Tanzimat

Sultan Abdülmecid, 31. Osmanlı padişahı ve 110. İslam halifesidir. Bazı özellikleri: Batı kültürü: Batı kültürüyle yetişmiş, Fransızca konuşmuş ve Batı müziğinden hoşlanmıştır. Kararsızlık: Kararsız, müsrif, alkollü içkiye, eğlenceye ve süse düşkün biri olarak tanımlanmıştır. Halkla iletişim: Aracısız halkın dertlerini halkın kendi ağzından dinleyen ilk padişahtır. Islahatlar: Tanzimat Fermanı ve Islahat Fermanı gibi önemli yenilikleri hayata geçirmiştir. Mimari çalışmalar: Dolmabahçe Sarayı, Büyük Mecidiye Camii ve Küçüksu Kasrı gibi önemli yapıların yapımında rol oynamıştır.

Namık Kemal, yurtseverlik, hürriyet, millet kavramlarına bağlı, Genç Osmanlı hareketine bağlı bir Tanzimat aydınıdır. Bazı özellikleri: Kişiliği: Heyecanlı ve kavgacı bir kişiliğe sahiptir. Eğitim: Özel kurslarda Arapça ve Farsça öğrenmiştir. Sanat anlayışı: Eserlerinde "toplum için sanat" anlayışını benimsemiş ve sanatı, toplumun Batılılaşması için bir araç olarak kullanmıştır. Dil: Eserlerini halkın anlayabileceği sade bir dille kaleme almıştır. Etkilendiği kişiler: Şinasi, Victor Hugo, Rousseau, Locke, Montesquieu, Hobbes gibi isimlerden etkilenmiştir. Eserleri: Özellikle "İntibah" ve "Vatan yahut Silistre" eserleriyle ünlüdür. Fikirleri: "Memlekette meşrutiyet idaresinin kurulması", "sosyal ve ferdî hürriyet", "kurumların ıslahı" ve "Türk toplumunun Avrupa medeniyetine ayak uydurması" gibi fikirleri savunmuştur. Mücadele: Hürriyet ve demokrasi mücadelesi uğruna ömrünün önemli bir kısmını gurbet ve sürgünlerde geçirmiştir. Atatürk üzerindeki etkisi: Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk’ü eserleri ve düşünceleriyle etkilemiştir.

Zemzeme-Demdeme tartışması, Tanzimat Edebiyatı akımına aittir. Zemzeme, Recaizade Mahmut Ekrem tarafından yazılmış üç ciltlik şiir serisidir. Demdeme, eski şiir anlayışının (Divan şiiri) takipçisi olarak bilinen Muallim Naci tarafından, Zemzeme’ye karşılık olarak yazılmıştır.

Servet-i Fünun dönemi, Türk edebiyatında önemli bir dönüm noktası olarak kabul edilir ve birkaç açıdan büyük önem taşır: Batılılaşma etkisi: Batı kültürü ve edebiyatıyla yoğrulmuş bir dönemdir; Batılı edebiyat tarzlarını ve temalarını Osmanlı edebiyatına entegre etmeye çalışmıştır. Sanat ve estetik odaklılık: Şairler, estetik ve sanatsal meselelere büyük önem vermiş, şiirde estetik değeri yükseltmiş ve sanatın kendi başına bir amaç olduğunu savunmuşlardır. Eleştirel ve realist yaklaşım: Yazarlar, toplumsal sorunları eleştirel bir bakış açısıyla incelemiş ve daha gerçekçi bir edebiyat anlayışını benimsemişlerdir. Modernizmin başlangıcı: Türk edebiyatında modernizmin başlangıcı olarak kabul edilir ve birçok yazar ve şair üzerinde derin bir etki bırakmıştır. Derginin rolü: Servet-i Fünun dergisi, dönemin en uzun soluklu ve etkili yayınlarından biri olmuş, Batı edebiyatından çevirilere yer vererek Osmanlı aydınlarını dünya edebiyatıyla tanıştırmıştır.

Tanzimat dönemi şiirlerinden bazı örnekler: Namık Kemal - Hürriyet Kasidesi: >Görüp ahkâm-ı asrı münharif sıdk u selâmetten Çekildik izzet ü ikbâl ile bâb-ı hükûmetten. Ziya Paşa - Gazel: >Diyar-ı küfrü gezdim beldeler kâşâneler gördüm Dolaştım mülk-i islamı bütün viraneler gördüm. Muallim Naci - Şiir: >Izdırab-ı canı va-hayfa ki canan bilmiyor Derdim başkadır onu canan değil can bilmiyor. Abdülhak Hamit Tarhan - Şiir: >Et fikrini lahza lahza tekrar Et beynini para pare efkar. Şinasi - Münâcât: >Bildirir haddini sultana senin kanunun. Şinasi - Adem Kasidesi: >Aceb midir medeniyyet resûlü dense sana Vücûd-ı mu’cizin eyler taassubu tahzîr. Bu dönemde hem hece ölçüsü hem de aruz ölçüsüyle şiirler yazılmıştır.

Müsadere, Osmanlı İmparatorluğu'nda 1839 yılında Tanzimat'ın ilanından sonra tamamen kaldırılmıştır. II. Mahmut, müsaderenin ancak kamu malı olduğu mahkeme kararıyla saptanan servetlere uygulanması kuralını getirmiştir.

Osmanlı'da Batı etkisi, 18. yüzyılda başlayan yenilik hareketleri ile birlikte görülmeye başlanmıştır. Bu dönemde Osmanlı Devleti'nde Batı'yı rol model alan bazı adımlar şunlardır: Lale Devri (1700'lü yıllar). III. Selim'in Nizâm-ı Cedîd (Yeni Düzen) hareketi (1789-1805). I. Mahmud'un askeri ıslahatları. Osmanlı'da Batılılaşma, özellikle Tanzimat Fermanı (1839) ile birlikte daha sistematik bir hale gelmiştir.

Namık Kemal ve Süleyman Nazif'in Abdülhak Hamid Tarhan'a "Şair-i Azam" (En Büyük Şair) demesinin bazı nedenleri: Sanatçı kişiliği ve eserleri: Tarhan, Türk şiirine batıdan yeni konular, serbest düşünce ve yeni bir şekil getirmiştir. Yenilikçi anlayışı: Yenilikçi kesimlerce takdir edilmiş, eserleri ve sanatçılığı birçok kişi tarafından savunulmuştur. Makber mersiyesi: Eşi Fatma Hanım'ın vefatından sonra yazdığı "Makber" mersiyesi, metafizik endişeyi ciddi bir şekilde ele alması bakımından dikkat çekicidir. Namık Kemal ve Süleyman Nazif dışında, Tevfik Fikret, Rıza Tevfik ve Faik Ali gibi şairler de Hamid'in sanatını ve dehasını öven şiirler kaleme almışlardır.

Tanzimat dönemi aile yapısı, Osmanlı aile yapısında bazı değişiklikler ve modernleşmeler ile karakterize edilir. Bu dönemde: Baba baskınlığı devam etse de aile üyelerinin kişisel özgürlükleri artmıştır. Aile, ekonomik bir üretim biriminden tüketim birimine dönüşmüştür. Modernleşme etkisiyle konak ve yalı gibi mekanlarda yaşama eğilimi artmıştır. Kadın, toplum yaşamında daha görünür hale gelmiş ve eğitim alarak kültür düzeyi yükselmiştir. Çok eşlilik yasal olsa da tek eşlilik yaygındır. Tanzimat dönemi aile yapısı, şehir ve kırsal arasında farklılıklar gösterebilir.

Tion Fermanı olarak belirtilen ferman, Islahat Fermanı olabilir. Islahat Fermanı, 18 Şubat 1856 tarihinde Sultan Abdülmecid döneminde ilan edilmiştir. Tanzimat Fermanı ise 3 Kasım 1839 tarihinde yine Sultan Abdülmecid döneminde ilan edilmiştir. Bu nedenle, "Tion Fermanı" ifadesi yanlış olabilir veya başka bir ferman kastedilmiş olabilir.

Tanzimat dönemi şiirinde içeriğin batılı, şeklin ise divan olmasının nedeni, bu dönemde şiirin hem geleneksel divan nazım şekillerini kullanmaya devam etmesi hem de Batı'dan yeni temalar ve anlatım biçimleri getirmesidir. İçerik olarak batılı olan unsurlar, eşitlik, özgürlük, adalet, hukuk, medeniyet gibi toplumsal konuların işlenmesi ile kendini gösterir. Bu durum, Tanzimat edebiyatının eski ile yeni arasında bir köprü kurma çabasını yansıtır.

Gülhane Hatt-ı Hümayun'u (Tanzimat Fermanı), Sultan Abdülmecid döneminde, 3 Kasım 1839 tarihinde ilan edilmiştir.

Tasvîr-i Efkâr, belirli bir akıma ait olmaktan ziyade, Türk basın tarihinde önemli bir yere sahip olan ve haber gazeteciliğinin yanı sıra fikir gazeteciliği de yapan bir gazetedir. Gazetenin, Şinasi yönetiminde, Yeni Osmanlılar Cemiyeti’nin sözcüsü olduğu belirtilmektedir. Ayrıca, devlet yönetimine karşı zaman zaman muhalif bir duruş sergilediği ve basın tarihinde tarafsızlığı ve bağımsızlığı ile öne çıktığı ifade edilmektedir.

Osmanlı Devleti'nin Tanzimat ve Islahat Fermanları'nı ilan etmesinde etkili olan faktörler şunlardır: Azınlık isyanları ve iç huzursuzluklar. Batı'nın müdahale çabaları ve baskıları. Fransız İhtilali'nin milliyetçilik etkileri. Devletin modernleşme ve Batılılaşma ihtiyacı. Avrupa'nın desteğini alma amacı. Bu fermanlar, Osmanlı Devleti'nin merkeziyetçi yapısını güçlendirmek, gayrimüslim vatandaşların haklarını genişletmek ve toplumsal huzuru sağlamak amacıyla ilan edilmiştir.

Hürriyet Kasidesi'nin önemli olmasının bazı nedenleri: Türk edebiyatında sosyal şiirin başlangıcı olması. Hürriyet gibi soyut bir kavramı işlemesi. Osmanlı'nın son döneminde yaşanan olumsuzluklar karşısında değerleri öne çıkarması. Edebî ve toplumsal etkisi. Yenilikçi yapısı.

İlber Ortaylı, Osmanlı'dan Cumhuriyet'e geçiş sürecinde birçok tarihi olayı ve konuyu ele almaktadır. Bunlardan bazıları şunlardır: Balkan Harbi, Cihan Harbi ve Trablusgarp Harbi. Osmanlı'da milliyetçilik akımları. Cumhuriyet'in ilan süreci. Atatürk'ün mücadelesi ve stratejileri. Osmanlı'nın son padişahları ve imparatorluğun son günleri. İttihat ve Terakki Cemiyeti. Cumhuriyet'in ilk yılları ve sonraki siyasi gelişmeler. Kürt sorunu, irtica ve eğitim gibi toplumsal meseleler. Yeni Osmanlıcılık ve Türkiye'nin geleceği. Ortaylı, bu konuları çeşitli kitaplarında ve röportajlarında ele alarak, Osmanlı'dan Cumhuriyet'e geçişin tarihsel ve toplumsal yönlerini analiz etmektedir.

1860-1871 yılları arasında Osmanlı'nın dış politikası, toprak bütünlüğünü koruma ve büyük güçler karşısında özerkliğini sürdürme üzerine odaklanmıştır. Bazı önemli dış politika olayları: Kırım Savaşı ve Paris Barış Antlaşması (1856). Eflak-Boğdan'ın Romanya'ya dönüşmesi (1862). İngiltere'nin Osmanlı'nın toprak bütünlüğünü koruma politikası (1870'lere kadar). 1871'den sonra İngiltere, Osmanlı'yı yıkmaya yönelik bir politika izlemeye başlamış ve Ermenileri bağımsızlık için kışkırtmıştır.

Tanzimat edebiyatı ile ilgili çıkmış bazı sorular: 2006 ÖSYS sorusu: Bu dönemde çıkan resmi gazeteler, Tercümân-ı Ahvâl ve Tasvîr-i Efkâr’dır. 2007 ÖSYS sorusu: Ahmet Mithat, Şemsettin Sami bu dönemin romancılarındandır. 2011 ÖSYS sorusu: Namık Kemal’in numaralanmış yapıtlarından hangisi tür bakımından ötekilerden farklıdır? 1998 ÖSYS sorusu: Tanzimat Edebiyatı’nın kurucularındandır. Şiir de yazmış olmakla birlikte asıl ününü gazetecilik alanındaki çalışmalarıyla sağladı. Bu sorular, Tanzimat edebiyatı ile ilgili bilgi ve kavramları test etmektedir. Daha fazla örnek için klasikhoca.com ve prezi.com sitelerindeki "Tanzimat Edebiyatı Çıkmış Sorular" başlıklarına göz atabilirsiniz.

Tanzimat Devri, Sultan Abdülmecid döneminde, 3 Kasım 1839 tarihinde ilan edilen Gülhane Hatt-ı Hümâyunu (Tanzimat Fermanı) ile başlamıştır. Bu dönemin başlamasında önemli rol oynayan kişi ise Sadrazam Mustafa Reşid Paşa'dır.

Tanzimat'tan sonra medreselerin yerine modern eğitim kurumları gelmeye başlamıştır. Bu dönemde medreselerin yanı sıra şu yeni eğitim kurumları açılmıştır: Rüşdiye Mektepleri: II. Meşrutiyet döneminde yaygınlaştırılmıştır. Sultânî Mektepleri: 1867 yılından itibaren açılmaya başlanmıştır. Dârü’l-Hilâfeti’l-Aliyye Medresesi: 1914 yılında Islah-ı Medaris Nizamnamesi ile İstanbul medreseleri bu çatı altında toplanmıştır. Medresetü’l-Kuzât, Medresetü’l-Mütehassısîn, Medresetü’l-Vâizîn, Medresetü’l-İrşâd ve Medresetü’l-Eimme ve’l-Hutebâ: Farklı amaçlarla açılan medreseler. Ayrıca, 1924 yılında çıkarılan Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile medreseler Millî Eğitim Bakanlığı'na bağlanmış ve zamanla kapatılmıştır.