Tükenmişlik

Tükenmişliğin ilk belirtisi genellikle bitkinlik hissidir. Fiziksel ve duygusal kaynakların tükendiğini hissetme durumu, aşırı yorgunluk, baş ağrıları, mide kasılmaları ve çökkün duygu durum ile kendini gösterebilir. Tükenmişlik sendromunun diğer belirtileri arasında: yaşam enerjisinin düşmesi; beklentilerin tükendiğini hissetmek; olumsuzlukları kabul etmek; stres sebebiyle bağışıklığın düşmesi; işe geç gitmek veya gitmemek; kuralları ciddiye almamak; iş arkadaşlarıyla çatışmak; hizmet kalitesinde düşüş; erteleme davranışı; iş tatminin olmaması yer alır. Tükenmişlik sendromu belirtileri yaşıyorsanız, bir uzmandan destek almanız önerilir.

Yeniden başlama sendromu ifadesi, iki farklı bağlamda kullanılabilir: 1. Tükenmişlik Sendromu: Psikolog Herbert Freudenberger tarafından ortaya atılan bu kavram, ağır fiziksel, zihinsel ve duygusal yorgunluğa yol açan şiddetli bir stres durumunu tanımlar. 2. Refeeding (Yeniden Beslenme) Sendromu: Uzun süren açlık veya yetersiz beslenmenin ardından hızlı başlayan yeniden beslenme sonucunda, elektrolit ve metabolik bozuklukların eşlik ettiği, hayatı tehdit eden ciddi bir tablodur.

Y kuşağı, tükenmişlik hissi en yüksek olan kuşak olarak öne çıkmaktadır. Yapılan bir araştırmaya göre, Y kuşağının %66’sı “orta” ya da “yüksek” seviyede tükenmişlik yaşadığını belirtirken, bu oran X kuşağında %60, Z kuşağında %56 ve Baby Boomer kuşağında ise %39 seviyesindedir. Tükenmişlik hissinin artmasında rol belirsizliği, ekonomik belirsizlikler ve hem çocuklarına hem de yaşlanan ebeveynlerine bakım sorumluluğu gibi faktörler etkili olmaktadır.

Çalışmak istememek normal bir durumdur. Çalışmak istememe durumu, çeşitli nedenlere dayanabilir, bunlar arasında: İş stresi. Motivasyon eksikliği. Tükenmişlik sendromu. İş-yaşam dengesizliği. Bu durumla başa çıkmak için iş ve özel hayat dengesini kurmak, kişisel gelişime yatırım yapmak ve iş yerinde destek sistemleri oluşturmak gibi yöntemler uygulanabilir.

Psikiyatri Uzmanı Dr. Nagihan Günal'a göre tükenmişlik sendromu, bireyin normal şartlarda profesyonel yaşamdaki kariyerinden, arkadaşlıklarından veya ailesindeki sosyal etkileşimlerinden aldığı keyfi azaltan, kendini başarısız ve değersiz görmesine neden olan bir durumdur. Tükenmişlik sendromunun bazı belirtileri: Kapana kısılmış veya çaresiz hissetme; Üzüntülü, kederli veya depresif olma; Umutsuzluk ve bıkkınlık yaşama; Değersiz ve başarısız biri gibi hissetme; İnsanlar tarafından hayal kırıklığına uğratılmış hissetme; Fiziksel olarak hastalıklı hissetme; Yorgunluk ve uyumada zorluk çekme. Tükenmişlik sendromu, tıbbi bir tanı olmasa da ciddi bir sorundur ve mutlaka profesyonel psikolojik destek almayı gerektirir.

Burn-out (tükenmişlik sendromu) belirtileri dört ana kategoride incelenebilir: 1. Fiziksel belirtiler: yorgunluk ve bitkinlik; vücut ağrıları, özellikle baş ve kas ağrıları; uyku bozuklukları; bağışıklık sisteminin zayıflaması, sık hastalanma. 2. Duygusal/psikolojik belirtiler: umutsuzluk, çaresizlik ve motivasyon kaybı; sinirlilik, öfke patlamaları; özgüvende azalma, duygu durum bozuklukları; suçluluk hisleri ve düşmanlık duyguları. 3. Zihinsel (bilişsel) belirtiler: konsantrasyon güçlüğü ve karar vermede zorluk; unutkanlık ve dalgınlık; yetersizlik ve değersizlik hissi. 4. Davranışsal belirtiler: işten kaçma, geç gitme veya devamsızlık; sosyal ilişkilerden uzaklaşma; iş performansında düşüş ve sorumluluklardan kaçınma; zararlı alışkanlıklarda artış (alkol, sigara, aşırı yeme). Burn-out belirtileri yaşıyorsanız, profesyonel destek almanız önerilir.

Tükenmişlik ölçeği, genellikle Likert tipi puanlama sistemi ile değerlendirilir. Bu sistemde, ölçek maddeleri "1 (hiçbir zaman)" ile "7 (her zaman)" arasında puanlanır. Örnek: 3, 6, 19, 20 numaralı maddeler ters puanlanır. 1, 2, 4, 5, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 21 numaralı maddeler düz puanlanır. Ölçekten alınabilecek en yüksek puan "7", en düşük puan ise "1"dir.

Okullarda iletişim ve tükenmişlik kavramları farklı açılardan ele alınabilir: İletişim: Öğretmen-öğrenci iletişimi: Öğretmenler, öğrencilerin akademik, sosyal ve duygusal sorunlarıyla ilgilenmek zorunda kalırlar. Öğretmen-öğretmen iletişimi: Öğretmenler, meslektaşlarından destek göremediklerinde tükenmişlik yaşayabilirler. Tükenmişlik: Öğretmenlerde tükenmişlik: Uzun süreli stres ve duygusal baskının sonucunda, öğretmenlerin motivasyonunun azalması, enerjisinin tükenmesi ve başarısızlık duygularının ortaya çıkmasıdır. Okul tükenmişliği: Öğrencilerin, başarılı olma beklentileri ile öğretmenlerin ve diğer bireylerin beklentileri arasındaki uyumsuzluk nedeniyle ortaya çıkabilir.

Tükenmişliğin nedenleri arasında şunlar yer alır: Yoğun iş temposu ve stres. Aşırı iş yükü. Yetersiz dinlenme süresi. Gerçekçi olmayan hedefler ve yüksek performans baskısı. İş ve özel hayat arasındaki sınırın belirsizleşmesi. Sosyal destek eksikliği. Kişilik özellikleri (mükemmeliyetçi, ben merkezci, saldırgan, başarı odaklı, yüksek sorumluluk duygusuna sahip ve işkolik insanlar). İletişimin tükenmişliğe etkisi hakkında bilgi bulunamadı. Ancak, tükenmişlik sendromunun sosyal yaşamı olumsuz etkilediği, sosyal izolasyon ve yalnızlık duygusuna yol açtığı bilinmektedir.

Birleştirilmiş sınıfta çalışan öğretmenlerin tükenmişlik düzeyleri şu şekildedir: Duygusal tükenme: Orta düzeyde. Duyarsızlaşma: Düşük düzeyde. Kişisel başarı: Orta düzeyde. Birleştirilmiş sınıf öğretmenlerinin tükenmişlik algıları, aile, kişisel, sosyal çevre ve ekonomik kaynaklı çeşitli nedenlerle ilişkilidir. Tükenmişlik, öğretmenlerin iş yükünün fazlalığı, psikolojik ve fiziksel yorgunluk gibi durumlarla artabilir.

Maslach Tükenmişlik Ölçeği'nde (MTÖ) kadın ve erkek arasında fark olduğuna dair sonuçlar, yapılan araştırmalara göre tutarsızlık göstermektedir. Bazı çalışmalar, erkeklerin kadınlardan daha fazla tükenmişlik yaşadığını belirtirken, diğer çalışmalar ise kadınlar lehine sonuçlar ortaya koymaktadır. Örneğin, Yıldırım ve İçerli'nin 2010 yılında yaptığı "Tükenmişlik Sendromu: Maslach ve Kopenhag Tükenmişlik Ölçeklerinin Karşılaştırmalı Analizi" başlıklı çalışmada, duyarsızlaşma boyutunda erkeklerin ortalama puanlarının kadınlarınkinden daha yüksek olduğu, ancak diğer iki boyutta (duygusal tükenme ve kişisel başarı) kadın eğitimcilerin lehine ve önemsiz düzeyde bir fark olduğu sonucuna varılmıştır. Ali Kışi'nin 2014 yılında yaptığı "Eğitim Paydaşlarının Tükenmişliğinde Cinsiyet Farkı: Türkiye Örneği" başlıklı meta-analiz çalışmasında ise, duygusal tükenmişlik boyutunda ortaöğretim okullarında erkekler kadınlardan daha fazla duygusal olarak tükenmişken, diğer alt gruplarda toplam etki büyüklükleri kadınlar lehine çıkmıştır. Sonuç olarak, MTÖ'de kadın ve erkek arasındaki tükenmişlik farkının daha fazla araştırılması gerektiği söylenebilir.

Maslach'ın tükenmişlik modeli üç boyuttan oluşur: 1. Duygusal tükenme (emotional exhaustion). 2. Duyarsızlaşma (depersonalization). 3. Kişisel başarıda düşme hissi (low personal accomplishment).

Maslach Tükenmişlik Ölçeği'nin uyarlanması, orijinal olarak Maslach ve Jackson tarafından geliştirilmiş, daha sonra Maslach, Jackson ve Schwab tarafından eğitimcilere uyarlanmıştır. Türkçe'ye uyarlama çalışmaları ise şu kişiler tarafından gerçekleştirilmiştir: Günseli Girgin (1995); Asuman Baysal (1995).

Maden Adası'nda maden bulunmamasının sebebi, adada bulunan ancak artık kullanılmayan maden ocaklarıdır. Örneğin, Büyük Maden Adası veya Pirgos olarak da anılan Ayvalık yakınlarındaki Maden Adası'nda, geçmişte özellikle kurşun madeni çıkarıldığı belirtilmektedir. Ayrıca, Cunda Adası'ndaki Maden Adası'nda da günümüzde kullanılmayan madenler bulunmaktadır.

Özel okullarda çalışan öğretmenlerin tükenmişliği, resmi okullarda çalışan öğretmenlere göre daha yüksek değildir. Bir araştırmada, özel okullarda görev yapan öğretmenlerin tükenmişlik düzeylerinin orta düzeyde, resmi okullarda görev yapan öğretmenlerin tükenmişlik düzeylerinin ise yüksek düzeyde olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Tükenmişlik düzeyinin okul türüne göre farklılık göstermemesinin nedenleri arasında, özel okulların sahip olduğu imkânların ve öğretmenlerin motivasyonlarının daha yüksek olması sayılabilir. Tükenmişlik düzeyi, birçok faktöre bağlı olarak değişebilir ve genel bir karşılaştırma yapmak için tüm değişkenlerin dikkate alınması gerekir.

Tükenmişliğin en tehlikeli evresi, "çöküş ve tükenme" olarak adlandırılan son evredir. Bu evre, profesyonel psikolojik destek gerektirir.

Burnout kelimesi, farklı bağlamlarda çeşitli konulara işaret edebilir. Tükenmişlik Sendromu: Psikolojik bir terim olup, aşırı ve uzun süreli stresin neden olduğu bir tükenme halidir. Film: 2017 yapımı "Burn Out" filmi, korkusuz ve hırslı bir motosiklet yarışçısı gencin yaşadığı olayları konu alır. Video Oyunu Serisi: "Burnout", Criterion Games ve EA UK tarafından geliştirilen bir yarış video oyunu serisidir.

Evet, tükenmişlik sendromu ve burnout aynı şeyi ifade eder. Tükenmişlik sendromu, 1974 yılında psikolog Herbert J. Freudenberger tarafından ortaya atılan bir terimdir. Freudenberger, tükenmişliği insanların aşırı çalışmaları sonucu işlerinin gereklerini yerine getiremediklerinde hissettikleri duygusal tükenme olarak tanımlamıştır.

Maslach Tükenmişlik Ölçeği, hemşirelerde şu şekilde uyarlanmıştır: Dil Uyarlaması: Maslach ve Jackson tarafından 1981 yılında geliştirilen özgün ölçek, Ergin (1992) tarafından Türkçeye uyarlanmıştır. Form Uyarlaması: 1986 yılında Maslach ve arkadaşları, hizmet sektöründeki çalışanların tükenmişlik düzeylerini ölçmek amacıyla geliştirilen özgün formdaki "recipient" kelimesi yerine, eğitimcilerin tükenmişlik düzeylerini belirlemek için "student" kelimesi kullanılarak Maslach Tükenmişlik Envanteri-Eğitimci Formu (MTE-EF) elde edilmiştir. Bu uyarlama çalışmaları, ölçeğin hemşireler için geçerli ve güvenilir bir ölçüm aracı olmasını sağlamıştır. Ölçeğin Yapısı: Duygusal Tükenme: 9 madde. Duyarsızlaşma: 5 madde. Kişisel Başarı: 8 madde.

Tükenmişliğin en büyük sebebi, uzun süreli ve yoğun stres olarak kabul edilir. Tükenmişliğe yol açan bazı faktörler şunlardır: İş yerindeki organizasyonel problemler, gergin ortam ve rekabet. Fazla iş yükü ve yöneticilerin yüksek beklentileri. Mobbing ve benzeri olumsuz iş yeri dinamikleri. Sosyal destek eksikliği. İş-özel hayat dengesinin sağlanamaması. Yapılan işin kişinin kapasitesinin altında ya da üstünde olması. Mükemmeliyetçi kişilik özelliği. Hayır diyememe. Yüksek sorumluluk duygusu. Tükenmişlik sendromu, yalnızca bireysel faktörlerle değil, aynı zamanda çalışma koşulları ve çevresel dinamiklerle de ilişkilidir.