Sokrates

Sokrates, "Bildiğim tek şey, hiçbir şey bilmediğimdir" sözüyle tanınan filozoftur.

Platon'un "Apology" (Özür) kitabı, M.Ö. 399 yılında gerçekleşen ve Sokrates'in yargılandığı davayı konu alır. Sokrates, bu davada "dinsizlik" ve "gençleri yozlaştırma" suçlamalarıyla karşı karşıya kalmıştır. Eser, bir felsefi diyalog niteliğinde olup, Sokrates'in hayatını riske atarak da olsa, yaşam tarzını ve düşünce yapısını savunmasını anlatır. Ayrıca, "Apology", Sokrates'in düşüncesindeki üç ana temayı da işler: Sokratik ironi, elenchus (Sokratik sorgulama yöntemi) ve yüksek ahlaki kaygılar.

Sokrates, herhangi bir akıma mensup değildir; çünkü kendisi bir okul kurmamıştır. Ancak, onun öğretilerini benimseyen ve çeşitli yanlarından izleyen dört ana felsefe okulu kurulmuştur: 1. Megara Okulu. 2. Elis-Eretria Okulu. 3. Kirene Okulu. 4. Kinik Okulu. Bu okullar, Sokrates’in düşüncelerinden derin şekilde etkilenmişlerdir.

Sorgulamak ile ilgili bazı özlü sözler: "Sorgulanmayan yaşam, yaşanmaya değer değildir" (Sokrates). "Düşünme, itaat et diyenlere değil; düşün, sor, sorgula diyenlere kulak ver" (Ali Şeriati). "Mutsuzken insan her şeyi sorgular, mutluyken hiçbir şeyi sorgulamaz" (Joseph Roux). "Sorgulamak, bazı gerçekleri görmek, değiştirmek, rahatından vazgeçmek, kişisel ve toplumsal eksikleriyle, hatalarıyla yüzleşmek demektir" (Leyla Navaro). "Sorgulamak risk almak, bilinmeyene doğru hareket etmektir" (Osho).

Sokrates, dinsizlik suçlaması ile yargılandığında 70 yaşındaydı. MÖ 470 veya 469 yılında doğan Sokrates, MÖ 399 yılında yargılanmış ve aynı yıl idam edilmiştir.

Platon'un "Diyaloglar" adlı eseri, iki ciltten oluşmaktadır. 1. Cilt: Sokrates’in Savunması Şölen Kriton Phaidros Euthyphron Euthydemos Lakhes Meneksenos Ion Kratylos Protagoras Parmenides Gorgias Theaitetos Küçük Hippias Sofist 2. Cilt: Büyük Hippias Devlet Adamı Lysis Timaios Menon Kritias Phaidon Kharmides Devlet Philebos Theages Yasalar Minos Mektuplar Epinomis Hipparkhos Alkibiades I Kleitophon Alkibiades II Rakipler.

Demokrasiyi eleştiren bazı filozoflar: Sokrates. Platon. Aristoteles. Nietzsche.

Sokrates'in Savunması ile ilgili okumaya başlamak için "Sokrates'in Savunması" (Apologia Sokrátus) adlı diyalogla başlanması önerilir. Ayrıca, Platon'un "Euthyphron" ve "Kriton" diyalogları da bu konuyla ilişkilidir; "Euthyphron" mahkemenin hemen öncesini, "Savunma" yargılama sürecini, "Kriton" ise yargılama sonrasını anlatır. Yayınevi önerisi olarak, İş Bankası Kültür Yayınları'nın çevirisi değerlendirilebilir. Okuma listesine dahil edilebilecek diğer kaynaklar arasında, Platon'un "Sokratik Yöntem", "Devlet" ve "Phaidon" gibi diğer diyalogları da yer alır.

Sokrates (MÖ 469/470 - 399), Batı felsefesinin kurucularından biri olarak kabul edilen Atinalı bir Yunan filozofudur. Doğumu ve Eğitimi: Heykeltıraş Sophronicus ve ebe Phaenarete'nin oğludur. Askeri Hayatı: Peloponez Savaşı'nda zırhlı piyade olarak görev yapmış ve bir savaşta geleceğin Atinalı politikacısı Alkibiadis'in hayatını kurtarmıştır. Felsefi Çalışmaları: Herhangi bir okula veya akıma bağlı kalmamış, öğretilerini yazılı olarak kaydetmemiştir. Ölümü: MÖ 399 yılında "dinsizlik" ve "gençleri yozlaştırmak" suçlamalarıyla yargılanıp ölüm cezasına çarptırılmıştır.

Üçlü Filtre Hikayesi, Antik Yunan filozofu Sokrates'e atfedilen ve iletişimde doğruluk, iyilik ve fayda ilkelerini vurgulayan bir hikayedir. Hikayeye göre, bir gün bir adam Sokrates'e, bir arkadaşı hakkında duyduğu dedikoduları anlatır: 1. Gerçek Filtresi: "Bana birazdan söyleyeceğin şeyin tam anlamıyla gerçek olduğundan emin misin?". 2. İyilik Filtresi: "Arkadaşın hakkında bana söylemek üzere olduğun şey iyi bir şey mi?". 3. İşe Yararlılık Filtresi: "Bana arkadaşım hakkında söyleyeceğin şey benim işime yarar mı?". Adam, bu üç soruya da olumsuz yanıt verir ve Sokrates, "Eğer söyleyeceğin şey doğru, iyi ve işe yarar değilse, neden söyleyesin ki?" diyerek konuşmayı sonlandırır. Bu hikaye, dedikoduya, yanlış anlaşılmalara ve boş konuşmalara karşı bir uyarı olarak kabul edilir.

Sokrates ve Diotima'nın aşka dair tanımları, Platon'un "Şölen" (Symposion) diyaloğunda yer alır. Sokrates'e göre aşk: Büyük bir tanrı veya güzelin sevgisidir. Eksiklikten doğan bir arayıştır; ruh, güzelliği, bilgeliği ve hakikati arar. Diotima'ya göre aşk: Ölümlü ile ölümsüz arasında bir varlık olan "daimon"dur. Yaratmayı (poiesis) teşvik ederek ölümsüzlüğe ulaşmayı sağlar. "Güzellikler merdiveni" ile fiziksel çekimden ilahi olana yükselişi temsil eder. Bu merdiven beş basamaktan oluşur: 1. Tek bir bedenin güzelliği. 2. Tüm güzel bedenlerin sevgisi. 3. Ruhun güzelliğine hayranlık. 4. Kanunlara ve kurumlara duyulan aşk. 5. Mutlak ve değişmez "Güzellik"in idrak edilmesi.

"Sokrates'in Savunması" kitabının sayfa sayısı, farklı yayınevlerine göre değişiklik göstermektedir: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları baskısında 224 sayfadır. Ema Kitap baskısında ise 61 sayfadır. Özyürek Yayınevi baskısında 80 sayfadır. Not: Sayfa sayıları, baskı ve yayınevine göre değişebilir.

Rene Descartes, tümdengelimi savunan filozoflardan biridir. Tümdengelim, genel öncüllerden özel sonuçlar çıkarma sürecidir. Tümdengelimin diğer savunucuları arasında Aristoteles de bulunur.

Sokrates'in bilgi anlayışı, epistemolojik rasyonalizm (akılcılık) yaklaşımına dayanır. Sokrates, bilginin doğuştan insan aklında mevcut olduğunu ve doğru bilginin bir anlamda kişinin akıl yürütmeleri ile "doğurtulabileceğini" savunur.

"Epotyon" kelimesi hakkında bilgi bulunamadı. Ancak, Platon'un "Devlet" adlı eseri hakkında bilgi verilebilir. Platon'un "Devlet" adlı eseri, ideal toplum düzeninin ve adaletli bir devletin nasıl olması gerektiğini anlatır. Platon'a göre devlet, bir organizma gibidir ve her organ, bütünsel yapı içinde yaşamını sürdürebilir. Eser, sadece ideal devlet görüşünü değil, Platon'un tüm hayat felsefesini de yansıtır.

Sokrates'e göre iyilik ve kötülük şu şekilde açıklanabilir: İyilik: Sokrates'e göre, bütün iyiliklerin kaynağında bilgi bulunmaktadır. İnsan, neyin iyi olduğunu biliyorsa zorunlu olarak iyi olanı yapar. İyi bir ruh, doğru bir şekilde yaşar ve bu da mutluluğu getirir. Kötülük: Kötülüğün kaynağı ise bilgisizliktir. İnsan, bilerek ve isteyerek kötülük yapmaz; kötülük, genellikle bilgisizlik nedeniyle ortaya çıkar. Kötü bir ruh, yanlış kararlar alır ve bu da mutsuzluğa yol açar. Sokrates'e göre, adalet de bir erdemdir ve karşıdaki insana ait olanı vermek, ona hakkını ödemek anlamına gelir.

Sokrates'in demokrasiyi sevmeme nedenleri arasında, seçimlerde oy kullanmanın bir "yetenek" olduğu ve bu yeteneğin insanlara sistematik bir şekilde öğretilmesi gerektiği düşüncesi yer alır. Sokrates, yeterli donanıma ve eğitime sahip olmayan insanların oy kullanmasının, fırtınalı bir havada geminin kontrolünü rastgele birine teslim etmekle aynı olduğunu savunmuştur. Ayrıca, Sokrates demokrasinin ölümcül tehlikelerini ve oy kullananların aptallığının sonuçlarını birinci elden deneyimlemiştir. Ancak, Sokrates'in günümüzdeki anlamıyla bir "elitist" olmadığı, sadece verecekleri oy konusunda derin düşüncelere sahip olanların oy kullanma yetkisine sahip olması gerektiğini savunduğu belirtilmektedir.

Platon'un en önemli diyalogları arasında şunlar sayılabilir: Sokrates'in Savunması (Apology). Kriton. Devlet. Phaidon. Protagoras. Gorgias. Ayrıca, Platon'un Euthyphron, Menon, Kratylos, Devlet Adamı, Philebos, Yasalar gibi diyalogları da önemli eserler arasında yer alır.

Empedokles, doğanın seyrini amacın değil, daha çok tesadüfün ve zorunluluğun düzenlediği bir seyir olarak gördüğü için "tesadüf"tür diyen filozof olarak kabul edilebilir. Ayrıca, Charles Darwin de evrim teorisini geliştirirken tesadüflere yer vermiş, ancak bu yaklaşımı çağdaşları tarafından eleştirilmiştir.

Kinik felsefenin kurucusu olarak genellikle Antisthenes kabul edilir. Bu felsefe, Sokrates'in öğrencisi olan Antisthenes tarafından geliştirilmiş ve en ünlü temsilcisi Sinoplu Diyojen olmuştur.