özel bir duruma ulaşma sürecidir. 3. Abduksiyon: En iyi açıklamayı bulma sürecidir. Ayrıca, yarı tümevarım ve Bayes çıkarımı gibi diğer çıkarım türleri de mevcuttur.

Tümevarımsal yaklaşım, belirli gözlemlerden genellemeler çıkarmayı içeren bir araştırma yöntemidir. Tümevarımsal yaklaşımın süreci: 1. Veri toplama: Görüşmeler, gözlemler, anketler veya belge analizi gibi yöntemlerle veriler toplanır. 2. Veri analizi: Veriler içindeki kalıplar ve temalar belirlenir. 3. Temaların tanımlanması: Verilerdeki örüntüler veya ortaklıklar tespit edilir. 4. Teorilerin geliştirilmesi: Temalara dayanarak, gözlemlenen olguları açıklamak için teoriler oluşturulur. 5. Bulguların raporlanması: Sonuçlar, akademik makaleler, sunumlar veya raporlar aracılığıyla paylaşılır.

Diyalektik akıl yürütme yöntemleri üç ana kategoriye ayrılır: tümdengelim, tümevarım ve analoji. 1. Tümdengelim (Dedüksiyon): Genel ilkelerden hareket ederek tek tek olaylar hakkında bir yargıya ulaşma yoludur. 2. Tümevarım (Endüksiyon): Tek tek olgulardan yola çıkarak genel önermelere ulaşabilmek için izlenen düşünme yoludur. 3. Analoji (Benzeşim): Aklın, bazı nesnelerin birbirine benzeyen özelliklerinden yola çıkarak özelden özele doğru izlediği yoldur.