EskiTürkler

Eski Türk ailesinde kadının yeri ve önemi şu şekilde özetlenebilir: Aile içi konum: Türklerde ailenin temeli kadındır. Toplumsal rol: Kadınlar, sosyal, siyasi ve ekonomik alanlarda aktif bir rol oynamışlardır. Ekonomik katkı: Kadınlar, tarım, hayvancılık ve el sanatları gibi ekonomik faaliyetlerde bulunarak ailenin geçimine katkıda bulunmuşlardır. Hukuki haklar: Kadınlar, emvâle tasarruf etme, dirliklere ve mülklere sahip olma gibi ekonomik haklara sahipti. Askeri katılım: Kadınlar, savaşa katılmış ve orduda görev almışlardır. Atasözleri: "Birinci zenginlik sağlık, ikinci zenginlik iyi kadındır" gibi atasözleri, Türklerde kadına verilen değeri yansıtır. Eski Türklerde kadın, erkeğin tamamlayıcısı olarak kabul edilirdi ve onsuz önemli kararlar alınmazdı.

Eski Türklerde töre, bir toplumda yazılı olmayan, gelenekleşmiş kanun ve kuralların bütünüdür. Töre kelimesinin diğer anlamları arasında ise şu tanımlar yer alır: yasa; düzen; gelenek; örf; ayin; tören. Töre, Türklerin devlet hukukunu, ahlaki değerlerini, dinî inançlarını ve sosyal hayatı düzenleyen, hukukî ve sosyal değer kazanmış davranış kalıplarını ihtiva eden mecburi kuralların bir bütünüdür. Törenin oluşumu, eski Orta Asya Türk toplumlarında üç yolla gerçekleşebilmekteydi: 1. Kağanlarca konulan kurallar; 2. Kurultaylarda alınan kararlar; 3. Toplum içinde kendiliğinden, yavaş yavaş ortaya çıkan gelenek-görenek kuralları, yani "Yosun Hukuku". Töre, başta kağan ve üst yöneticiler olmak üzere toplumun her ferdini bağlayan ve herkesin uyması zorunlu olan değerler ve kurallar bütünü olarak bir kutsallığa sahipti.

Eski Türkler'de evlilik şu şekilde olurdu: Aile Yapısı: Türkler, İslamiyet'ten önce karı, koca ve çocuklardan oluşan çekirdek aileye sahipti. Evlilik Türü: Tek eşle evlilik yaygındı, ancak gerekli durumlarda levirat tipi evlilikler yapılırdı. Kız İsteme: Evlilik süreci, kızın istenmesiyle başlar ve içinde birçok geleneği barındıran farklı merasimler içerirdi. Çeyiz: Kız, yumuş adı verilen çeyizini getirirdi. Başlık Parası: Eski Türklerde başlık parasına "kalın" denirdi. Düğün: Düğün, genellikle kız evinde yapılırdı. Evlilik Yaşı: Evlilik yaşının bir kayda tutulduğu hakkında bilgi yoktur, ancak evlenecek yaşa gelen gencin bir yiğitlik göstermesi gerekirdi. Dıştan Evlilik: Evlilikler genellikle aynı "il"den olan kişilerle yapılırdı. Bekaret: Eski Türklerde bekaret anlayışı vardı; bakire kızlar "kapaklığ" olarak adlandırılırdı. Kadın Statüsü: Kadınlar toplumda önemli bir yere sahipti, ailenin koruyucusu olarak kabul edilirdi.

Eski Türklerde "han" kelimesinin bazı anlamları: Bir ülkeyi, bir topluluğu veya bir boyu yöneten kişi, hükümdar. Mitolojide tanrıların sıfatı. Topluluğun dini önderi, baş-şaman. "Bağımsız yönetici". "Han" unvanının dişili "hanım"dır. Türk toplumundaki karşılığı "hakan" veya "kağan"dır.

Turgut Alp'in kullandığı balta, diriliş Ertuğrul ve Kuruluş Osman dizilerinde yer alan "Turgut Alp'in baltası" olarak bilinen bir baltadır. Bu balta, bir hayırsever tarafından Turgut Alp'in türbesine hediye edilmiştir. Turgut Alp'in tarihte gerçekten böyle bir balta kullandığına dair bir kayıt bulunmamaktadır; bu, dizilerin kurgusudur.

Eski Türklerin kullandığı üç yazı sistemi şunlardır: 1. Göktürk (Orhun) Alfabesi: Türklerin kullanmaya başladığı bilinen ilk resmi yazı sistemidir. 2. Uygur Alfabesi: Soğut (Soğd) alfabesinden türetilmiş olup, 18 harften oluşur ve sağdan sola doğru yazılır. 3. Mani Alfabesi: Mani dininin metinlerinin yazıldığı bu alfabe, Arami alfabesinin bir türüdür. Ayrıca, Türkler tarih boyunca Arap, Kiril ve Latin alfabelerini de kullanmışlardır.

Toy, İslamiyet öncesi Türk devletlerinde devlet işlerinin görüşülüp tartışıldığı, yasama, yürütme ve yargı yetkilerinin kullanıldığı meclistir. Şölen ise, Eski Türkçe’de “ordu karargâhı” anlamına gelen toy kelimesinin, zamanla “ziyafet, düğün” anlamında kullanılmaya başlanmasıdır. Toy ve şölen kavramları, bazı Kuzey Amerika ve Hint topluluklarında da görülen, yağma ile biten ziyafetleri ifade eden “hân-ı yağmâ” sözüyle de ilişkilendirilebilir.

Eski Türklerde kadın, toplum içinde önemli bir konuma sahipti ve erkeklerle eşit haklara sahipti. Bazı özellikleri: Sosyal ve siyasi hayat: Kadınlar, sosyal ve siyasi hayatın her noktasında aktif olarak yer alırdı. Ekonomik haklar: Mülkiyet, miras ve varislik hakları vardı; ayrıca emvâle ve dirliklere tasarruf edebilirlerdi. Aile içi roller: Ev içinde hâkimiyet kadına aitti; yemek pişirme, temizlik yapma, çocuklara bakma gibi görevleri üstlenirlerdi. Savaşçı kimlik: Ata biner, silah kullanır ve avlanırlardı. Toplum içindeki saygı: Toplum içinde "altun özük" (bedeni altın gibi kadın), "ertini özük" (bedeni inci gibi kadın) gibi güzel sıfatlarla anılırlardı. Boşanma hakkı: Kadınlar, boşanma hakkına sahipti. Eski Türklerde cinsiyet ayrımı yapılmazdı ve kız evlat sahibi olmak utanç verici sayılmazdı.

Balbal, Eski Türklerde, kişinin anılması için mezarının veya kurganların etrafına dikilen mezar taşlarına verilen isimdir. Balbal dikilmesinin bazı nedenleri: Kahramanlık ve güç simgesi: Balbal sayısının fazlalığı, ölen kişinin sağ iken gücünün, cesaretinin ve kahramanlığının simgesi olarak kabul edilir. Ahiret inancı: Balballar, ölen kişinin, öbür dünyada hizmetçisi olacak düşmanlarına sahip olması için dikilir. İslamiyet'in kabulünden sonra balbalların yerini mezar taşları almıştır.

Balbal taşı, Eski Türklerde kişinin anılması için mezarının veya kurganların etrafına dikilen bir mezar taşıdır. Balbal taşlarının dikiliş amacı konusunda iki farklı görüş bulunmaktadır: 1. Öldürülen düşman sayısı: Mezar başında ne kadar çok balbal varsa, ölen kişi o kadar kahraman kabul edilir. 2. Cenaze törenine katılan boylar veya gruplar: Bazı kaynaklara göre balballar, cenaze törenine katılan boyları veya grupları simgelemek için de dikilmiştir. İslam dininin kabulünden sonra balbalların yerini mezar taşları almıştır.

Eski Türklerde kullanılan 12 hayvanlı Türk takviminde bir yıl 365 gün olarak hesaplanmıştır.

Başbuğ, eski Türklerde baş, başkan, komutan anlamına gelir. Ayrıca, Osmanlı İmparatorluğu'nda savaş zamanı başka birliklerden ayrılıp bir araya getirilerek oluşturulan birliğin veya milis güçlerinin komutanına da başbuğ denir. Günümüzde ise genellikle askeri veya siyasi liderleri tanımlamak için kullanılır.

Eski Türklerde casuslara "çaşıt" veya "çaşut" denirdi. Ayrıca, "körüg", "tıl" ve "tıgrak" gibi kelimeler de casus anlamında kullanılmıştır.

Eski Türklerin göz tipi hakkında farklı görüşler bulunmaktadır. Semih Güneri'nin Türk-Altay Kuramı'na göre, eski Türkler çekik gözlü bir fenotipe sahipti. Diğer bir görüşe göre, Anadolu'daki Türkler, Orta Asya'dan gelen Kıpçak ve Oğuz Türklerinin zamanla coğrafi adaptasyon ve diğer ırklarla karışım nedeniyle çekik gözlü olmaktan uzaklaşmıştır. Dede Korkut hikayelerinde ise eski Türk tipi, "kıyma göz" olarak tanımlanan, ne çok çekik ne de iri, orta bir göz tipine sahip olarak tasvir edilmiştir. Bu nedenle, eski Türklerin göz tipi konusunda kesin bir bilgi vermek zordur ve farklı bilimsel teoriler bulunmaktadır.

Eski Türklerde aile ve evlilik anlayışı şu şekilde özetlenebilir: Aile Yapısı: Türk ailesi, İslamiyet’ten önceki dönemde çekirdek aile (karı, koca ve çocuklardan oluşan) şeklindedir. Akraba Evliliği: Eski Türklerde akraba evliliği kesinlikle yoktur; ancak uzak akraba evliliği, iki boyun karşılıklı kız alıp vermesi şeklinde olabilir. Evlilik Nedenleri: Evlilikler genellikle siyasi sebeplerle yapılırdı; özellikle hakanlar, siyasi evlilikler gerçekleştirirdi. Evlilik Türleri: Tek eşlilik yaygındır, ancak çocuk sahibi olunamaması durumunda ilk eşin rızasıyla ikinci bir kadınla evlilik yapılabilir. Evlilik Süreci: Evlilik, kızın istenmesiyle başlayan ve söz kesme, nişan, nikah ile düğün gibi çeşitli merasimleri içeren bir süreçtir. Aile Hukuku: Aile hukuku töreye göre düzenlenirdi; miras, mülkiyet ve ceza hukuku da töreye göre belirlenirdi.

Eski Türklerde hukukla ilgili bazı sorular şunlardır: Töre nedir ve kaynakları nelerdir?. Eski Türklerde ceza hukuku nasıldı?. Levirat uygulaması nedir?. Eski Türklerde uluslararası hukuk ilkeleri nelerdi?. Eski Türklerde adalet teşkilatı nasıldı?.

Eski Türklerin ölüyü mumyalamasının birkaç nedeni vardır: Ahiret inancı: Hunlar gibi bazı Türk toplulukları, ahiret hayatına inandıkları için önemli şahsiyetleri kişisel eşyaları, silahları ve hatta atlarıyla birlikte mumyalayıp, bozulmaya dayanıklı bölgelere (kurganlara) gömerlerdi. Cenaze töreni: İskitler gibi bazı topluluklarda, ölülerin bir arabaya konularak 40 gün boyunca yakınları arasında dolaştırıldıktan sonra gömülmesi gibi uygulamalar vardı. İklim koşulları: Orta Asya'nın kuru ve donmuş toprakları, doğal bir mumyalama etkisi yaratıyordu. Türklerin mumyalama yaparken genellikle iç organları çıkarmadıkları, cesedi kurutmak için çeşitli usuller uyguladıkları bilinmektedir.

Ögel'e göre devlet meclisi ve kurultay, İslamiyet öncesi Türk devletlerinde devletin tüm önemli işlerinin görüşüldüğü danışma meclisidir. Kurultayın bazı görevleri: kağanı seçme; kanun yapma; yargılama yapma; hükümdara danışmanlık yapma; vergi konulmasına karar verme; savaşa ve barışa karar verme. Kurultayın her zaman toplanması mümkün olmadığından, günlük meseleleri karara bağlamak için bir bakanlar kurulu gibi işlev gören bir meclis daha kurulmuştu. Kurultayın bazı üyeleri: kağan (hükümdar); hatun (katun); hanedan üyeleri; boy beyleri. Bunların dışında kurultayda aygucı (vezir), tarkan (ordu komutanı), buyruk (bakan), tudun (vergi memuru), bitikçi (kâtip), tamgacı (mühürdar) yer almaktaydı. Kurultayda din adamları (şaman, baksı) yer almamıştır.

Eski Türklerde 12 hayvanlı takvimdeki burçlar, her biri bir hayvanla temsil edilen ve 12 yıllık döngüde tekrar eden burçlardan oluşur. İşte bu burçlar ve temsil ettikleri hayvanlar: 1. Sıçan (Fare). 2. Sığır (Öküz). 3. Pars (Kaplan). 4. Tavşan. 5. Balık. 6. Ejderha. 7. At. 8. Koyun. 9. Maymun. 10. Tavuk. 11. Köpek. 12. Domuz. Bu burçlar, kişilerin karakteristik özelliklerini belirlemekte kullanılır.

Irk Bitig, 9. veya 10. yüzyıla ait, Orhun alfabesi ile yazılmış bir fal kitabıdır. Eserde ele alınan bazı konular: Doğa olayları ve hayvanlar: Eski Türkler için doğa olayları ve hayvanların davranışları, gelecekle ilgili ipuçları veren önemli göstergelerdi. Kehanet ve falcılık: Kitap, fal ve kehanetlerle ilgili bilgileri içerir. İnançlar ve değerler: Tanrı inancı, doğa güçleri, kader ve insan yaşamı gibi konular işlenir. Günlük yaşam: Eserde adetler, inanışlar ve masal unsurları yer alır. Irk Bitig, sadece bir kehanet kitabı değil, aynı zamanda Eski Türklerin kültürüne ve düşünce dünyasına dair önemli bilgiler sunan bir tarihsel ve kültürel belgedir.