Modernleşme

20. yüzyıl Türk mimarisinin önemli isimlerinden biri olan ve Osmanlı mimarisinin modernleşmesine ve yenilenmesine katkı sağlayan kişi Mimar Kemalettin'dir. Mimar Kemalettin, 19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın başlarında, Osmanlı İmparatorluğu’nun modernleşme süreci içerisinde, mimarlık alanında gerçekleştirdiği yeniliklerle tanınmıştır. Mimar Kemalettin'in bazı önemli eserleri şunlardır: Aksaray’daki Sirkeci Garı; hanlar, okul binaları ve konut projeleri. Mimar Kemalettin'in çalışmaları, sadece döneminin ötesinde, sonraki nesillere de ilham vermiştir.

Japonya'nın modernleşmesi, 1868 yılından 1912 yılına kadar süren Meiji Dönemi içinde gerçekleşmiştir.

Türkiye'de modernleşme sürecini anlatan bazı önemli kitaplar şunlardır: 1. "Türkiye'de Çağdaşlaşma" - Niyazi Berkes. 2. "Modern Türkiye'nin Doğuşu" - Bernard Lewis. 3. "Modernleşen Türkiye Tarihi" - Erik Jan Zürcher. 4. "Modern Türkiye'nin Oluşumu" - Feroz Ahmad. 5. "Türkiye'de Geri Kalmışlığın Tarihi" - İsmail Cem.

"Saatleri Ayarlama Enstitüsü" romanında eleştirilen şeyler şunlardır: 1. İki uygarlık arasında bocalayan toplumun hatalı tutum ve davranışları. 2. Popülerliğe ve paraya verilen önem. 3. Modernleşme sürecinde yapılan saçma uygulamalar ve yozlaşmalar. 4. Bürokratik reformun saçmalığı.

Osmanlı'da iktisat düşüncesinin çağdaşlaşması, 19. yüzyılda gerçekleşmiştir.

Atatürk, 1925 yılında şu önemli adımları atmıştır: Şapka ve Kıyafet Devrimi: 25 Kasım 1925'te Şapka Giyilmesi Hakkında Kanun kabul edilerek, dinsel giysilerle sokakta gezilmesi yasaklandı. Tekke ve Zaviyelerin Kapatılması: 30 Kasım 1925'te tekke ve zaviyeler ile türbelerin kapatılmasına ve türbedarlıklar ile birtakım unvanların kaldırılmasına dair kanun kabul edildi. Takvim, Saat ve Ölçülerde Değişiklik: 26 Aralık 1925'te miladi takvimin kabul edilip, alaturka saat yerine alafranga saatin kabul edilmesi ve 1931'de gram, kilogram gibi ölçülerin benimsenmesi kararlaştırıldı. Aşar'ın Kaldırılması: 17 Şubat 1925'te Aşar'ın kaldırılmasına dair kanun kabul edildi.

Tanzimat Dönemi, Osmanlı İmparatorluğu'nda 1839 yılında Tanzimat Fermanı'nın ilan edilmesiyle başlayan ve 1876'da I. Meşrutiyet'in ilanına kadar süren modernleşme ve yenilenme dönemidir. Bu dönemde yapılan bazı yenilikler: Hukuk alanında: Tüm vatandaşlar "Osmanlı vatandaşı" sayılarak din farklılıklarına bağlı ayrıcalıklar kısmen kaldırıldı. Eğitim alanında: İlköğretim zorunlu hale getirildi, çok sayıda rüştiye (ortaokul) ve idadi (lise) açıldı. Askeri alanda: Yeniçeri Ocağı kaldırılarak yerine "Asakir-i Mansure-i Muhammediye" adıyla yeni bir ordu kuruldu. Ekonomi alanında: Memleket Sandıkları oluşturuldu, daha sonra bu sandıklar Ziraat Bankası'na dönüştürüldü. Tanzimat Dönemi, Osmanlıcılık ve Batıcılık fikir akımlarının etkisiyle, hak ve özgürlüklerin yoğun olarak yaşandığı bir dönem olmuştur.

Prens Sabahattin'in amacı, Osmanlı Devleti'nin modernleşmesi ve gelişmesi için liberal bir yapı oluşturmak idi. Bu doğrultuda, Sabahattin'in temel hedefleri şunlardır: - Ferdiyetçi bir toplum yapısı: Milleti oluşturan bireylerin geliştirilmesi ve devletin görevinin bu fertlerin refahını sağlamak olması. - Adem-i merkeziyetçilik: Otoritenin bölünmesi ve vatandaşların serbestçe davranabilmesi. - Özel girişimin desteklenmesi: Burjuva sınıfının önemi ve ekonomik faaliyetlerde bireysel yeteneklerin serbest bırakılması. Prens Sabahattin, bu fikirlerini hayata geçirmek için çeşitli siyasi ve sosyal girişimlerde bulunmuş, ancak tam anlamıyla başarılı olamamıştır.

Jön Osmanlılar veya Genç Osmanlılar, 19. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı İmparatorluğu’nda ortaya çıkan bir aydın ve bürokrat grubudur. Başlıca üyeleri: Namık Kemal, Ziya Paşa, Ali Suavi, Ebuzziya Tevfik, Recaizade Mahmut Ekrem. Amaçları: Devletin modernleşmesi ve Batılılaşması için anayasal bir yönetim şeklinin benimsenmesi, eğitim sisteminin yeniden yapılandırılması ve özgürlüklerin genişletilmesi. Faaliyetleri: Avrupa’da birçok gazete çıkararak fikirlerini yaydılar.

Nizam-ı Cedid ve Vakay-i Hayriye Osmanlı tarihinde önemli iki olaydır: 1. Nizam-ı Cedid: III. Selim döneminde, 1792 yılında Osmanlı ordusunun modernize edilmesi amacıyla kurulan yeni askeri birliktir. 2. Vakay-i Hayriye: 1826 yılında II. Mahmut döneminde Yeniçeri Ocağı'nın kaldırılması olayıdır.

Mustafa Kemal Atatürk, çağdaşlaşma yolunda birçok önemli reform gerçekleştirmiştir: 1. Saltanatın Kaldırılması (1922): Monarşik yönetim sistemine son verilerek milli egemenliğe dayalı bir cumhuriyetin kurulması sağlanmıştır. 2. Cumhuriyetin İlanı (1923): Halk egemenliğine dayanan yeni bir yönetim sisteminin başlangıcı olmuştur. 3. Laiklik ve Dini Reformlar: Devlet ve din işlerinin ayrılması, şer’i mahkemelerin kaldırılması ve laik hukuk sisteminin kurulması gibi reformlar yapılmıştır. 4. Eğitim Reformları: Eğitimde birlik sağlanmış, medreseler kapatılmış ve Latin alfabesi kabul edilerek okuma yazma oranının artırılması hedeflenmiştir. 5. Kadın Hakları: Kadınlara seçme ve seçilme hakkı tanınmış, Türk Medeni Kanunu ile kadınların erkeklerle eşit haklara sahip olması sağlanmıştır. 6. Sanayi ve Ekonomi Reformları: Sanayi planları ile sanayi üretimi artırılmış, yeni fabrikalar kurulmuş ve milli ekonominin temelleri atılmıştır. Bu reformlar, Türkiye'yi Batı dünyası ile uyumlu, laik, demokratik ve sosyal bir devlet yapısına kavuşturmuştur.

Modernleşme ve değerler kuramı, modern toplumun doğuşunu ve değişim süreçlerini açıklamaya çalışan bir teoridir. Modernleşme, geleneksel toplum düzeninden kopuşu ve kentleşme, endüstrileşme, demokratikleşme gibi süreçleri ifade eder. Değerler kuramı ise, modern toplumun benimsediği değerlerin (laiklik, demokrasi, piyasa ekonomisi gibi) toplumsal dönüşümdeki rolünü inceler.

Osmanlı modernleşmesinin eleştirel bir değerlendirmesi şu şekilde yapılabilir: Başarılar ve İlerlemeler: Osmanlı modernleşmesi döneminde, özellikle Tanzimat ve Meşrutiyet dönemlerinde, önemli reformlar gerçekleştirilmiştir. Yetersizlikler ve Sorunlar: Modernleşme çabaları, bazı yetersizlikler ve sorunlarla karşılaşmıştır. Batı ile Karşılaştırma: Osmanlı modernleşmesi, Batı’nın bilimsel ve teknolojik ilerlemesini takip etmiş olsa da, bu süreçte Batı’nın yakaladığı ivmeyi tam olarak yakalayamamıştır.

Şapka Devrimi, Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasının ardından, erkeklerin baş örtme uygulamalarının düzenlenerek Batı ülkelerindeki normlara uygun hâle getirilmesi için 1925 yılında yapılan kanunî bir düzenlemedir. Bu devrimin yapılma nedenleri: 1. Çağdaş Toplum İmajı: Mustafa Kemal, Türk toplumunu batılı devletler gibi çağdaş bir toplum olarak göstermek istiyordu. 2. Dini Sembollerin Kaldırılması: Fes ve benzeri başlıkların dini bir simge haline gelmesi, bu sembollerin kaldırılarak toplumsal birlik ve beraberliğin sağlanması hedeflendi. 3. Reform Hareketi: Dinî kaynaklı giyim farklılıklarının ortadan kaldırılması ve toplumun kılık kıyafetinin kanunlarla belirlenmesi. İlgili PDF kaynaklarına ulaşmak için, bu konunun tarih kitaplarında ve inkılap kanunları ile ilgili akademik çalışmalarda yer aldığını belirtmek yeterlidir.

Çağdaşlaşmak ve batılılaşmak kavramları birbirine yakın anlamlar taşısa da aynı şeyler değildir. Çağdaşlaşmak, bir toplumun modern dünya ile uyumlu hale gelmesi, kültürel, sosyal, ekonomik ve siyasi yapılarını çağın gereksinimlerine uygun şekilde dönüştürmesi anlamına gelir. Batılılaşmak ise, bir toplumun Batı Avrupa'nın özellikle Fransız, İngiliz ve Alman kültür ve değerlerini benimsemesi sürecidir. Dolayısıyla, çağdaşlaşmak daha genel bir kavramken, batılılaşmak daha spesifik bir kültürel dönüşümü ifade eder.

Türk tefekkür tarihi, Türk düşüncesinin gelişimini üç ana döneme ayırarak inceler: 1. Payen Türk Tefekkürü: Türklerin İslamiyet'i kabulünden önceki dönemi kapsar. 2. İslamî Türk Tefekkürü: VIII. asırdan XIX. asra kadar süren bu dönem, bir "ümmet" tefekkürüdür. 3. Modern Türk Tefekkürü: Tanzimat'tan itibaren Avrupa ile artan temaslar sonucu Türk düşüncesi modernleşmeye başladı.

Weber'e göre arkaik ve modern bürokrasi arasındaki temel farklar şunlardır: 1. Kurumsal Yapı ve Otorite: Arkaik bürokraside, yöneticiler ve görevliler arasındaki ilişki daha bireysel ve kişisel temellidir, otoritenin kaynağı genellikle gelenek ve göreneklerdir. 2. İşleyiş ve Süreçler: Arkaik bürokraside idari süreçler daha kapsamlı ve zaman alıcı olabilir, bürokratlar görevlerini yerine getirirken daha çok kendi tecrübe ve takdirlerine göre hareket ederler. 3. Kurallar ve Normlar: Modern bürokrasi, daha bilimsel ve evrensel prensipler çerçevesinde yönetimini sürdürürken, arkaik bürokraside kurallar ve düzenlemeler daha esnek olabilir.

Darülfünun'un kurulması ve kız öğretmen okullarının açılması, Osmanlı eğitim sisteminin modernleşmesini şu şekillerde etkilemiştir: 1. Modern Eğitim Anlayışı: Darülfünun, Osmanlı'nın ilk modern üniversitesi olarak, modern bilimler ve teknolojiler üzerine eğitim vererek modern eğitim anlayışının yaygınlaşmasına katkıda bulunmuştur. 2. Öğretmen Yetiştirme: Kız Öğretmen Okulları (Darülmuallimat), kadınlara eğitim imkanı sunarak, modern eğitimin yaygınlaştırılmasında önemli bir rol oynamıştır. 3. Yabancı Okulların Etkisi: Yabancı ve azınlık okullarının yaygınlaşması, Batı'nın eğitim anlayışını Osmanlı topraklarına getirmiş, bu da yerel okullarla rekabet yaratmış ve Osmanlı gençlerinin Batı kültürüne daha yatkın bireyler haline gelmesine yol açmıştır. 4. Toplumsal ve Kültürel Değişim: Bu gelişmeler, Osmanlı toplumunda kadınların eğitimine ve genel kültürel değişime ivme kazandırmıştır.

Boşnaklar, modernleşme ve batılılaşma çabaları doğrultusunda Latin alfabesini kullanmaya başlamışlardır. Ayrıca, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu döneminde, Boşnakça'nın yazımında Latin harflerinin kullanılması, resmi dilin tüm etnik gruplar tarafından konuşulan ortak bir dil olarak kabul edilmesi amacıyla teşvik edilmiştir.

Inglehart ve Norris'in evrimsel modernleşme teorisi, II. Dünya Savaşı sonrası doğan nesillerin materyalist değerlerden ziyade post-materyalist değerleri benimsemeleri üzerine kuruludur. Bu teoriye göre, artan ekonomik refah ve güvenlik, materyalist değerleri zayıflatırken post-materyalist değerleri güçlendirir. Ayrıca, Inglehart ve Norris, otoriter popülizmin yükselişini de bu kültürel değişimle ilişkilendirir.