HalkEdebiyatı

Sözlü anlatılarda ve yazılı halk edebiyatında farklı Köroğlu tipleriyle karşılaşılmasının nedenleri şunlardır: Kültürel, siyasi, dini ve coğrafi farklılıklar. Tarihsel kişilikler. Anlatıların değişimi ve gelişimi. Mitolojik ve şamanistik unsurlar.

Koşma nazım biçimine örnek veren bazı şairler: Karacaoğlan: Güzelleme türündeki koşmalarıyla tanınır. Ruhsati: Taşlama türündeki koşmalarıyla bilinir. Köroğlu ve Dadaloğlu: Koçaklama türündeki koşmalarıyla ünlüdür. Kağızmanlı Hıfzı: Ağıt türündeki koşmalarıyla bilinir. Erzurumlu Emrah: Koşma nazım biçimini kullanan şairler arasındadır. Gevherî: Koşma yazan şairlerdendir. Âşık Ömer: Koşma nazım biçimini kullanan şairlerdendir. Ayrıca, Bayburtlu Zihni, Dertli ve Seyrani de koşma türünde eserler vermiştir.

Tekerlemelerde saçma kelimeler kullanılmasının birkaç nedeni vardır: Eğlence ve oyun: Tekerlemeler, eğlenceli bir dil oyunu olarak söylenir ve genellikle çocukların oyun oynarken öğrenmelerine katkıda bulunur. Dil becerisi geliştirme: Tekerlemeler, dilin akıcılığını artırır ve söylenmesi zor kelimeleri içerir, bu da diksiyon ve konuşma becerilerini geliştirir. Kültürel miras: Tekerlemeler, halk edebiyatına özgü bir türdür ve nesilden nesile aktarılan bir kültürel miras olarak önemli bir yere sahiptir. Anlamsızlık ve uyumsuzluk: Tekerlemeler, birbiriyle uyumsuz sözcükleri art arda getirme becerisiyle oluşturulur ve bu, anlatıma mistik ve alaycı bir hava katar.

"Lori Lori" ifadesi, Kürt kültürüne ait bir ağıt veya ninniyi ifade eder. Ayrıca, "Lori, Lori" projesi, Erzurum'un Tekman ilçesinde yaşayan halkın anonim halk edebiyatına dair ninnilerini sanatsal bir görselleştirmeyle ortaya koymayı amaçlayan bir kültürel girişimdir.

Koşmalar, Âşık Edebiyatı nazım türlerinden biridir. Koşmalar, konularına göre dört ana türe ayrılır: Güzelleme. Koçaklama. Taşlama. Ağıt.

Pertev Naili Boratav'ın halk edebiyatına katkıları şunlardır: Derlemeler: 2.000 masal, 40 halk hikâyesi, çocuk oyunları, türküler, tiyatrolar, şarkılar, fıkralar ve şiirlerden oluşan zengin bir arşiv kurmuştur. Bilimsel Çalışmalar: Türk halk edebiyatı ürünlerinden olan destan, masal, halk hikâyesi ve tekerleme gibi türleri dünya folklor kuram ve yöntemlerini kullanarak incelemiştir. Eğitim: 1945'te Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü'nde Sabahattin Eyuboğlu ile birlikte geleceğin öğretmenlerine folklor derlemelerinin yol ve yöntemlerini öğretmiştir. Uluslararası Tanıtım: Türk folklorunu batıda tanıtmak amacıyla yapıtlarını Fransızca, Macarca ve Almanca olarak yayımlamıştır. Kurucu Rolü: Türk halkbilimini bütünsel bir şekilde inceleyerek, halkbiliminin bir bilim dalı olarak akademik niteliğine kavuşmasına büyük katkı sağlamıştır.

Muamma örnekleri: Nâbî'nin muamması: >Bende yok sabr u sükûn sende vefadan zerre İki yokdan ne çıkar fikr idelim bir kere. Aşık Sümmani'nin muamması: >Sende de var bende de var bazıda yok bazı var Kuh-i kaf yanında zerre, deryayı ummanda var. Aşık Feymani'nin muamması: >Acayip bir nesne gördüm Elde değmez başta değer Senden bir muamma sordum Dolu değmez başta değer. Aşık Hacı'nın muamması: >Öyle bir nesne var ki çektikçe kısalır Bunun çeken insanın ömrü biraz azalır. Muammalarda, Esmaü’l-hüsna ve özel isimler gizlenir ve genellikle musarra (mısraları birbiri ile kafiyeli olan) bir beyit şeklindedir.

Âşık tarzı halk edebiyatının temsilcileri, eğitim durumlarına göre iki ana gruba ayrılır: 1. Kalem Şuarası: Belirli bir öğrenimden geçmiş, hece ve aruz ölçüsünü kullanarak şiir yazabilen, ancak saz çalmayı bilmeyen şairlerdir. 2. Saz Şairi (Âşık): Genellikle saz eşliğinde doğaçlama şiir söyleyen, büyük bölümü okuma yazma bilmeyen şairlerdir. Bazı önemli temsilciler: 16. yüzyıl: Köroğlu, Kul Mehmet, Aşık Garip, Aşık Kerem. 17. yüzyıl: Karacaoğlan, Aşık Ömer, Kayıkçı Kul Mustafa, Ercişli Emrah. 19. yüzyıl: Dadaloğlu, Dertli, Erzurumlu Emrah, Seyrani, Ruhsati. 20. yüzyıl: Aşık Veysel, Aşık Murat Çobanoğlu, Aşık Mahzuni Şerif, Neşet Ertaş.

"Eşeği Saldım Çayıra" türküsünün hikayesi, Romanya Türklerinden olan Alevi-Bektaşi geleneğine gönül vermiş bir Türk halk ozanı olan Kazak Abdal'a aittir. Kazak Abdal'ın yaşadığı tarih tam olarak bilinmemektedir. Bugün elimizdeki verilerden yola çıkarak, asıl adının Ahmet olduğu ve toplumsal kurumları, yerleşik inançları, gelenekleri yeren iki şiirinin günümüzde de değerini koruduğu bilinmektedir.

Halk edebiyatında Eski Türkçe, Orta Türkçe ve Batı Türkçesi dönemleri kullanılır. Eski Türkçe (7. yüzyıldan 13. yüzyıla kadar): Bu dönemde Türkçe, yabancı dillerin etkisinden uzaktır ve en saf haliyle kullanılır. Örnek eserler arasında Kutadgu Bilig, Divanü Lûgat-it-Türk ve Atabetü’l Hakayık bulunur. Orta Türkçe (13. yüzyıldan günümüze kadar): Bu dönemde Arapça ve Farsça'nın etkisi artar. Örnek eserler arasında Şecere-i Türk, Mecalisü’n Nefais ve Muhakemetü’l Lügateyn yer alır. Batı Türkçesi (13. yüzyıldan günümüze kadar): Bu dönem, Eski Anadolu Türkçesi, Osmanlı Türkçesi ve Türkiye Türkçesi olarak üç ana döneme ayrılır. Halk edebiyatı ürünleri genellikle bu dönemlerde yazılmıştır. Halk edebiyatı, özellikle Eski Anadolu Türkçesi döneminde (13-16. yüzyıllar) Yunus Emre Divanı, Mantıku’t-Tayr ve Garipname gibi eserlerle gelişmiştir.

Halk edebiyatı sunumunda aşağıdaki unsurlar yer alabilir: Genel Özellikler: Dilin yalın, açık ve akıcı olması. Şiirlerin müzik eşliğinde sözlü olarak oluşturulması. Hece ve aruz ölçüsünün kullanılması. Yarım uyak ve cinaslı uyakların yaygın olması. Aşk, tabiat, ayrılık, hasret, ölüm gibi temaların işlenmesi. Nazım Biçimleri ve Türleri: Mani, türkü, ağıt, ninni, destan, tekerleme, bilmece gibi nazım biçimleri. Koşma, semai, destan, varsağı gibi nazım şekilleri. Güzelleme, taşlama, koçaklama, ağıt gibi nazım türleri. Temsilciler: Anonim halk edebiyatı temsilcileri (örneğin, Köroğlu, Karacaoğlan). Tekke-tasavvuf edebiyatı temsilcileri (örneğin, Yunus Emre, Pir Sultan Abdal). Aşık edebiyatı temsilcileri (örneğin, Aşık Veysel, Mahzuni Şerif). Örnek Eserler: Divan-ı Hikmet (Hoca Ahmet Yesevi). Yunus Emre Divanı. Pir Sultan Abdal'ın şiirleri. Düzyazı Türleri: Masallar, bilmeceler, halk öyküleri, atasözleri, halk tiyatrosu gibi düzyazı türleri.

Koşma türleri konularına göre dört ana kategoriye ayrılır: 1. Güzelleme: Aşk, sevgi, doğa gibi lirik temaları işleyen koşmalardır. 2. Koçaklama: Yiğitlik, kahramanlık, savaş gibi konuları işleyen koşmalardır. 3. Taşlama: Toplum veya bireyleri eleştiren, yeren koşmalardır. 4. Ağıt: Ölüm ve trajediyi anlatan koşmalardır. Ayrıca, koşmalar yapılarına göre de sınıflandırılır: Düz koşma. Yedekli koşma. Musammat koşma. Ayaklı koşma. Zincirleme koşma. Zincirleme ayaklı koşma. Koşma şarkı.

Halk edebiyatı nazım biçimlerinde kullanılan uyak düzenlerinden bazıları şunlardır: Mani: Aaxa şeklinde kafiyelenir. Koşma: Kafiye düzeni abab/cccb/dddb şeklindedir. Semai: abab, cccb, dddb şeklinde kafiye düzenine sahiptir. Varsağı: Koşmaya benzer kafiye düzenine sahiptir, "bre", "hey", "behey" gibi ifadeler içerir. Halk şiirinde genellikle 7’li, 8’li ve 11’li hece ölçüsü kullanılır ve yarım uyak, redif ve cinaslı kafiye sıkça kullanılır.

Koşma, hecenin en çok kullanıldığı nazım biçimidir. Koşma, genellikle 11’li hece ölçüsüyle (6+5 veya 4+4+3 duraklı olarak) yazılır veya söylenir.

Eski Türk filmlerinde korkunun olmasının birkaç nedeni vardır: Edebiyat ve folklordan esinlenme. Yabancı örneklerin etkisi. Ticari başarı beklentisi. Teknik imkanların artması. Ancak, Türk sinemasında korku türü, diğer türlere kıyasla daha az ilgi görmüştür.

Âşık tarzı halk edebiyatı, halk diliyle ve hece vezniyle meydana getirilen, saz eşliğinde söylenen şiirlerden oluşan geleneksel Türk edebiyatı dalıdır. Âşık tarzı halk edebiyatının bazı özellikleri: Nazım birimi: Dörtlük. Ölçüler: Hece ölçüsünün 7'li, 8'li ve 11'li kalıpları ağırlıklı olarak kullanılır. Konular: Aşk, tabiat, gurbet, ayrılık, ölüm, özlem, kıskançlık, yiğitlik, toplumun sorunları, insan davranışları. Dil: Halkın içinden çıkan âşıklar, halk dilini kullanır. İcra: Köy köy, kasaba kasaba, şehir şehir dolaşarak söylenir. Üslup: Benzetme ve kişileştirme dışında edebî sanatlara fazla yer verilmez. Türleri: Koçaklama, güzelleme, taşlama, ağıt. Âşık tarzı halk edebiyatı, 15. yüzyıldan sonra gelişerek günümüze kadar ulaşmıştır.

Koşma nazım şekli, Türk halk edebiyatının en yaygın nazım biçimlerinden biridir ve Orta Asya'daki sözlü edebiyat geleneklerine dayanır. Kökeni, Türklerin göçebe yaşamı sırasında ozanlar (baksılar veya kamlar) tarafından söylenen manzumelerin zamanla şekillenmesiyle oluşmuştur. Tarihsel gelişimi ise Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde olgunlaşmıştır. Günümüze etkisi ise koşmanın hâlâ halk ozanları tarafından yaşatılması ve modern Türk edebiyatında da kullanılması ile devam etmektedir.

Pertev Naili Boratav'ın Türk mitolojisine katkıları şunlardır: Türk halk kozmogonisi üzerine çalışmalar yaparak, insanın yaratılışında Azrail'e özel bir rol yüklemiştir. Anadolu'daki mitolojik unsurları inceleyerek, Orta Asya konuları, "Türkleştirilmiş" Anadolu konuları ve değiştirilmeden hayatta kalan eski Türkler öncesi öğeler arasında bir sentez oluşturmuştur. Türk halk masalları ve efsaneleri üzerine derlemeler yaparak, bu kültürel mirasın korunmasına ve incelenmesine katkıda bulunmuştur. Folklorun diğer bilim dallarıyla ilişkisini ortaya koyarak, Türk halkbilimi ve halk edebiyatının bilimsel bir disiplin çerçevesinde ele alınmasına öncülük etmiştir.

"Halk Edebiyatına Giriş 2" dersinin hangi döneme ait olduğu hakkında bilgi bulunamadı. Ancak, halk edebiyatının dönemleri hakkında bilgi verilebilir. Halk edebiyatı, İslamiyet öncesi sözlü Türk edebiyatının devamı niteliğindedir. Halk edebiyatının başlıca dönemleri şunlardır: Anonim (Ortak) Halk Edebiyatı. Aşık Edebiyatı. Tekke (Tasavvuf) Edebiyatı.

Aziz Mahmud Hüdayi, tekke-tasavvuf edebiyatı kapsamında değerlendirilmektedir. Şiirlerinde hece ve aruz vezinlerini kullanan Hüdayi, ilahi tarzında eserler vermiştir. Bazı şiirlerinin bestelendiği de bilinmektedir.