Mani

"Tahriri mani" ifadesi, "yazılı mani" anlamına gelir.

7'li mani, genellikle 7 heceden oluşan dört dizelik bir halk edebiyatı nazım biçimidir. Örnek 7'li maniler: "Bir dalda iki kiraz, al senin olsun, kara benim". "Yemenimin uçları, çıkamam yokuşları, selam edin yârime, yedi dağın kuşları". "Kadifeden kesesi, kahveden gelir sesi, benim sevdiğim yiğit, bekârların efesi". "Şu dağlar olmasaydı / Çiçeği solmasaydı / Ölüm Allah’ın emri / Ayrılık olmasaydı". "Gidene bak gidene / Güller sarmış dikene / Mevla sabırlar versin / Gizi sevda çekene". 7'li maniler, aşk, doğa, toplumsal konular gibi çeşitli temaları işleyebilir ve genellikle düğün, bayram gibi özel günlerde veya günlük yaşamda söylenir.

Mani yazmak için aşağıdaki adımları izlemek ve örnekleri incelemek faydalı olabilir: 1. Konu Seçimi: Genellikle sevgi, aşk, doğa gibi temalar tercih edilir. 2. Şiirin Temel Yapısı: Mani, dört mısradan oluşur. İlk iki mısra dize, son iki mısra kavuşturma olarak adlandırılır. 3. Ölçü ve Kafiye: 7 heceli ölçü ve AABB veya ABAB kafiye yapısı kullanılır. 4. İfade Tarzı: Yalın bir dil kullanmak ve kelime oyunlarına yer vermek yaygındır. Örnek Maniler: - Aşk Manisi: "Gözlerin yıldız gibi parlıyor, kalbim sana vurdu, atmayı durdu. Aşkınla yanıyorum, sevgilim, sonsuz bir aşkla sana tutuldum". - Doğa Manisi: "Dağların zirvesi karla kaplı, gökyüzü mavi, güneş parlıyor. Doğanın güzellikleri etkileyici, bu manzarayı asla unutmayacağım".

Anne Konulu Mani Örnekleri: 1. Anne Başa Taç İmiş: Anne başa taç imiş, Evlat ona muhtaç imiş, İşleri düzgün gitmezmiş, Annesini sevmeyenin. 2. Benim Annem Bir İnci: Maniciyim mani, Benim annem bir inci, Ben annemi çok severim, Her anne çocuğuna bir inci. 3. Anneler Günü Manisi: Odalar da dizi dizi, Ben çok severim annemi, Anneler günü gelince, Koşar öperim elini. 4. Sen İnci Mercan Mısın: Sen inci mercan mısın? Çiçek gibi kokar mısın? Dertlerime ilaç mısın? Söyle melek misin, annem misin. 5. Hey Deniz Altındaki İnci: Hey deniz altındaki inci, Benim annem dünyada birinci, Sanma ki sen çok değerlisin, Annem dünyadaki tek inci.

En komik manilerden bazıları şunlardır: 1. "Çamurdan bir çiçek yapar, Açınca mis gibi kokar, Bir gün ben de sevgiyle, Gülümseyip dostumla yoklar". 2. "Market sırada durdum bir an, Yemek almayı unuttum bir zaman, Kasiyer gülerek sordu bana, Neden geldi buraya sırf yan!". 3. "İftarda gözüm pilavda, Tatlı varmış baklavada. Her şeyi fazla kaçırdım, Şimdi yatıyorum divanda!". 4. "Ramazan’da niyet ettim, Sahura da erken gittim. Gözüm kapalı yerken ben, Zeytin yerine çekirdek yuttum!".

En çok bilinen mani türlerinden biri düz (tam) mani olarak kabul edilir. Bu tür maniler, yedi heceli dört dizeden oluşur ve kafiye şeması aaxa şeklindedir.

Maninin amacı, genellikle duygu ve düşünceleri kısa ve etkili bir şekilde ifade etmek olarak özetlenebilir. Bunun yanı sıra maniler, aşağıdaki işlevlere de sahiptir: Öğüt verme: Oğul, kız, gelin, çocuklara akıl vermek veya kötülüklere karşı uyarmak gibi. Toplumsal olayların aktarımı: Örf, âdet ve geleneklerin kuşaktan kuşağa aktarımını sağlamak. Eğlence: Halk arasında eğlence ve iletişim aracı olarak kullanmak.

Dört dizeli manilere örnek olarak şunlar verilebilir: Düz (tam) mani. Kesik (cinaslı) mani. Yedekli (artık) mani. Ayrıca, dizeleri 4-5-8-10-14 heceli kalıplarla söylenmiş maniler de vardır. Mani örnekleri için aşağıdaki kaynaklar incelenebilir: ekitap.ktb.gov.tr; liseedebiyat.com; cokbilgi.com; blog.milliyet.com.tr; turkedebiyati.org.

Mani ve türkü arasındaki temel farklar şunlardır: 1. Yapı ve Uzunluk: Mani, genellikle dörtlükler halinde, kısa ve özlü bir şiir türüdür. 2. Konu: Maniler, aşk, doğa, ayrılık gibi evrensel duyguları işlerken, türküler tarih, kahramanlık, toplumsal olaylar gibi çeşitli konuları ele alır. 3. Kafiye Düzeni: Manilerde kafiye düzeni "aaxa" şeklindedir. 4. Söylenme Amacı: Maniler, anlık duyguları ifade etmek için doğaçlama olarak söylenir.

Maninin en belirgin özelliği, genellikle dört dizeden oluşması ve ilk üç dizenin kafiyeli, dördüncü dizenin ise serbest olmasıdır.

En çok bilinen halk şiiri türleri arasında türkü, mani, destan ve koşma yer almaktadır.

Baklagil manileri, genellikle düğün, kına gecesi, asker eğlencesi, bahar toplantıları ve gece toplantıları gibi şenliklerde söylenir.

Türkü ve mani farklı türlerdir. Mani, genellikle halk arasında dörtlükler halinde söylenen, kısa ve özlü bir şiir türüdür. Türkü ise belirli bir melodiye sahip olan, daha uzun halk şarkılarıdır.

Kastamonu'nun en meşhur manilerinden biri şu şekildedir: "Geyik gibi yörürsün / Al fistanı sürürsün / Çez göğsün düğmesini / Kaymak tenin görünsün".

Aaxa uyak şeması, mani tipi uyaktır. Mani tipi uyak, dörtlükte yer alan bir, iki ve dördüncü dizenin kendi aralarında kafiyeli olduğu, üçüncü dizenin ise serbest uyaklı olduğu bir kafiye düzenidir.

Anonim halk şiirleri, dört ana türe ayrılır: 1. Mani. 2. Türkü. 3. Ağıt. 4. Ninni. Ayrıca, anonim halk şiirinin tekerleme ve bilmece gibi diğer türleri de bulunmaktadır.

İzmir'in en güzel manisi olarak değerlendirilebilecek birkaç örnek: 1. "Kuyuya saldım urgan, benim sevdiğim çoban, kepenekte üşümüş, göndereyim bir yorgan". 2. "Yol üstünde kirazlar, kirazları yemezler, kör olası anneler, evlen oğlum demezler". 3. "Armut dalda sallanır, yere düşer ballanır, bir oğlan vezir olsa gene kıza yalvarır".

Yöresel maniler, şekil, hece sayısı ve dize sayısı gibi özelliklere göre dört ana başlıkta incelenir: 1. Düz (tam) mani: Yedi heceli dört dizeden oluşur ve kafiye şeması "aaxa" şeklindedir. 2. Kesik (cinaslı) mani: İlk dizesinde hece sayısı eksik bırakılır ve bu dize anlamlı ya da anlamsız sözcüklerden oluşur. 3. Yedekli (artık) mani: Düz maninin sonuna iki dize daha eklenerek oluşturulur ve bu dizeler dörtlüğün kafiye şemasına uyumluluk gösterir. 4. Karşılıklı (deyiş) mani: İki kişinin karşılıklı olarak birbirlerine söyledikleri manilerdir.

Ali Çelik'e göre mani, "bir giz küpü"dür. Çelik, manilerin belirli kuralları olan, nesilden nesile aktarılarak günümüze ulaşmış bir gelenek olduğunu belirtir.

Manilerde dörtlük şeklinde söylenmesinin nedeni, bu yapının halk şiirindeki nazım birimi anlayışıyla uyumlu olmasıdır. Ayrıca, kafiye düzeni de dörtlüğü zorunlu kılar; aaxa şeklindeki kafiye örgüsü, maninin dört mısradan oluşmasını gerektirir.