Tümdengelim

Akıl yürütme kuralları üç ana başlıkta ayrılır: tümdengelim, tümevarım ve analoji.

Felsefi düşünce, üç ana akıl yürütme biçimine dayanır: tümdengelim, tümevarım ve analoji.

Argüman çeşitleri genel olarak şu şekilde sınıflandırılabilir: 1. Tümdengelimsel (Dedüktif) Argümanlar: Genel bir önermeden hareketle belirli bir sonuca ulaşılır, eğer önermeler doğruysa sonuç da kesinlikle doğru olmalıdır. 2. Tümevarımsal (Endüktif) Argümanlar: Belirli gözlemlerden yola çıkarak genel bir sonuca ulaşmaya çalışır, kesin sonuçlar vermez ancak belirli bir olasılık taşır. 3. Abduktif (Tamamlayıcı) Argümanlar: En iyi açıklamayı sağlamak amacıyla yapılan bir çıkarım türüdür, gözlemlenen bir durumun en makul sebebini ortaya koyar. 4. Retorik Argümanlar: Duygusal veya ikna edici unsurlar kullanarak bir görüşü destekler, mantıksal yapıdan ziyade izleyicinin duygularına hitap eder. 5. Pragmatik Argümanlar: Bir eylemin veya düşüncenin pratik sonuçlarına dayanarak yapılan argümanlardır. 6. Kıyas Argümanları: İki veya daha fazla şey arasındaki benzerlikleri temel alarak bir çıkarım yapar. 7. Sözleşme Argümanları: Bireylerin veya grupların belirli bir düşünceyi veya anlaşmayı kabul etmesi gerektiğini savunan argümanlardır.

Tümdengelim yöntemine örnek olarak Aristoteles'in "kıyas" (tasım) yöntemi verilebilir. Bu yöntemde, kişi evrensel bir ilkeden (örneğin, "Tüm insanlar ölümlüdür") belirli bir duruma (örneğin, "Sokrates ölümlüdür") ulaşır. Örneğin: 1. Büyük önerme: Tüm insanlar ölümlüdür. 2. Küçük önerme: Sokrates insandır. 3. Sonuç: O halde, Sokrates ölümlüdür. Aristoteles'e göre, bu tür akıl yürütmeler zorunlu olarak geçerli çıkarımlardır ve bilimsel bilginin temelini oluşturur.

Tümdengelim (Dedüksiyon) örnekleri: 1. Genel önerme: Bütün çiçekler bitkidir. Öncül önerme: Bütün güller çiçektir. Sonuç önermesi: O hâlde bütün güller de bitkidir. 2. Genel önerme: Tüm kuşlar uçar. Öncül önerme: Serçe bir kuştur. Sonuç önermesi: O hâlde serçe de uçar. 3. Durum örneği: Şehrin tüm modern binalarında sismik bir sistem var. Öncül: Köşedeki bina modern. Sonuç: Bu nedenle, köşedeki bina anti-sismik bir sisteme sahiptir.

Tümevarım ve tümdengelim arasındaki temel fark, akıl yürütme yönlerinde yatmaktadır: 1. Tümevarım: Tek tek olay ve olgulardan genel yasalara veya tikel önermelerden tümel önermeye doğru giden akıl yürütme biçimidir. Örnek: "Metal olan demir ısıtılınca genleşir, bakır da ısıtılınca genleşir; o hâlde bütün metaller ısıtılınca genleşir". 2. Tümdengelim: Tümel bir önermeden tümeli veya tümelden tikel bir önermeyi çıkaran akıl yürütme biçimidir. Örnek: "Bütün insanlar ölümlüdür, Ali bir insan olduğuna göre, Ali de ölümlüdür".

Hipotetik tümdengelim yöntemi, bir sonucu etkileyebilecek tüm olası faktörlerin genel bir teorisiyle başlamayı ve bu teoriye dayanarak bir hipotez oluşturmayı içeren bir akıl yürütme yöntemidir. Bu yöntemde: 1. Hipotez oluşturma: Birden çok hipotez oluşturulur ve her biri değerlendirilir. 2. Hipotez seçimi: Test edilecek hipotez seçilir. 3. Tahmin çıkarma: Seçilen hipotezin sonuçlarının ne olacağına dair çıkarımlar yapılır. 4. Deney: Tahminlerin doğru olup olmadığını deney ile gözlemleyerek sonuca ulaşılmaya çalışılır. Hipotetik tümdengelim, bilimsel araştırmalarda teorileri veya hipotezleri test etmek için yaygın olarak kullanılan bir yöntemdir.

Bütün canlılar beslenir, kedi de bir canlıdır, öyleyse kediler de beslenir ifadesi, tümdengelim akıl yürütme yöntemine örnektir.

Tümevarım ve tümdengelim farklı akıl yürütme yöntemleridir, ancak bazen karıştırılabilirler. Tümevarım, özelden genele doğru ilerleyen bir akıl yürütme yöntemidir. Tümdengelim ise genelden özele doğru giden bir yöntemdir. Dolayısıyla, tümevarım ve tümdengelim aynı şey değildir.

Tümdengelim ve "çıkarım" kavramları aynı şeyi ifade etmez, ancak birbirleriyle ilişkilidir. Tümdengelim, genel bir ilkeden özel bir yargıya varma sürecini anlatır. Çıkarım ise, daha geniş bir bağlamda, bir akıl yürütme sonucu elde edilen herhangi bir sonuç için kullanılabilir. Bu nedenle, tümdengelim bir çıkarım türü olarak kabul edilebilir.

Sherlock Holmes'in en güçlü yeteneği, tümdengelim teorileri oluşturabilme ve gözlemleme becerisidir.

Akıl yürütmenin temel ilkeleri şunlardır: 1. Tümdengelim (Dedüksiyon): Genel bir kuraldan hareketle spesifik bir sonuca ulaşma yöntemidir. 2. Tümevarım (İndüksiyon): Özelden yola çıkılarak genel hakkında bilgi elde edilmesidir. 3. Analoji (Benzerlik): İki durum arasında benzerlik kurularak bir sonuca varılır. 4. Redüksiyon (Analiz): Karmaşık bir konuyu daha basit bileşenlere ayırma sürecidir.

Analojik ve tümdengelimsel düşünce iki farklı akıl yürütme yöntemidir: 1. Analojik Düşünce: Bir olguyu başka bir olguya benzeterek aralarında çağrışım kurma ve bilinen bir kavramdan hareketle bilinmeyeni öğrenme yöntemidir. 2. Tümdengelimsel Düşünce: Genelden özele ya da yasalardan olaylara geçiş şeklindeki akıl yürütmedir.

Muhakemede akıl yürütme türleri şunlardır: 1. Tümdengelim (Dedüksiyon): Genel bir kuraldan hareketle spesifik bir sonuca ulaşma yöntemidir. 2. Tümevarım (İndüksiyon): Özelden yola çıkılarak genel hakkında bilgi elde edilmesidir. 3. Kaçırıcı Akıl Yürütme (Geriçıkarım): Mevcut bilgilere dayanarak bilinçli bir tahmin veya hipotez yapmayı içerir. 4. Analoji (Benzerlik): İki durum arasında benzerlik kurularak bir sonuca varılır. 5. Eleştirel Akıl Yürütme: Sağlam yargılar ve kararlar vermek için bilgileri, argümanları ve inançları değerlendirmeyi içerir.

Akıl modelleri olarak adlandırılan dört temel akıl yürütme türü şunlardır: 1. Tümdengelim (Dedüksiyon): Genel bir kuraldan hareketle spesifik bir sonuca ulaşma yöntemidir. 2. Tümevarım (İndüksiyon): Özelden yola çıkılarak genel hakkında bilgi elde edilmesidir. 3. Analoji (Benzerlik): İki durum arasında benzerlik kurularak bir sonuca varılır. 4. Redüksiyon (Analiz): Karmaşık bir konuyu daha basit bileşenlere ayırma sürecidir.

Tümdengelim (Dedüksiyon) ve analoji felsefe alanında kullanılan iki farklı akıl yürütme yöntemidir. Tümdengelim, genel yargılardan özel sonuçlara ulaşma biçimidir. Analoji (Benzeşim), iki farklı nesne veya önerme arasındaki benzerliklere dayanarak çıkarım yapma işlemidir.

Felsefede çıkarım, mantıksal düşünme yoluyla verilen önermelerden sonuç çıkarma sürecidir. Çıkarımın iki ana türü vardır: 1. Tümdengelim (dedüksiyon): Genel bir ilkeden yola çıkarak daha spesifik bir sonuca ulaşmayı hedefler. 2. Tümevarım (endüksiyon): Belirli gözlemler veya durumlar üzerinden genel bir sonuca ulaşmayı amaçlar. Felsefede çıkarım, doğru bilgilere ulaşmak ve argümanları desteklemek için temel bir araçtır.

Şematik akıl yürütme, görsel temsiller aracılığıyla yapılan akıl yürütme olarak tanımlanır. Akıl yürütmenin diğer yaygın türleri şunlardır: 1. Tümdengelim: Genel bir kuraldan hareketle spesifik bir sonuca ulaşma yöntemidir. 2. Tümevarım: Özel durumların genel bir kurala uygun olduğunu varsayarak genellemelere varma sürecidir. 3. Analoji: Benzerliklere dayanarak iki durum arasında çıkarım yapma yöntemidir.

Tümdengelim ve tümevarım nesnel yöntemler olarak kabul edilir. Tümdengelim, öncüller doğru kabul edildiğinde sonucun zorunlu olarak çıktığı bir akıl yürütme biçimidir ve bu nedenle nesnel bir geçerliliğe sahiptir. Tümevarım ise, özel gözlemlerden genellemelere ulaşmayı içerir ve sonuçları kesin olmamakla birlikte güvenilir olarak değerlendirilir. Bu da tümevarımın nesnel bir yöntem olduğunu gösterir.

Çıkarım türleri genel olarak üç ana kategoriye ayrılır: 1. Tümevarım: Özel durumlardan genel sonuçlar çıkarma sürecidir. 2. Tümdengelim: Genel bir kuraldan özel bir duruma ulaşma sürecidir. 3. Abduksiyon: En iyi açıklamayı bulma sürecidir. Ayrıca, yarı tümevarım ve Bayes çıkarımı gibi diğer çıkarım türleri de mevcuttur.