İslamFelsefesi

Ahmet Arslan, belirli bir felsefi akıma dahil edilmekten ziyade, Antik Yunan felsefesi, İslam felsefesi ve Osmanlı kelamı gibi alanlarda çalışmalar yapmış bir Türk felsefeci, akademisyen ve çevirmendir. Arslan, felsefi denemelerinde İslam'ın temel hak ve özgürlüklerle uyumlu bir okumasını yaparak hoşgörü konusunu işlemiş ve din yorumunda çağdaşlaşma olanağı bulunduğunu savunmuştur.

Câhiz, çeşitli türlerde kitaplar yazmıştır. Başlıca türleri: Edebî eserler: Arapça dilinde birçok edebî eser yazmıştır. Bilimsel eserler: Biyoloji, zooloji, tarih ve psikoloji gibi alanlarda bilimsel eserler kaleme almıştır. Kelâm eserleri: Kelâm ilmine dair eserler yazmış, özellikle Mu‘tezile ekolünün önde gelen kelâmcılarından biri olarak kabul edilmiştir. Siyasî ve toplumsal eserler: İslâm siyaset düşüncesi üzerine metinler yazmış, devlet yönetimi ve toplum yapısı gibi konuları ele almıştır. Câhiz'in bilinen eserlerinden bazıları şunlardır: Kitâb el-Hayevân (Hayvanlar Kitabı); Kitâb el-Buhala (Cimriler Kitabı); el-Beyan ve't-Tebyin (Arap dili ve edebiyatı üzerine açıklamalar); Kitâbu’t-Tebassür bi’t-Ticâre; Kitâbu’d-Delâil ve’l-İ’tibâr ala’l-Halki ve’t-Tedbîr.

Prof. Dr. Ahmet Arslan'ın bazı kitapları: Felsefeye Giriş; İlkçağ Felsefe Tarihi serisi (5 cilt); İslam, Demokrasi ve Türkiye; İslam Felsefesi Üzerine; İbni Haldun; Felsefe, 2004 (lise felsefe ders kitabı); Materyalizmin Tarihi ve Günümüzdeki Anlamının Eleştirisi (Friedrich Albert Lange'den çeviri); İdeal Devlet (Fârâbî'den çeviri); Erken İslam'da Mizah (Franz Rosenthal'den çeviri); Allah'ın Yeni Şehitleri: İntihar Bombacıları (Farhad Khosrokhavar ile, çeviri).

İbn Rüşd'ün psikoloji ile ilgili başlıca eserleri şunlardır: Telhisu Kitabi’n-Nefs (Psikoloji Şerhi). El-Muhtasar fi’n-Nefs. Bu eserlerde İbn Rüşd, psikoloji konularını Aristocu bir bakış açısıyla ele alır ve nefsin tanımı, nefs-beden ilişkisi, duyular, tahayyül, müfekkire, hafıza gibi konuları inceler.

Maşukiye, bir felsefi akım değildir. Maşukiye, genellikle doğa ile iç içe, huzurlu bir tatil beldesi olarak bilinir. Felsefi akımlar arasında ise Meşşaiye (Meşşailik, Meşşâiyye) gibi akımlar bulunur. Meşşaiye, İslam düşüncesi ve Aristo felsefesini uzlaştırmaya çalışan bir akımdır ve en önemli temsilcileri arasında Farabi, İbn-i Sina ve İbn-i Rüşd yer alır. Eğer başka bir konuda bilgi arıyorsanız, lütfen daha fazla detay verin.

Sudûr teorisi, özellikle Gazâlî tarafından eleştirilmiştir. Eleştirilerin bazı nedenleri: Tevhid ilkesiyle çelişki: Sudûr teorisinde, Allah’ın kendi zatını bilmesiyle İlk Aklı yarattığı ve bu sürecin devam ettiği düşüncesi, Allah’ın zâtında çokluk olduğunu ima eder ve bu, tevhid ilkesiyle bağdaşmaz. Mantıksal tutarsızlıklar: "Birden ancak bir çıkar" prensibi, İlk Aklın çokluktan uzak olması gerektiğini, dolayısıyla çokluğun ondan çıkmasının mümkün olmadığını gerektirir. Kâinattaki düzenin açıklanamaması: Felâsifenin, çokluğu ve kâinattaki düzeni açıklamada yetersiz kaldığı iddia edilir. Allah’ın mutlak iradesinin sorgulanması: Allah’ın istediği zaman istediği bir şeyi yaratabileceği veya yaratmayabileceği düşüncesi, sudûr teorisiyle çelişir. Sudûr teorisi, yoktan yaratma teorisine göre daha karmaşık ve felsefi açıdan sorunlu bulunur.

Molla Sadra'nın felsefesi, İslam felsefesinin iki ana okulu olan Batıni ve Aydınlanmacı okulları sentezleyerek, felsefe, teoloji ve tasavvuf arasındaki boşlukları kapatmaya çalışır. Temel görüşleri: Varlığın önceliği: Sadra'ya göre varlık, mahiyete tabi değil, asıl gerçekliktir. Cevherî hareket: Nesneler, dış dünyada değil, zihinde bulunur ve değişim kaçınılmazdır. Ontolojik sentez: Felsefesi, İbn-i Sina Meşşailiği, Sühreverdi'nin İşraki felsefesi ve Muhyiddin Arabi'nin Ekberi ekolünden etkilenir. Sezgisel bilgi: Hakikat bilgisi, akılla değil, manevi zevk ve ruhi sezgiyle elde edilebilir. Sadrâ, hikmet-i mütealiye (aşkın hikmet) ekolünü kurmuştur.

İbn Tufeyl, İşraki felsefe akımının Endülüs’teki önemli temsilcilerinden biridir. Ayrıca, Yeni Platoncu bir alim olarak da kabul edilir.

Şehrezûrî, İşrâkî (Aydınlatmacı) felsefe akımının önde gelen filozof ve yorumcusudur.

Kemalpaşazade, herhangi bir akıma mensup olmaktan ziyade, çok yönlü bir Osmanlı alimi olarak tanınır. Fıkıh, tefsir, hadis, tarih, felsefe ve edebiyat gibi birçok alanda eserler vermiştir. Bazı özellikleri: Müteşerri: Fıkıh ve usul-ı fıkıh ilimlerinde eserler yazmış, Hanefi mezhebini diğer mezheplerden üstün tutarken toplum ve devlet idaresiyle uyumlu bir yaklaşım sergilemiştir. Eleştirel: Felsefe, kelâm ve mantığın çetrefilli konularına eleştirel bir bakış açısıyla yaklaşmıştır. Muhafazakar ve hoşgörülü: Halk için yazdığı eserlerde muhafazakar, entelektüellere hitap eden eserlerde ise daha hoşgörülü bir tutum sergilemiştir.

İbn Sînâ'nın Uyûnü'l-Hikme adlı eserinde ele aldığı bazı konular şunlardır: Mantık, fizik ve metafizik. Amelî felsefe. Nazarî hikmet. Dinî belirleyicilik. Ayrıca, Uyûnü'l-Hikme'de doğa bilimleri, sırf matematik ve metafizik gibi konular da ele alınmaktadır.

Felsefe-Din İlişkileri: Faslu'l-Makal, El-Keşf An Minhaci'l-Edille adlı eserin yazarı İbn Rüşd'dür. Bu eser, Mevlüt Uyanık ve Aygün Akyol tarafından Türkçeye çevrilmiş ve Elis Yayınları tarafından 2018 yılında Ankara'da yayımlanmıştır. PDF formatında bu esere ulaşmak için Academia.edu veya ResearchGate gibi platformlar kullanılabilir.

"Var Mısın Ki Yok Olmaktan Korkuyorsun?" kitabı, Farabi'nin hayatını, çalışmalarını ve düşüncelerini konu alır. Kitapta ele alınan bazı konular: Farabi'nin ilme olan tutkusu ve ilmi aramakla mükellef olduğu görüşü; Siyasi iradeyi reddedip kendini ilme adaması; Günde bir öğün yemekle geçinmesi; Farabi'nin sadece filozofları değil, sayısız bilim insanını da etkilemesi.

Prof. Dr. Ömer Türker'in çalışmaları metafizik, bilgi teorisi ve ahlâk üzerine yoğunlaşmıştır. Ömer Türker'in çalıştığı bazı konular: İbn Sînâ felsefesi; İslam'da metafizik düşünce; Erken dönem tefsirlerinde tevil sorunu; Varlık kavramı; Ahlâk felsefesi.

El-Kindi'nin savunduğu bazı görüşler şunlardır: Tanrı'nın mutlak birliği: El-Kindi, Tanrı'nın mutlak bir varlık olduğunu, şekli, niteliği, niceliği ve maddesi bulunmadığını savunur. Evrenin ilk hareket ettiricisi: Aristoteles'ten etkilenerek, evrenin ilk hareket ettiricisinin Tanrı olduğunu belirtir. Felsefe ve dinin uyumu: Felsefe ile dinin her ikisinin de hakikati ifade ettiğini, bu nedenle felsefeye sahip çıkılması gerektiğini savunur. Akıl ve vahiy: İlahi bilginin felsefi bilgiden daha üstün olduğunu, insanın felsefeyi ilahi bilgiyi anlamak için kullandığını öne sürer. Metafizik çalışmaları: Metafiziğin esas konusunun Tanrı olduğunu ve Tanrı'nın varlığına dair ispatlar sunduğunu ifade eder. Bilgi kaynakları: Duyu, akıl, sezgi ve vahyi bilgi kaynakları olarak görür. Kriptoloji: Frekans analizini geliştirerek, kriptoloji biliminin temellerini atar.

MÖ 6. yüzyıl ve MS 2. yüzyıl felsefesinin MS 2. yüzyıl ile MS 15. yüzyıl felsefesine etkileri şu şekilde özetlenebilir: Platon ve Aristoteles: MS 2. yüzyıl ile MS 15. yüzyıl felsefesinde Platon ve Aristoteles'in etkileri belirgin şekilde görülür. Stoa Felsefesi: Stoa felsefesi, ahlak ve irade konularında Hristiyan felsefesini etkilemiştir. Sofistler: Sofistlerin rölativizm ve nihilizm akımları, düşünce dünyasında yer bulmuştur. Epikürosçuluk ve Yeni-Platonculuk: Bu akımlar, MS 2. yüzyıl ile MS 15. yüzyıl felsefesinde tartışmalara yol açmıştır. Ayrıca, bu dönemde Antik Yunan'dan yapılan çeviriler, özellikle Aristoteles'in eserlerinin Arapçaya tercümesi, bilim ve felsefe alanlarında ilerlemelere katkıda bulunmuştur.

Tabiiyyun felsefesi, İslam felsefesi içerisinde natüralizm akımına verilen addır. Temel özellikleri: Tanrı'nın varlığı: Yaratıcı bir güç olarak Tanrı'nın varlığını kabul eder. Peygamberlik ve din: Peygamberlik ve din kurumunu reddeder. Maddeye indirgeme: Fizik ve metafizik gerçeklikleri maddeye indirgeme eğilimindedir. Yöntem: Deney, müşahede ve tümevarım metodunu kullanır. Temsilcileri: Câbir b. Hayyân ve Ebû Bekir Râzî'dir.

Cimrilik, felsefi bir görüş olarak varoluşçu psikoloji ve psikanalitik teoriler kapsamında ele alınabilir. Varoluşçu Psikoloji: Cimriliği, ölüm kaygısına karşı geliştirilmiş bir savunma mekanizması olarak görür. Psikanalitik Teoriler: Freud'un id, ego ve süperego modelinde, id'in haz arayışı ile süperegonun sosyal normlara olan bağlılığı arasındaki çatışma, ego tarafından bastırılır ve bu bastırma sonucu cimrilik gibi davranışlar ortaya çıkabilir. Ayrıca, filozof Gazzâlî, cimriliği, servetin yaratılış amacına uygun bir şekilde kullanılmaması olarak tanımlamıştır. Ancak, cimrilik doğrudan bir felsefi görüş olarak değil, daha çok psikolojik ve ahlaki bir olgu olarak ele alınmaktadır.

Çini motiflerinin geometrik olmasının nedeni, İslam felsefesi ile iyi uyum sağlaması ve soyut anlamlar ifade etmesidir. Ayrıca, geometrik desenler, tekrar eden ve simetrik şekilleriyle çini süslemelerinde kullanımı kolay ve estetik açıdan hoş bir görünüm sağlar.

Meşşâî filozoflar, İslam felsefesinin önemli bir dalı olan ve Aristoteles'in öğretilerine dayanan filozoflardır. Bu filozoflar arasında şunlar yer alır: 1. El-Kindi (801-873): İlk Meşşâî filozof olarak kabul edilir. 2. Farabi (870-950): Aristoteles'in mantık külliyatını İslam dünyasına tanıtan ve "İkinci Öğretmen" olarak anılan filozof. 3. İbn Sina (980-1037): Aristotelesçilik ve Platonculuğu sentezleyen, İslam felsefesinin büyük doruklarından biri. 4. İbn Rüşd (1126-1198): Aristotelesçi felsefeyi İslam düşüncesine uyarlayan ve çifte hakikat öğretisini ortaya koyan filozof. 5. Gazali (1058-1111): Tasavvuf geleneğine dayanan, rasyonalizm ve mistisizm arasında denge kurmaya çalışan filozof.