Tümdengelim

Tümdengelim ve tümevarım arasındaki temel fark, akıl yürütme yönlerinin ters olmasıdır. Tümdengelim, genel bir önermeden özel bir sonuca ulaşma yöntemidir. Tümevarım ise, tek tek olay ve olgulardan genel yasalara veya tikel önermelerden tümel önermeye doğru gitme yöntemidir.

Mantık kuralları, doğru düşünmenin ilke ve kurallarını inceleyen disiplinin temel prensipleridir. İşte bazı önemli mantık kuralları: 1. Özdeşlik İlkesi: Bir şey ne ise odur, her şey kendi kendisiyle aynıdır (A = A). 2. Çelişmezlik İlkesi: Bir önerme hem doğru hem de yanlış olamaz, birbiriyle çelişen iki önermeden biri doğru kabul edilirse diğeri yanlış kabul edilir (A, A olmayan değildir). 3. Üçüncü Halin İmkânsızlığı İlkesi: Bir önerme ya doğrudur ya da yanlıştır, aralarında üçüncü bir ihtimal yoktur (A V ~A). 4. Yeterli Sebep İlkesi: Hiçbir yargı yeterli neden olmadan doğru değildir, her yargının bir nedeni olmalıdır. Ayrıca, mantıkta tümevarım ve tümdengelim gibi akıl yürütme yöntemleri de önemli yer tutar.

Akıl yürütme türleri şu şekilde sınıflandırılabilir: 1. Tümdengelim: Genel bir kuraldan hareketle spesifik bir sonuca ulaşma yöntemidir. 2. Tümevarım: Özelden genel bir sonuca ulaşma yöntemidir. 3. Analoji (Benzerlik): İki durum arasında benzerlik kurularak bir sonuca varılır. 4. Redüksiyon (Analiz): Karmaşık bir konuyu daha basit bileşenlere ayırma sürecidir.

Akıl yürütme kuralları üç ana başlıkta ayrılır: tümdengelim, tümevarım ve analoji.

Felsefi düşünce, üç ana akıl yürütme biçimine dayanır: tümdengelim, tümevarım ve analoji.

Tümdengelim yöntemine örnek olarak Aristoteles'in "kıyas" (tasım) yöntemi verilebilir. Bu yöntemde, kişi evrensel bir ilkeden (örneğin, "Tüm insanlar ölümlüdür") belirli bir duruma (örneğin, "Sokrates ölümlüdür") ulaşır. Örneğin: 1. Büyük önerme: Tüm insanlar ölümlüdür. 2. Küçük önerme: Sokrates insandır. 3. Sonuç: O halde, Sokrates ölümlüdür. Aristoteles'e göre, bu tür akıl yürütmeler zorunlu olarak geçerli çıkarımlardır ve bilimsel bilginin temelini oluşturur.

Tümdengelim (Dedüksiyon) örnekleri: 1. Genel önerme: Bütün çiçekler bitkidir. Öncül önerme: Bütün güller çiçektir. Sonuç önermesi: O hâlde bütün güller de bitkidir. 2. Genel önerme: Tüm kuşlar uçar. Öncül önerme: Serçe bir kuştur. Sonuç önermesi: O hâlde serçe de uçar. 3. Durum örneği: Şehrin tüm modern binalarında sismik bir sistem var. Öncül: Köşedeki bina modern. Sonuç: Bu nedenle, köşedeki bina anti-sismik bir sisteme sahiptir.

Tümevarım ve tümdengelim arasındaki temel fark, akıl yürütme yönlerinde yatmaktadır: 1. Tümevarım: Tek tek olay ve olgulardan genel yasalara veya tikel önermelerden tümel önermeye doğru giden akıl yürütme biçimidir. Örnek: "Metal olan demir ısıtılınca genleşir, bakır da ısıtılınca genleşir; o hâlde bütün metaller ısıtılınca genleşir". 2. Tümdengelim: Tümel bir önermeden tümeli veya tümelden tikel bir önermeyi çıkaran akıl yürütme biçimidir. Örnek: "Bütün insanlar ölümlüdür, Ali bir insan olduğuna göre, Ali de ölümlüdür".

Muhakemede akıl yürütme, bilinen olgular ve kurallar kullanılarak yeni bilgiye ulaşma sürecidir. Üç ana türü vardır: 1. Tümdengelim (Dedüksiyon): Genel ilkelerden hareket ederek tek tek olaylar hakkında yargıya varma, yani genelden özele düşünme biçimidir. 2. Tümevarım (İndüksiyon): Tek tek olgulardan genel önermelere geçme, özelden genele ulaşma yoludur. 3. Analoji: İki şey arasındaki benzerliğe dayanarak birisi hakkında varılan hükmü diğeri hakkında da verme şeklindeki akıl yürütme yoludur.

Tümevarım ve tümdengelim farklı akıl yürütme yöntemleridir, ancak bazen karıştırılabilirler. Tümevarım, özelden genele doğru ilerleyen bir akıl yürütme yöntemidir. Tümdengelim ise genelden özele doğru giden bir yöntemdir. Dolayısıyla, tümevarım ve tümdengelim aynı şey değildir.

Bütün canlılar beslenir, kedi de bir canlıdır, öyleyse kediler de beslenir ifadesi, tümdengelim akıl yürütme yöntemine örnektir.

Tümdengelim ve "çıkarım" kavramları aynı şeyi ifade etmez, ancak birbirleriyle ilişkilidir. Tümdengelim, genel bir ilkeden özel bir yargıya varma sürecini anlatır. Çıkarım ise, daha geniş bir bağlamda, bir akıl yürütme sonucu elde edilen herhangi bir sonuç için kullanılabilir. Bu nedenle, tümdengelim bir çıkarım türü olarak kabul edilebilir.

Argüman çeşitleri genel olarak iki ana kategoriye ayrılır: tümdengelimsel (dedüktif) argümanlar ve tümevarımsal (endüktif) argümanlar. Diğer argüman çeşitleri ise şunlardır: 1. Değerlendirici Argümanlar: Bir şeyin kalitesi, değeri veya önemi hakkında yargıda bulunmayı içerir. 2. Nedensel Argümanlar: Bir olay veya olgunun başka bir olay veya olgunun sonucu olduğunu iddia eder. 3. Analojik Argümanlar: İki veya daha fazla benzer durum arasında paralellikler kurarak bunlardan biri hakkında varılan bir sonucu destekler. 4. Olgulara veya Tanımlara Dayalı Argümanlar: Bir olgunun tanımından veya bilim camiası tarafından genel geçer olarak kabul edilen gerçeklerden bahseder. 5. Çözüm veya Politika Argümanları: Tartışılmakta olan bir sorunun çözümüne veya çözüm politikalarına yönelik argümanlardır.

Analojik ve tümdengelimsel düşünce iki farklı akıl yürütme yöntemidir: 1. Analojik Düşünce: Bir olguyu başka bir olguya benzeterek aralarında çağrışım kurma ve bilinen bir kavramdan hareketle bilinmeyeni öğrenme yöntemidir. 2. Tümdengelimsel Düşünce: Genelden özele ya da yasalardan olaylara geçiş şeklindeki akıl yürütmedir.

Akıl yürütmenin temel ilkeleri şunlardır: 1. Tümdengelim (Dedüksiyon): Genel bir kuraldan hareketle spesifik bir sonuca ulaşma yöntemidir. 2. Tümevarım (İndüksiyon): Özelden yola çıkılarak genel hakkında bilgi elde edilmesidir. 3. Analoji (Benzerlik): İki durum arasında benzerlik kurularak bir sonuca varılır. 4. Redüksiyon (Analiz): Karmaşık bir konuyu daha basit bileşenlere ayırma sürecidir.

Sherlock Holmes'in en güçlü yeteneği, tümdengelim teorileri oluşturabilme ve gözlemleme becerisidir.

Muhakemede akıl yürütme türleri şunlardır: 1. Tümdengelim (Dedüksiyon): Genel bir kuraldan hareketle spesifik bir sonuca ulaşma yöntemidir. 2. Tümevarım (İndüksiyon): Özelden yola çıkılarak genel hakkında bilgi elde edilmesidir. 3. Kaçırıcı Akıl Yürütme (Geriçıkarım): Mevcut bilgilere dayanarak bilinçli bir tahmin veya hipotez yapmayı içerir. 4. Analoji (Benzerlik): İki durum arasında benzerlik kurularak bir sonuca varılır. 5. Eleştirel Akıl Yürütme: Sağlam yargılar ve kararlar vermek için bilgileri, argümanları ve inançları değerlendirmeyi içerir.

Akıl modelleri olarak adlandırılan dört temel akıl yürütme türü şunlardır: 1. Tümdengelim (Dedüksiyon): Genel bir kuraldan hareketle spesifik bir sonuca ulaşma yöntemidir. 2. Tümevarım (İndüksiyon): Özelden yola çıkılarak genel hakkında bilgi elde edilmesidir. 3. Analoji (Benzerlik): İki durum arasında benzerlik kurularak bir sonuca varılır. 4. Redüksiyon (Analiz): Karmaşık bir konuyu daha basit bileşenlere ayırma sürecidir.

Tümdengelim (Dedüksiyon) ve analoji felsefe alanında kullanılan iki farklı akıl yürütme yöntemidir. Tümdengelim, genel yargılardan özel sonuçlara ulaşma biçimidir. Analoji (Benzeşim), iki farklı nesne veya önerme arasındaki benzerliklere dayanarak çıkarım yapma işlemidir.

Felsefede çıkarım, mantıksal düşünme yoluyla verilen önermelerden sonuç çıkarma sürecidir. Çıkarımın iki ana türü vardır: 1. Tümdengelim (dedüksiyon): Genel bir ilkeden yola çıkarak daha spesifik bir sonuca ulaşmayı hedefler. 2. Tümevarım (endüksiyon): Belirli gözlemler veya durumlar üzerinden genel bir sonuca ulaşmayı amaçlar. Felsefede çıkarım, doğru bilgilere ulaşmak ve argümanları desteklemek için temel bir araçtır.