Tanzimat

İbrahim Şinasi (1826-1871), Türk edebiyatının önemli şahsiyetlerinden biri olup, Tanzimat dönemi edebiyatının öncülerindendir. Hayatı: - İstanbul'da doğmuş ve ilk eğitimini medrese sistemine bağlı olarak almıştır. - Batı kültürüne olan ilgisi nedeniyle modern bir eğitim almış, Fransızca öğrenmiş ve Batı edebiyatına ilgi duymuştur. - Memuriyet hayatına başlamış, Tophane Müşiriyeti Mektubî Kalemi'nde Arapça ve Farsça öğrenmiş, daha sonra maliye eğitimi için Paris'e gönderilmiştir. - Mustafa Reşid Paşa'nın ölümünden sonra Yusuf Kâmil Paşa'dan himaye görmüş ve devlet memuriyetinden ayrılmıştır. - 1860'da "Tercüman-ı Ahval" gazetesini, 1862'den itibaren ise "Tasvir-i Efkâr" gazetesini çıkarmıştır. - 1865'te Fransa'ya kaçmış, 1869'da İstanbul'a dönerek bir matbaa açmış ve yayıncılık hayatına devam etmiştir. - 13 Eylül 1871'de İstanbul'da hayatını kaybetmiştir. Edebi Kişiliği: - Yenilikçi bir yazar olup, Tanzimat Edebiyatının kurucularından biri olarak kabul edilir. - Şiir, tiyatro, makale, fabl gibi türlerde eserler vermiş, Batı şiirinden çeviriler yapmıştır. - Dilde sadeleşme hareketinin öncüsü olmuş, Türkçenin halk arasında yaygın olan Arapça ve Farsça kökenli kelimelerden arındırılması gerektiğini savunmuştur. - "Şair Evlenmesi" adlı tek perdelik töre komedyası, edebiyatımızda Batılı anlamda ilk tiyatro eseri olarak kabul edilir.

Tanzimat dönemi ile Servetifünun dönemi şiiri bazı benzerlikler ve farklılıklarla karakterize edilir: Benzerlikler: - Her iki dönemde de Batı edebiyatı örnek alınmış ve Türk edebiyatının Batılılaşması yönünde çalışmalar yapılmıştır. - Divan şiirinden gelen aruz ölçüsü kullanılmıştır. - Hece ölçüsüyle verilen ürün sayısı sınırlıdır. Farklılıklar: - Dil: Tanzimat döneminde dil ağır olmasına rağmen, Servetifünun döneminde Arapça ve Farsça sözcüklerin kullanımı daha da artmıştır. - Nazım Biçimleri: Tanzimat şairleri, divan edebiyatı nazım biçimlerini kullanırken, Servetifünuncular bu biçimleri terk etmiş; sone, terza-rima, triyole gibi batı edebiyatından doğan biçimlerle şiirler yazmışlardır. - Temalar: Tanzimat şiirinde toplumsal konular işlenmiş, "hürriyet, vatan, millet" gibi yeni temalar ele alınmıştır. - Tiyatro: Tanzimat döneminde tiyatroya önem verilmiş, birçok oyun yazılmışken, Servetifünun döneminde tiyatro ikinci plana atılmıştır.

Tanzimat 2. dönem şiirinde sanat için sanat anlayışı hakimdir.

Ziya Paşa'nın "Şiir ve İnşâ" makalesi, Tanzimat edebiyatı döneminde dil ve edebiyat üzerine yazılmış bir eleştiri yazısıdır. Makalede ele alınan başlıca konular şunlardır: 1. Divan Edebiyatı Eleştirisi: Ziya Paşa, Divan şiir ve nesrinin Doğu eksenli özentilik olduğunu, Arap ve Fars temelli olmasından ötürü yerel ve ulusal olmadığını belirtir. 2. Halk Edebiyatının Önemi: Türklerin doğal şiirlerinin halk şairleri tarafından yazılan eserler olduğunu, nesrin ise Mütercim Âsım ve Muhbir gazetesinin tercih ettiği şive olduğunu savunur. 3. Yeni Edebiyat Anlayışı: Türk toplumunun gelişimi ve ilerlemesi için yeni bir edebiyat anlayışının şart olduğunu, bu edebiyatın sade bir dille yazılması ve toplumsal sorunlara değinmesi gerektiğini vurgular.

Tanzimat'tan Cumhuriyet'e koruyucu sağlık uygulamaları şu şekilde özetlenebilir: 1. Karantina Tedbirleri: Salgın hastalıklara karşı karantina sistemi uygulanmış, Avrupa ile yakın ilişkiler kurulmuştur. 2. Aşı Çalışmaları: Aşı çalışmalarının düzenlenmesi ve aşı nizamnamelerinin yürürlüğe girmesi sağlanmıştır. 3. Sağlık Teşkilatlanması: Belediyelere hekim ve eczacı gibi sağlık görevlileri tayin edilmiş, vilayetlerde sıhhiye meclisleri ve cemiyetleri kurulmuştur. 4. Sağlık Hizmetleri: Hastaneler, yetimhaneler ve diğer hayır kurumlarının tesisi ve yönetimi, su, kanalizasyon ve yiyecek maddelerinin denetimi gibi koruyucu sağlık hizmetleri yürütülmüştür. 5. Bilimsel Gelişmeler: Pasteur Enstitüsü'nden uzmanların gelmesiyle bakteriyoloji ve viroloji alanında önemli gelişmeler yaşanmış, serum ve aşı üretimi hız kazanmıştır. Cumhuriyet döneminde ise sağlık hizmetleri daha da modernleştirilmiş, Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı kurulmuş ve koruyucu sağlık hizmetlerine ağırlık verilmiştir.

Posta ve Telgraf Nezareti, Osmanlı Devleti'nin tüm halkının ve yabancıların posta ve telgraf ihtiyaçlarına cevap vermek amacıyla Tanzimat Fermanı'nın getirdiği gelişmelerin bir sonucu olarak 23 Ekim 1840 tarihinde kurulmuştur.

Türk bayrağı, ilk olarak 1844 yılında Abdülmecid dönemindeki Tanzimat sürecinde kabul edilmiştir.

Tanzimat Fermanı ile eyalet valilerinin yetkilerinin sınırlandırılmasının birkaç nedeni vardı: 1. Mali Yetkilerin Önlenmesi: Valilerin doğrudan mali işlere karışmaları engellenerek, mali işlerin merkezileştirilmesi amaçlandı. 2. Halka Zulmün Azaltılması: Valilerin yetkilerinin sınırlandırılması, halka zulmetmelerini ve kendi menfaatlerine uygun olarak eyaletlerdeki servet kaynaklarını kullanmalarını önlemek için yapıldı. 3. Merkeziyetçilik: Devletin modernleşmesi ve merkeziyetçi bir idare kurulması için valilerin yetkileri azaltıldı ve merkeze bağımlılıkları artırıldı.

Kaht-ı Rical dönemi, Osmanlı Devleti'nde devlet yönetiminde liyakat sahibi, kültür, bilgi ve birikimiyle yetişmiş kalifiye insan kıtlığının yaşandığı dönemi ifade eder. Bu durum, özellikle Tanzimat döneminden sonra sıkça kullanılmış ve devletin yıkılış sebeplerinden biri olarak görülmüştür.

Islahat ve Tanzimat Fermanları, Fransız İhtilali'nin milliyetçilik ve bağımsızlık hareketleri ile demokratik fikirlerin yayılması sonuçlarına tepki olarak hazırlanmıştır.

Osmanlı'da modernleşme hareketleri, 1839 yılında Gülhane Hatt-ı Hümayunu'nun (Tanzimat Fermanı) ilanıyla başlayan ve 1876'da I. Meşrutiyet'in ilanına kadar süren reform hareketleri dönemidir. Bu dönemde gerçekleştirilen bazı modernleşme hareketleri şunlardır: 1. Hukuk Alanında: Hukukun üstünlüğü ve herkesin kanun önünde eşit olması, Müslüman ve gayrimüslim halk arasında eşitlik sağlanması. 2. Eğitim Alanında: Darülfünun (Osmanlı Üniversitesi) ve Mekteb-i Mülkiye gibi okulların açılması, Avrupa'ya öğrenci gönderilerek Batı'daki eğitim sistemlerinin Osmanlı'ya getirilmesi. 3. Ekonomi Alanında: Vergi sisteminin düzenlenmesi, Osmanlı Bankası'nın kurulması ve sanayi teşviki. 4. Askeri Reformlar: Yeniçeri Ocağı'nın kaldırılması, yerine modern bir ordunun kurulması ve zorunlu askerliğin getirilmesi. 5. Yönetimde: Merkezî otoritenin güçlendirilmesi, bürokratik yapının geliştirilmesi ve Avrupa tarzında mahkemelerin kurulması. Bu reformlar, Osmanlı Devleti'nin Batı'nın etkisine daha fazla girmesine ve modern bir devlet yapısına geçişine yol açmıştır.

Yusuf Ziya Öksüz'ün "Türkçenin Sadeleşme Tarihi Genç Kalemler ve Yeni Lisan Hareketi" kitabı, Türkçenin yabancı diller karşısındaki varlığını korumak amacıyla Tanzimat ile başlayan ve Genç Kalemler topluluğu tarafından sürdürülen gelişmeleri anlatmaktadır. Kitapta ayrıca, bu süreçte yararlanılan gazete ve dergiler de tanıtılmaktadır.

Tanzimat Dönemi Osmanlı ceza hukuku, Tanzimat Fermanı'nın ardından hukuk alanında yapılan reformlarla şekillenen bir dönemdir. Bu dönemde: - Üç ayrı ceza kanunu hazırlanmış ve sonuncusuyla ceza hukukunda Batılı anlayışa geçilmiştir. - Kısas ve diyet gibi maddeler Şer'i hukukun kapsamında kalmış, diğer suçlar devlet ve topluma yönelik tehdit olarak kabul edilip cezalandırılmıştır. - Nizamiyye mahkemeleri kurulmuş ve bu mahkemeler yeni kanunların hükümlerini uygulamıştır. - Savcılık ve avukatlık gibi meslekler ortaya çıkmıştır. Tanzimat Dönemi'nde ceza hukukunda yapılan bu değişiklikler, Osmanlı'nın yargı sistemini modernize etme çabalarının bir parçasıdır.

Osmanlı'da en çok okunan gazete, Tanzimat döneminde yayımlanan ve Ahmet Mithat Efendi tarafından çıkarılan "Tercüman-ı Hakikat" gazetesidir.

Osmanlı Devleti'nde dağılmayı önlemek için yapılan bazı çalışmalar şunlardır: 1. Islahat Fermanları: Tanzimat Fermanı (1839) ve Islahat Fermanı (1856) ile azınlıkların hakları yasal güvence altına alınmış, böylece devletin iç işlerine karışılması engellenmeye çalışılmıştır. 2. Fikir Akımları: Osmanlıcılık, İslamcılık, Batıcılık ve Türkçülük gibi fikir akımları, devleti bir arada tutmak için öne sürülmüştür. 3. Yönetim ve Askeri Islahatlar: Divan kaldırılarak nazırlıklar kurulmuş, memurlara maaş bağlanmış, Yeniçeri Ocağı kaldırılmış ve Asakir-i Mansure-i Muhammediye adlı modern bir ordu oluşturulmuştur. 4. Ekonomi Alanında Islahatlar: Yerli üreticiye gümrük kolaylığı sağlanmış, mülk sayımı yapılmış ve ilk buharlı makine İngiltere'den alınmıştır. 5. Eğitim ve Kültür Alanında Islahatlar: Avrupa'ya ilk defa öğrenci gönderilmiş, rüştiyeler açılmış ve ilköğretim zorunlu hale getirilmiştir.

İsmail Safa'nın edebi kişiliği şu özelliklerle tanımlanabilir: 1. Şiir Anlayışı: İsmail Safa, Tanzimat Edebiyatı ile Serveti Fünun dönemi arasında köprü vazifesi gören bir şairdir. 2. Vezin ve Kafiye: Eski şiirin vezni ve kafiyesine bağlı kalmış, ancak içerik ve tema bakımından yeni şiiri benimsemiştir. 3. Eleştirel Tutumu: 2. Abdülhamit döneminin baskılarına karşı çıkmış, bu yönetimi eleştiren şiirler yayımlamıştır. 4. Dil ve Milli Edebiyat: "Milli dil" kavramını öne çıkarmış, ilimsiz sanatın olamayacağını düşünerek edebiyat ilminin gerekliliğini savunmuştur. 5. Önemli Eserleri: "Sünühat", "Huz ma Safa", "Mevlidi Pederi Ziyaret" gibi şiir kitapları ile "Mülahazat-ı Edebiye" ve "Muhakemat-ı Edebiye" adlı eleştiri eserleri yazmıştır.

Recaîzade Mahmut Ekrem, Tanzimat edebiyatının ikinci kuşağına ait bir sanatçıdır.

Osmanlı Devleti'nde halka eşit haklar sunan ilk belge, Tanzimat Fermanı'dır.

Tavaslızade Osman Ağa, Tanzimat döneminde Osmanlı merkezileşmesi karşısında önemli bir mücadele veren Batı Anadolu'nun en güçlü ayanlarından biridir. Osman Ağa, XVI. yüzyılın sonlarından itibaren ortaya çıkan siyasi ve iktisadi gelişmeler sonucu taşrada yerel özerkliğini güçlendirmiş ve büyük miktarda arazi ve çiftliğin işletmesini ele geçirmiştir. Ancak, XIX. yüzyıl başındaki yeniden merkezileşme reformları, Osman Ağa ve diğer ayanları sistem dışına itmeye çalışırken, Osman Ağa da büyük bir direnç göstermiştir. Osman Ağa, 1853 yılında vefat etmiştir.

Tanzimat döneminde haberleşme ve kara taşımacılığı şu şekilde özetlenebilir: Haberleşme: - Posta Nezareti 1840 yılında kurulmuş ve Osmanlı'da düzenli bir posta sistemi oluşturulmuştur. - İlk posta konvoyları 28 Ekim 1840'da Edirne'ye, 2 Kasım 1840'da ise Anadolu taraflarına çıkarılmıştır. - 1847'de Rumeli bölgesinde, İstanbul'dan her pazartesi akşamı iki tatar çıkarılmış, bunlar Edirne ve Yanya'ya gitmişlerdir. - Telgraf hizmetleri de Tanzimat döneminde başlamış, ilk telgraf hatları Edirne-İstanbul-Şumnu arasına çekilmiştir. Kara Taşımacılığı: - Tanzimat döneminde yolların önemi anlaşılmış, ancak yeterli başarı sağlanamamıştır. - Yolların düzenlenmesi amacıyla 1858 yılında "Memâlik-i Mahrûse-i Şahhane Yollarının Tanzim ve Tesviyesi Hakkında Nizamname" yayımlanmıştır. - Taşımacılık genellikle hayvanlar ve deve kervanları ile yapılmıştır.