OrtaAsya

Türkiye'nin Orta Asya'ya girişi, SSCB'nin dağıldığı 1991 yılına dayanmaktadır. SSCB'nin dağılması, Kazakistan, Kırgızistan, Türkmenistan, Özbekistan ve Tacikistan'ın bağımsızlık kazanmasına yol açmıştır.

Hunların askeri gücü, atlı süvari birlikleri ve hızlı saldırı taktiklerinden gelmekteydi. Hunların askeri gücünü artıran ve savaşlarda üstünlük sağlayan temel unsurlar: Onluk sistem. Hafif süvari birlikleri. Ağır deri tabakaları. Çelik astarlı miğferler ve zincir zırhlar. Bükük yaylar. Hunların en büyük askeri gücü, aynı zamanda, farklı kabilelerden oluşan muazzam ordularından gelmekteydi.

Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde konuşulan Türk dilleri hakkında kesin bir sayı vermek mümkün değildir. Ancak, bu bölgelerde konuşulan bazı Türk dilleri şunlardır: Uygurca. Özbekçe. Kazakça. Kırgızca. Türkiye genelinde ise, resmi olarak 28 farklı dil konuşulduğu bilinmektedir.

Bağlamanın kökeni, Orta Asya Türk topluluklarında yaygın olarak kullanılan "kopuz"a dayanır. Bağlamanın tarihçesi milattan öncesine dayandığı için günümüzdeki bağlama çeşitleri ve modelleri düşünüldüğünde ilk bağlamalar oldukça farklı görünmektedir. Bağlamanın tarihsel gelişimi şu şekilde özetlenebilir: Anadolu'ya göç. Selçuklu ve Osmanlı dönemleri. Cumhuriyet dönemi ve sonrası.

Maveraünnehir'de yaşamış bazı devletler şunlardır: Grek-Baktriya Krallığı. Sasaniler. Eftalitler. Batı Göktürk Devleti. Sâmânîler. Karahanlılar ve Gazneliler. Harezmşahlar. Moğollar. Günümüzde Maveraünnehir toprakları, Özbekistan, Tacikistan, Türkmenistan ve Kırgızistan'ın bir kısmını kapsamaktadır.

İlk Türk devletleri, İlk Çağ ve Orta Çağ dönemlerinde kurulmuştur. İlk Çağ'da kurulan bazı Türk devletleri: Büyük Hun İmparatorluğu (Asya Hun): MÖ 220 - MS 216. Avrupa Hun İmparatorluğu: 375 - 469. Ak Hun İmparatorluğu (Eftalitler): 420 - 710. Göktürk Kağanlığı (I. Kök Türk): 552 - 659. Orta Çağ'da kurulan bazı Türk devletleri: Uygur Kağanlığı: 744 - 840. Büyük Selçuklu Devleti: 1040 - 1157. Altın Orda Devleti: 1236 - 1502. Bu devletler, Türk tarihinin önemli yapı taşlarını oluşturmuş ve Türk kültürünün, dilinin ve siyasi yapısının gelişiminde önemli roller üstlenmişlerdir.

Muchallar jadvali, 12 yıllık bir döngüden oluşan ve özellikle Özbek halkı tarafından kullanılan bir takvim sistemidir. Bazı muchallar ve temsil ettikleri yıllar: Sichqon (Sıçan): 1900, 1912, 1924, 1936, 1948, 1960, 1972, 1984, 1996, 2008, 2020. Xo'kiz (Sığır): 1901, 1913, 1925, 1937, 1949, 1961, 1973, 1985, 1997, 2009, 2021. Yo'lbars (Yırtıcı): 1902, 1914, 1926, 1938, 1950, 1962, 1974, 1986, 1998, 2010, 2022. Quyon (Tavşan): 1903, 1915, 1927, 1939, 1951, 1963, 1975, 1987, 1999, 2011, 2023. Bu takvim, Orta Asya ülkelerinde farklı isimlerle anılabilir; örneğin, Ajdarho (Ejderha) muchali, Baliq (Balık) muchali olarak da bilinir.

Orta Asya Türk kadını, toplumda önemli bir yere sahipti ve birçok alanda aktif rol üstlenirdi. Bazı özellikleri: Toplumsal ve siyasi yaşam: Kadın, avda, ziyafetlerde, savaşta ve siyasi-sosyal alanda aktifti. Savaşçılık: Ata biner, ok atar, silah kullanır ve güreşirdi. Ekonomik özgürlük: Kendi mallarını yönetir, ticaret kervanlarına hükmeder ve el sanatlarında eserlerdi ortaya koyardı. Aile içi roller: Ev işleri yapar, çocuk terbiye eder, çadır kurar, çorap örer, nakış yapar ve elbise dikerdi. Miras ve mülkiyet: Kadının miras ve mülkiyet hakkı vardı. Atasözleri: "Birinci zenginlik sağlık, ikinci zenginlik iyi bir kadındır" gibi atasözleri ile kadına verilen önem vurgulanırdı. Hukuki haklar: Boşanma hakkına sahipti ve eşi tarafından boşanabilirdi. Orta Asya Türk toplumlarında kadına verilen önem, destanlarda da yer alırdı; örneğin, "Yaratılış Destanı"nda tanrıya insanları yaratma ilhamını veren kişi bir kadındır.

Hayır, Turgişler ve Kıpçaklar aynı değildir. Turgişler, 651-759 yılları arasında Altay dağlarının batısından Seyhun ırmağına kadar uzanan geniş düzlüklerde yaşamış eski bir Türk boyudur. Kıpçaklar ise, 9-11. yüzyıllar arasında İrtiş boylarında Kimeklerle iç içe çıkmış, daha sonra Siriderya, İdil ve Don arasında, Kafkas ve Kırım dağlarında, Hazar’ın kuzey düzlüğü ile bugünkü Kazakistan’ın orta ve kuzeybatı kısmında yaşamış bir Türk halkıdır. İki topluluk, tarih boyunca farklı bölgelerde ve zamanlarda yaşamış, farklı adlarla anılmış ve farklı devletler kurmuşlardır.

Tacikistan'da Tatarların bulunmasının nedeni, İkinci Dünya Savaşı sırasında Fergana Vadisi'ne sürülen Kırım Tatarlarının, Ahıska Türklerinin akıbetine uğramamak için bölgeyi terk etmeleridir. Bugün Tacikistan'da ne kadar Kırım Tatarı ve Kazan Tatarı bulunduğuna ilişkin net bir bilgi bulunmamaktadır.

Özbek pilavı, Özbekistan'a ait bir yemektir. Ancak, yapıldığı yöreye ve katılan malzemelere göre 100'den fazla çeşidi bulunmaktadır.

Hayır, Ceyhun ve Seyhan aynı değildir. Ceyhun, Türkistan'da bir nehir iken; Seyhan, Türkiye'de bir nehirdir. Orta Asya'dan göç eden Türkler, Ceyhun ve Seyhun nehirlerinin isimlerini Anadolu'da Seyhan ve Ceyhan olarak değiştirmişlerdir.

Orta Asya Türk Tarihi konularının öğretimine yönelik öğretmen görüşlerinde şu problemler tespit edilmiştir: Mekân ve zaman algısı: Öğrenciler, Orta Asya'nın coğrafi özelliklerini ve Türk cumhuriyetlerini algılamakta zorlanmaktadır. Ders kitaplarının niteliği: Ders kitaplarının yöntem, teknik ve içerik açısından yetersiz kalması, tarihi olayların geçtiği mekânların öğrenciler tarafından tam olarak anlaşılmamasına neden olmaktadır. Bilginin güncelliği: Yeni müfredatta Orta Asya Türk tarihine yeterince önem verilmemesi, konuların güncelliğini kaybetmesine yol açmaktadır.

Ölü yakma geleneğinin ilk olarak nerede başladığına dair kesin bir bilgi bulunmamakla birlikte, farklı bölgelerde erken dönem ölü yakma örnekleri mevcuttur: Yakın Doğu: Beisamoun bölgesindeki kazılar, M.Ö. 7013-6700 yıllarına tarihlenen ve kasıtlı olarak yakılmış bir cesede ait kalıntılar ortaya çıkarmıştır. Bu, Yakın Doğu'daki bilinen en eski ölü yakma örneğidir. Anadolu: Aksaray'daki Aşıklı Höyük'te, günümüzden yaklaşık 9 bin yıl öncesine tarihlenen ölü yakma geleneği bulunmuştur. Avrupa: Tarihöncesi uzmanları, Avrupa'daki Tunç Çağı'nda eski ölü yakma vakalarını bilmektedir. Ölü yakma geleneğinin, ruhun kötülüklerden arınması ve huzura kavuşması gibi inançlarla ilişkili olarak ortaya çıktığı düşünülmektedir.

Orta Asya'nın coğrafi özelliklerinden bazıları şunlardır: Yüzey şekilleri. İklim. Su kaynakları. Bitki örtüsü. Doğal kaynaklar.

Orta Asya Türk mutfağına ait bazı örnekler şunlardır: Et ve et ürünleri: Koyun, keçi, sığır ve av hayvanlarının etleri sıkça tüketilirdi. Tahıllar ve unlu mamuller: Buğday, arpa, darı ve pirinç gibi tahıllar ekilip, unundan yufka, pide ve erişte gibi yiyecekler yapılırdı. Sebzeler: Soğan, sarımsak, havuç, turp, biber, kabak ve patlıcan gibi sebzeler bilinirdi. Meyveler: Üzüm, dut, kavun, erik, kayısı, şeftali, elma, armut ve ayva gibi meyveler yetiştirilip tüketilirdi. İçecekler: Kımız (mayalanmış kısrak sütü), ayran, ballı hoşaf ve meyve hoşafı gibi içecekler yaygındı. Çorbalar: Tarhana, umaç ve mercimek çorbası gibi çorbalar yapılırdı. Tatlılar: Helva gibi tatlılar özel günlerde ikram edilirdi.

Çepni Türkleri, Oğuz Türklerinin 24 boyundan biridir ve anayurtları Horasan'dır. Çepni Türklerinin göç yolu şu şekildedir: 1. Türkistan'dan İran'a göç etmişlerdir. 2. Buradan Anadolu'ya göç etmişlerdir. Çepniler, 1071 Malazgirt Savaşı'ndan sonra Selçuklularla birlikte Anadolu'nun fethine katılmış ve özellikle Karadeniz Bölgesi'nin Türkleşmesinde önemli rol oynamışlardır.

Türkistan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, 30 Nisan 1918'de, Bolşevik İhtilali sonrasında, Rusya SFSC içinde Orta Asya'da ilk Sovyet devletini kurmak amacıyla kuruldu. Cumhuriyetin kurulma nedenlerinden bazıları: Rus İç Savaşı: Savaş sırasında Türkistan'daki halkların milli devlet kurma girişimlerini kontrol altına almak. Lenin'in milletler politikası: Türkistan'ı, her halkın yoğun olarak yaşadığı topraklar üzerinde özerk cumhuriyetlere bölmek. Türkistan ÖSSC, 24 Ekim 1924'te lağvedildi.

Kazak toy müziği, Orta Asya kökenli bir popüler halk müziği türüdür. Bazı toy müziği türleri: Toy bastar. Jar-jar (yâr-yâr). Sıñsuv. Kazak toy müziği, genellikle sosyal etkinliklerde ve düğünlerde çalınır.

6. sınıf sosyal bilgiler ders kitabının 101. sayfasında genellikle "Etkinlik Zamanı" başlıklı etkinlikler yer alır. Bu sayfada öğrenciler, çeşitli coğrafi ve tarihsel konuları içeren soruları yanıtlar ve haritalar üzerinde çalışmalar yaparlar. Örneğin, 6. sınıf Evos Yayınları sosyal bilgiler ders kitabında, 101. sayfada "TANAP Projesi" ile ilgili bir haber başlığı oluşturma, haberdeki yerleri haritada işaretleme ve bu projenin enerji güvenliğine katkılarını tartışma gibi etkinlikler bulunmaktadır.