Cumhuriyet

Türkiye Cumhuriyeti'nin 200. yılı 29 Ekim 2024 tarihinde kutlanacaktır.

Cumhuriyet, Türkiye'de birkaç önemli nedenle kurulmuştur: 1. Millî Egemenlik: 20 Ocak 1921 tarihli anayasada "Hâkimiyet kayıtsız şartsız milletindir" ilkesi yer alıyordu, bu da adı konulmamış bir cumhuriyet yönetimini ifade ediyordu. 2. Saltanatın Kaldırılması: 1 Kasım 1922'de saltanatın kaldırılmasıyla monarşik yönetim sona erdirildi ve cumhuriyetin önündeki büyük engel aşıldı. 3. Yeni Devletin Rejimi: Millî Mücadele'nin zaferle sonuçlanmasında tarihî bir görev yapan birinci dönem TBMM'nin dağılması ve yeni bir meclisin kurulması, yeni devletin rejiminin belirlenmesini zorunlu kıldı. 4. Çağdaşlaşma ve Modernleşme: Mustafa Kemal Atatürk'ün önderliğindeki cumhuriyet, toplumsal ve kültürel bir dönüşümün de habercisi olarak, Türkiye'yi çağdaş medeniyetler seviyesine yükseltmeyi amaçladı.

1923 yılında Türkiye'de yaşanan bazı önemli olaylar: Cumhuriyetin İlanı: 29 Ekim 1923'te Türkiye Cumhuriyeti ilan edildi ve Mustafa Kemal Atatürk ilk cumhurbaşkanı seçildi. Başkent Ankara: 13 Ekim 1923'te Ankara, Türkiye'nin başkenti oldu. İşçi Bayramı: 1 Mayıs 1923'te Türkiye'de ilk defa İşçi Bayramı kutlandı. İzmir İktisat Kongresi: 17-4 Mart 1923 tarihleri arasında toplandı. Lozan Antlaşması: 24 Temmuz 1923'te imzalandı, Sevr Antlaşması geçerliliğini kaybetti. İstanbul'un Kurtuluşu: 6 Ekim 1923'te Türk birlikleri İstanbul'a girdi. Halifeliğin Kaldırılması: 3 Mart 1924'te halifelik kaldırıldı ve Osmanlı hanedanı yurt dışına çıkarıldı.

Türkiye'nin eski bayrakları hakkında kesin bilgiler bulunmamakla birlikte, Osmanlı Devleti'nden önceki Anadolu Türk devletlerinde kullanılan bayrakların beyaz renkli olduğu bilinmektedir. Osmanlı döneminde ise her padişahın farklı renk ve sembollerden oluşan bir sancağı vardı. III. Selim döneminde ise Türk bayrağına en yakın şekil görülmüştür; bu bayrakta hilal ve sekiz köşeli yıldız kullanılmıştır.

1923 Cumhuriyet'in ilk hükümeti, İsmet İnönü tarafından kurulmuştur. I. İnönü Hükümeti, 30 Ekim 1923'te kurulmuş ve 6 Mart 1924'e kadar görev yapmıştır.

Cumhuriyet ve demokrasi arasındaki temel farklar şunlardır: 1. Devlet Yapısı ve Yönetim Şekli: - Cumhuriyet: Devletin başında seçilmiş bir başkan veya cumhurbaşkanı bulunur. - Demokrasi: Halkın egemenliğine dayalı bir yönetim sistemidir; yönetimde son sözü halk söyler ve siyasi kararlar halkın oyuyla belirlenir. 2. Tarihsel Gelişim: - Cumhuriyet: Modern çağlarda ortaya çıkmış bir kavramdır; monarşilere tepki olarak gelişmiştir. - Demokrasi: Antik Yunan’da ortaya çıkmış ve tarih boyunca farklı şekillerde uygulanmış daha eski bir kavramdır. 3. Kapsam: - Cumhuriyet: Devletin yapısını, yönetim biçimini ve temel ilkelerini ifade eder. - Demokrasi: Daha çok yönetim biçimini ifade eder ve siyasi kararların alınma süreçlerini kapsar. 4. Diğer Özellikler: - Cumhuriyet: Hukukun üstünlüğüne, kuvvetler ayrılığına ve insan haklarına önem verir. - Demokrasi: Katılımcılığı, çoğulculuğu ve özgürlükleri esas alır.

Cumhuriyet'in ilk sabahında Atatürk, 29 Ekim 1923'te Türkiye Cumhuriyeti'nin ilanından sonra Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından ilk cumhurbaşkanı seçildi.

Cumhuriyette egemenlik millete aittir.

Devlet Arşivleri'nde aşağıdaki belgeler bulunmaktadır: 1. Arşiv malzemesi: Türk devlet ve millet hayatını ilgilendiren, işlem tarihi üzerinden otuz yıl geçmiş veya onbeş yıl geçtikten sonra kesin sonuca bağlanmış belgeler. 2. Osmanlı Arşivi: Osmanlı Devleti'nin ilk yıllarından yıkılışına dek geçen sürede imparatorluğun imzaladığı antlaşmalar, defterler ve diğer belgeler. 3. Cumhuriyet Arşivi: Milli mücadele, TBMM Hükümeti ve Cumhuriyet dönemine ait arşiv malzemesi. 4. Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi: 1800-2000 yılları arasındaki hariciye evrakı. 5. Özel arşivler: Kamu kurum ve kuruluşları dışında kalan gerçek kişiler ile tüzel kişilerin elindeki belgeler. Bu belgeler, arşivcilik standartları ve gelişen teknolojiler çerçevesinde korunmakta ve araştırmaya sunulmaktadır.

Cumhuriyet ile ilgili üç madde şunlardır: 1. Devletin Şekli: Türkiye Devleti bir Cumhuriyettir. 2. Cumhuriyetin Nitelikleri: Türkiye Cumhuriyeti, demokratik, lâik ve sosyal bir hukuk devletidir. 3. Egemenlik: Egemenlik, kayıtsız şartsız Milletindir ve Türk Milleti tarafından, Anayasanın koyduğu esaslara göre kullanılır.

29 Ekim 1923'te Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde yapılan bir anayasa değişikliğiyle Türkiye'de cumhuriyet yönetimi ilan edildi.

Mustafa Kemal Atatürk, "Benim naçiz vücudum elbet bir gün toprak olacaktır" sözünü, ölümünün kaçınılmaz olduğunu ancak Türkiye Cumhuriyeti'nin sonsuza dek yaşayacağını vurgulamak için söylemiştir. Bu söz, Atatürk'e karşı yapılan suikast girişimine atıfta bulunarak, Cumhuriyet rejiminin hedef alındığını ima edebilir.

Kozan ilçesi, Osmanlı döneminde önce İçel Sancağı'na, sonra Cebel-i Bereket Sancağı'na bağlı olarak yönetilmiştir. Cumhuriyet döneminde ise bu bölge Adana iline bağlı bir ilçe olmuştur.

Japonlar, II. Dünya Savaşı'nın ardından monarşi yerine cumhuriyet benzeri bir sistem olan anayasal monarşiyi seçtiler. Bu değişimin temel nedenleri şunlardır: 1. ABD İşgali: Japonya, ABD işgali altındayken, işgal kuvvetleri tarafından hazırlanan yeni anayasa, liberal demokrasiyle yönetilen bir sistemi getirdi. 2. Savaşın Reddi: Anayasanın 9. maddesi, savaşın uluslararası sorunların çözüm yolu olarak reddedilmesini öngördü. 3. Yönetimin Değişmesi: Meiji Anayasası'nın yerine geçen yeni anayasa, imparatorun sadece sembolik bir rol üstlendiği, iktidarın ise seçilmiş milletvekillerine ve başbakana geçtiği bir yapı kurdu.

Atatürk'ün Sinop'a gelişi, 1 Kasım 1928'de gerçekleştirilen harf devriminin ilk adımı olması açısından önemlidir. 15 Eylül 1928'de, İzmir vapuru ile Sinop'a gelen Atatürk, o gün içinde, yeni harfleri, yeni yazıyı halka tanıtmak, öğretmek ve anlatmak için bir ders vermiştir. Atatürk'ün Sinop ziyareti ile ilgili bazı diğer önemli noktalar şunlardır: Atatürk, 18 Mayıs 1919'da Bandırma Vapuru ile Samsun'a gitmek üzere yola çıkarken Sinop'a uğramıştır. 15 saat Sinop'ta kalan Atatürk, sevgi gösterileriyle "Doyamadık, sağol, güle güle" sesleri arasında İzmir vapuru ile iskeleden ayrılmıştır. Atatürk, Sinop'a geldiğinde istirahat ettiği Sinop Adliye Sarayı’ndaki Atatürk Müzesi ve Kütüphanesi ziyaret edilmiştir. 15 Eylül 1928 yılında Sinop Gazetesi’nde Atatürk’ün Sinop’a gelişini konu alan makale, günün anlam ve önemini belirten şiirler ve türküler okunmuştur. 2023 yılında, Atatürk'ün 92 yıl önce Sinop'a gelişinin yıldönümü kutlanmış, ancak COVID-19 salgını nedeniyle kutlamalar kitlesel olarak yapılamamıştır.

Türkiye'nin eski para resimlerinde, farklı dönemlerde çeşitli temalar ve kişiler yer almıştır. İşte bazı örnekler: 1. Cumhuriyet Dönemi Kağıt Paraları: 1927 yılında basılan ilk kağıt paralarda, Atatürk'ün çift süren bir köylü ve Meclis binası resmi bulunuyordu. 2. İnönü Dönemi Paraları: 1939 yılında basılan 500 ve 1000 liralık banknotlarda, Cumhurbaşkanı İnönü'nün resmi yer almıştır. 3. Osmanlı Paraları: Osmanlı döneminde basılan paralarda ise Fatih Sultan Mehmet, Mevlana, Mimar Sinan gibi önemli kişilerin resimleri kullanılmıştır. Ayrıca, eski madeni paralarda da çeşitli temalar ve yazılar yer almış, bunlar genellikle dönemin ekonomik ve tarihi izlerini taşımıştır.

Teşkilat-ı Esasiye'nin (1921 Anayasası) özellikleri şunlardır: 1. Milli Egemenlik: Anayasada milli egemenlik ilkesi kabul edilmiştir. 2. Kuvvetler Birliği ve Meclis Hükümeti Sistemi: Kuvvetler birliği ve meclis hükümeti sistemi benimsenmiştir. 3. Seçmen Yaşı: Seçmen yaşı 18 olarak belirlenmiştir. 4. Yerinde Yönetim: Yerel yönetimlere ağırlık verilmiştir. 5. İki Dereceli Seçim Sistemi: Milletvekillerinin seçiminde iki dereceli seçim sistemi benimsenmiştir. 6. Kanuni Esasi'nin Yürürlükten Kaldırılması: Teşkilat-ı Esasiye ile Kanuni Esasi yürürlükten kaldırılmış, Anayasa ile çelişmeyen maddeler uygulanmaya devam edilmiştir. 7. Cumhuriyetin İlanı: 29 Ekim 1923'te yapılan değişiklikle devletin şeklinin cumhuriyet olduğu kabul edilmiştir.

Demokrasi ve cumhuriyet kavramları aynı şeyi ifade etmez, ancak birbirleriyle ilişkilidirler. Cumhuriyet, devlet başkanının seçimle iş başına geldiği bir yönetim şeklidir. Demokrasi ise halkın yönetime doğrudan veya dolaylı olarak katıldığı bir yönetim biçimidir. Dolayısıyla, demokrasi, cumhuriyetin temel ilkelerinden biridir ve cumhuriyet rejimi, demokratik değerlerin en iyi şekilde uygulanabileceği bir zemin oluşturur.

1923 yılında Türkiye'de meydana gelen bazı önemli olaylar: 29 Ekim 1923: Türkiye'de cumhuriyet ilan edildi ve Mustafa Kemal Atatürk ilk Türkiye cumhurbaşkanı seçildi. 6 Ekim 1923: Türk birlikleri İstanbul'a girdi. 13 Ekim 1923: Ankara, Türkiye'nin başkenti oldu. 9 Eylül 1923: Halk Fırkası kuruldu. 24 Temmuz 1923: Lozan Antlaşması imzalandı. 1 Kasım 1922: Saltanat kaldırıldı. 28 Ekim 1923: Mustafa Kemal Paşa, Çankaya'da arkadaşlarına "Yarın cumhuriyeti ilan edeceğiz." dedi. Bu dönemde ayrıca, Türkiye'nin ilk futbol federasyonu olan Türk İdman Cemiyetleri İttifakı kuruldu ve İzmir İktisat Kongresi toplandı.

Cumhuriyet arşivinde bulunan belgeler arasında şunlar yer almaktadır: 1. Cumhuriyet'in İlanı Belgeleri: TBMM'nin 29 Ekim 1923'teki toplantısında Türkiye Devleti'nin yönetim şeklinin "Cumhuriyet" olarak kabul edildiğine ve Gazi Mustafa Kemal Paşa'nın "Cumhurbaşkanı" seçildiğine dair belgeler. 2. Atatürk İnkılaplarına Dair Belgeler: Harf inkılabı, kadın hakları ve diğer inkılapların uygulanmasına ilişkin belgeler. 3. Kutlama ve Tebrik Belgeleri: Cumhuriyet'in ilanının yurt içinde ve yurt dışında coşkuyla kutlandığına dair belgeler. 4. Resmi Yazışmalar ve Kanunlar: Cumhuriyet dönemi boyunca üretilen kanunlar, resmi yazışmalar ve çeşitli belgeler. Bu belgeler, Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı bünyesinde korunmakta ve araştırmacların erişimine sunulmaktadır.