Tanzimat

Tanzimat Fermanı, 3 Kasım 1839'da Sultan Abdülmecid döneminde, Hariciye Nazırı Koca Mustafa Reşid Paşa tarafından Gülhane Parkı'nda ilan edilen, Osmanlı Devleti'nde Batılılaşmanın ilk somut adımı olan anayasal bir belgedir. Fermanın bazı temel maddeleri: Tüm Osmanlı tebaasının can, mal ve namus güvenliği sağlanacak. Yargılamada açıklık ilkesi esas olacak ve hiç kimse yargılanmadan idam edilemeyecek. Vergi alımı herkesin gelirine göre yapılacak. Kanun önünde herkesin eşit olması sağlanacak. İşkence, dayak, rüşvet ve kayırma yok edilecek. Özel mülkiyet güvence altına alınacak ve müsadere kaldırılacak. Askerlik, dört-beş yıl ile sınırlandırılacak.

Tanzimat Fermanı'nın bazı maddeleri: Can, mal ve namus güvenliği: Tüm vatandaşların can, mal ve namus güvenliği sağlanacak. Yargıda açıklık: Yargılamada açıklık ilkesi esas olacak, kimse yargılanmadan idam edilemeyecek. Vergi adaleti: Vergiler herkesin gelirine göre alınacak. Askerlik: Askerlik zorunlu olacak ve belirli bir düzene bağlanacak. Özel mülkiyet: Herkesin mal ve mülke sahip olması, bunu miras olarak bırakabilmesi sağlanacak. Rüşvet ve işkence: Rüşvet ve işkence ortadan kaldırılacak. Eğitim: Eğitim hakkı ve sistemi iyileştirilecek, yeni okullar açılacak. Yabancı uyrukluların korunması: Yabancı ülkelerdeki elçilikler ve konsolosluklar aracılığıyla yabancı uyrukluların hakları garanti altına alınacak. İmar ve altyapı: İmar çalışmaları ve altyapı projeleri teşvik edilecek. Bu maddeler, Tanzimat Fermanı'nın genel hatlarını özetlemektedir.

Tanzimat Fermanı'nın dört temel ilkesi şunlardır: 1. Can, mal ve namus güvenliği: Tüm Osmanlı tebaasının can, mal ve namus güvenliği devlet garantisi altında olacaktır. 2. Kanun önünde eşitlik: Din ayrımı olmaksızın herkesin kanun önünde eşit olması sağlanacaktır. 3. Adil yargılama: Yargılamaların açık yapılması ve hiç kimsenin yargılanmadan idam edilmemesi ilkesi benimsenecektir. 4. Vergide adalet: Vergiler, herkesin mali gücüne göre alınacaktır. Ayrıca, fermanda askerlik hizmetinin düzenlenmesi, müsadere yasağının getirilmesi ve rüşvetle mücadele gibi ilkeler de yer almaktadır.

Tanzimat Devri, Sultan Abdülmecid döneminde, 3 Kasım 1839 tarihinde ilan edilen Gülhane Hatt-ı Hümâyunu (Tanzimat Fermanı) ile başlamıştır. Bu dönemin başlamasında önemli rol oynayan kişi ise Sadrazam Mustafa Reşid Paşa'dır.

Mustafa Necati Sepetçioğlu, belirli bir edebî akıma mensup olmaktan ziyade, tarihî roman ve millî edebiyat anlayışlarıyla tanınan bir yazardır. Tarihî roman türünde eserler veren Sepetçioğlu, Türk tarihini bir bütün olarak ele almış ve eserlerinde geçmiş ile geleceği şimdiki zamanın içinde işlemiştir. Millî edebiyat bağlamında ise, eserlerinde Anadolu insanını doğal hâliyle ve günlük konuşma diliyle yansıtmaya çalışmış, ancak birçok kelimenin yazımında geçmişte kullanılan veya kullanıldığını varsaydığı şekilleri tercih ederek kendine has bir dil ve üslup geliştirmiştir.

Düyûnu Umûmiye İdaresi, Osmanlı İmparatorluğu'nu çeşitli şekillerde etkilemiştir: Ekonomik ve mali yaşam: İdare, Osmanlı'nın ekonomik ve mali yaşamı üzerinde etkili bir rol oynamıştır. Bağımsızlık: Devlet gelirlerinin tahsilatının yabancıların kontrolüne bırakılması, ülke bağımsızlığına gölge düşürmüştür. Borçların yönetimi: Mevcut borçların bir kısmının indirimlerle ortadan kalkmasını sağlamış, ancak yeni borçlanmalara da yol açmıştır. İstihdam: 1912 yılında 8.900 kişilik bir kadro istihdam etmiştir. Sömürge algısı: İdarenin, Osmanlı'yı yarı sömürge haline getirdiği yönünde görüşler bulunmaktadır. Osmanlı İmparatorluğu'nun borçları, Cumhuriyet Türkiye'sinde de devam etmiş ve son taksit 1954 yılında ödenmiştir.

Mustafa Reşid Paşa'nın Tanzimat Fermanı'nı ilan etme amaçlarından bazıları şunlardır: Batılılaşma: Osmanlı İmparatorluğu'nda Batılılaşma hareketlerini başlatmak. Devlet düzenini yeniden yapılandırma: Devlet işlerinde bozulan düzeni yeni baştan tesis etmek. Milliyetçilik akımlarını kontrol altına alma: Yayılan milliyetçilik akımının olumsuz etkilerini azaltmak ve azınlıkların devlete bağlılıklarını artırmak. Avrupa'nın desteğini alma: Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa meselesinde ve Londra Boğazlar Sözleşmesi'nde Avrupa'nın desteğini sağlamak. İç huzuru sağlama: Toplumsal huzursuzlukları ve azınlık isyanlarını sona erdirmek.

Jandarma Teşkilatı, 14 Haziran 1839'da Asakir-i Zaptiye Nizamnamesi'nin yayımlanmasıyla kurulmuştur. Asakir-i Zaptiye Nizamnamesi ile yapılan düzenlemeler: Zabıta görev ve hizmetleri, yetki ve sorumluluklar belirgin bir çerçeveye alınmıştır. Vilayet merkezlerinde Zaptiye Alayları kurulması kararlaştırılmıştır. Bu tarih, sembolik bir anlam taşımakta olup, teşkilatın kurumsallaşması ve gelişimi için önemli bir dönüm noktası olarak kabul edilir.

Enver Ziya Karal'ın "Osmanlı Tarihi V. Cilt: Nizam-ı Cedid ve Tanzimat Devirleri (1789-1856)" adlı kitabı, Osmanlı İmparatorluğu'nun 18. ve 19. yüzyıllar arasındaki siyasi, askeri, ekonomik ve sosyal dönüşümlerini ele alır. Kitapta işlenen bazı konular: Nizam-ı Cedid dönemi: III. Selim'in Avrupa tarzında yaptığı askeri reformlar. Tanzimat dönemi: 1839'da ilan edilen Tanzimat Fermanı ile getirilen yenilikler, hak ve özgürlükler. İç ve dış politikalar: Sırp ve Yunan isyanları, Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa'nın isyanı, Kırım Savaşı gibi olaylar. Toplumsal ve hukuki dönüşümler: Modernleşme çabaları, hukuk sisteminde yapılan düzenlemeler. Kitap, bu dönemde imparatorluğun yaşadığı iç ve dış değişimleri, ekonomik gelişmeleri ve toplumsal dönüşümleri detaylı bir şekilde inceler.

Hürriyet Kasidesi'nin konusu, Tanzimat dönemi yazarı Namık Kemal'in Osmanlı Devleti'nin içinde bulunduğu durumu eleştirerek hürriyet, özgürlük, vatan ve millet gibi olguları işlemesidir. Şiirde, devletin gereklilikleri yerine getirmediği ve bu yüzden halkın devlet kapısından ayrıldığı ifade edilir. Hürriyet Kasidesi, aynı zamanda divan edebiyatındaki ağır ve soyut şiir anlayışının aksine, daha sade bir üslupla yazılmıştır.

Bilecik, tarih boyunca farklı dönemlerde çeşitli yönetimlere bağlı kalmıştır: Bizans İmparatorluğu: Roma İmparatorluğu'nun 395 yılında ikiye ayrılmasından sonra Bilecik, Doğu Roma (Bizans) İmparatorluğu sınırları içinde yer almıştır. Abbasi İdaresi: 797 yılında Abbasi Halifesi Harun Reşid döneminde Bilecik, Abbasi idaresine girmiştir. Selçuklu ve Osmanlı Dönemleri: 1230'lu yıllarda Selçukluların bir boyu olan Kayılar Söğüt ve çevresine yerleşmiş, 1299 yılında ise Bilecik Osmanlı topraklarına katılmıştır. Cumhuriyet Dönemi: Bilecik, Cumhuriyet döneminde vilayet statüsüne yükselmiş ve 1924 yılında vilayetin adıyla anılmaya başlanmıştır.

1864 yılında kurulan Divan-ı Muhasebat hakkında bilgi bulunamadı. Ancak, 29 Mayıs 1862 tarihinde Sultan Abdülaziz Han'ın "İrade-i Seniyye"si ile kurulan Divan-ı Muhasebat, günümüz Sayıştay'ının kurumsal altyapısını oluşturan yüksek denetim kurumudur. Divan-ı Muhasebat, 1865 yılında "Divan-ı Muhasebatın Suret-i Teşkil ve Vezaifi Umumiyesine Dair Nizamname" ile yeniden düzenlenmiş ve 1876 Anayasası'nda (Kanûn-ı Esâsi) yer alarak anayasal bir kurum hâline gelmiştir.

Hürriyet Kasidesi, Tanzimat dönemi edebiyatının bir örneğidir. Ancak, kasidenin bazı özellikleri, dönemin genel edebi eğilimlerini yansıtır: Yenilik: Divan edebiyatındaki ağır ve soyut şiir anlayışına karşı, aynı nazım biçimiyle (kaside) daha sade bir üslup kullanılmıştır. Konu: Kasideler genellikle devlet ve din büyüklerini överken, Hürriyet Kasidesi'nde Osmanlı Devleti eleştirilir ve halka cesaret verilir.

Islahat Fermanı'nın amacı: Azınlık isyanlarını sona erdirmek ve gayrimüslimleri devlete bağlamak. Avrupalı devletlerin Osmanlı iç işlerine karışmasını önlemek. Devletin yıkılmaktan kurtarılması için siyasi kuruluşlar ve kişi haklarında düzenlemeler yapmak. Osmanlı toplumu oluşturmak: Irk, dil, din ayrımı yapmaksızın tüm tebaaya eşit vatandaşlık hakları tanımak. Islahat Fermanı'nın sonuçları: Toplumda hukuk alanında ikilik oluşması. Misyonerlik faaliyetlerinin artması. Devletin yıkılış sürecinin hızlanması. Gayrimüslimlerin kendi meclislerini kurarak iç sorunlarını yönetebilmeleri. Ferman, beklenen etkiyi gösterememiş ve Osmanlı'nın dağılma sürecini durduramamıştır.

Enver Ziya Karal'ın "Nizam-ı Cedit ve Tanzimat Devirleri" adlı eseri 5. cilt olarak Osmanlı Tarihi serisinin bir parçasıdır ve toplam 9 ciltten oluşmaktadır. Ciltler: 1. Kurtuluştan İstanbul'un fethine kadar. 2. İstanbul'un fethinden Kanunî Sultan Süleyman'ın ölümüne kadar. 3. XVI. yüzyıl ortalarından XVII. yüzyıl sonuna kadar. 4. Karlofça antlaşmasından XVIII. yüzyılın sonlarına kadar. 5. Nizam-ı Cedit ve Tanzimat devirleri: 1789-1856. 6. Islahat Fermanı devri: 1856-1861. 7. Islahat Fermanı devri 1861-1876. 8. Birinci Meşrutiyet ve istibdat devirleri: 1876-1907. 9. İkinci Meşrutiyet ve Birinci Dünya Savaşı (1908-1918).

Muallim Naci'nin edebi kişiliği şu şekilde özetlenebilir: Yenileşme dönemi şairi: Tanzimat sonrası Türk edebiyatının ikinci kuşağı içinde yer alır. Eski-yeni tartışması: Eski şiirin temsilcisi olarak anılsa da, eski ile yeni arasında bir denge kurmaya çalışmıştır. Aruz ve divan edebiyatı: Aruz veznini Türkçeye kusursuzca uygulamaya çalışmış, divan edebiyatının hemen her türünde şiirler yazmıştır. Yenilikçi anlayış: Yenilikçi şiirin kuralları yıkan anlayışına karşı çıkmış, Türkçe kelimelerin gücünü ve yeterliliğini göstermesiyle Mehmet Akif ve Tevfik Fikret’e yol göstermiştir. Batı edebiyatı: Batı edebiyatını tanımış, bu edebiyattan çeviriler yapmış ve yeni nazım şekillerini kullanmıştır. Dil anlayışı: Dilde sadeleşme fikrini savunmuş, halk dilinde kullanılmayan eski kelimeleri ahenk yaratmak için seçmiştir. Eleştirel yaklaşım: Şiirde dilbilgisi ve aruz kurallarına bağlı kalınması gerektiğini savunmuş, Recaizade Mahmut Ekrem ve çevresindeki genç şairlerle tartışmalar yaşamıştır. Etkilediği şairler: Yahya Kemal gibi şairler üzerinde etkili olmuştur.

Ziya Paşa, Tanzimat Edebiyatı akımına mensuptur. Başlıca eserleri: Şiir: "Terkîb-i Bend", "Tercî-i Bend", "Eş'ar-ı Ziya", "Külliyat-ı Ziya Paşa". Eleştiri: "Zafername" (hiciv). Anı: "Defter-i Amal". Antoloji: "Harabat". Çeviri: "Endülüs Tarihi" (Viardot'tan). Ziya Paşa, eserlerinde Batılılaşma, özgürlük ve meşrutiyet gibi konuları işlemiştir.

Osmanlı Devleti'nde mutasarrıf, Tanzimat'tan sonra sancakların (liva) en büyük mülki amirine verilen unvandır. Mutasarrıfların bazı görevleri: Asayişi temin etmek ve vergileri toplamak. Emlâk-i hümâyunu idare etmek. Sancağı şenlendirmek ve halka iyi muamele etmek. Bölgesini düşmandan korumak. Sefer durumunda maiyetiyle birlikte savaşa katılmak. Mutasarrıflar, kaymakamdan büyük, validen küçük bir rütbeye sahipti. Bu unvan, 1922'de Cumhuriyet'in ilanıyla kaldırılmıştır.

Zaptiye Teşkilatı, Tanzimat Fermanı sonrasında, yani 19. yüzyılda kurulmuştur. Kuruluş tarihi olarak 1846 yılı kabul edilmektedir. Zaptiye Teşkilatı'nın hangi padişah döneminde kurulduğuna dair bilgi bulunamamıştır.

Yuvarlak Türk bayrağı, yani 5 köşeli yıldıza sahip Türk bayrağı, 1844 yılında Tanzimat döneminde kabul edilmiştir. Daha önce, 18. yüzyılda III. Selim döneminde bayrağın 8 köşeli yıldıza sahip bir versiyonu kullanılmıştır. Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasının ardından, 29 Mayıs 1936'da Türk bayrağı şekli TBMM tarafından belirlenmiştir.