Uyak

Redif ve uyak aynı şeyler değildir. Uyak (kafiye), şiirde dize sonlarında bulunan, anlamca ayrı ses benzerliğidir. Redif ise, genellikle ikilikte veya dörtlükte uyaktan sonra yer alan, dize sonlarında yinelenen aynı görevdeki ekler veya sözcüklerdir.

Tunç uyak ve zengin uyak aynı şey değildir. Tunç uyak, bir dizenin sonunda bulunan sözcüğün, diğer dizenin sonunda tamamen yer alması durumudur. Zengin uyak ise, mısra sonlarında eğer varsa redifler bulunduktan sonra kalan ikiden fazla ses benzerliğine denir.

Uyakta beş çeşit vardır: 1. Yarım Uyak: Tek ses benzerliğine dayanan kafiye çeşididir. 2. Tam Uyak: İki ses benzeşmesine dayanan kafiye çeşididir. 3. Zengin Uyak: İkiden fazla sesin benzerliğiyle oluşan kafiye çeşididir. 4. Tunç Uyak: Kafiyedeki kelimelerden birinin, diğerini içinde aynen tekrar etmesiyle oluşan kafiye çeşididir. 5. Cinaslı Uyak: Yazılışları ve okunuşları aynı, anlamları farklı olan kelimelerle yapılan kafiye çeşididir.

Uyak, şiirde dize sonlarında bulunan ses benzerliğidir. Örnekler: 1. Yarım Uyak: Tek bir ses benzerliğine dayanır. 2. Tam Uyak: İki ses benzerliği vardır. 3. Zengin Uyak: Üç veya daha fazla sesin benzerliği ile oluşur. 4. Tunç Uyak: Bir kelimenin, diğer kelimenin içinde aynen yer almasıyla oluşur. 5. Cinaslı Uyak: Aynı yazılışa sahip, ancak anlamları farklı olan kelimelerle yapılan uyaktır.

Yarım uyak ve tam uyak arasındaki fark, dize sonlarında bulunan ses benzerliğinin sayısına göre belirlenir. - Yarım uyak, sadece tek bir ses benzerliğine dayanan uyak türüdür. - Tam uyak, iki ses benzerliğine dayanan uyak türüdür.

Zengin ve tam uyak şiirde iki farklı uyak türünü ifade eder: 1. Zengin Uyak: Dize sonlarında üç veya daha fazla sesin benzerliği ile oluşan uyak türüdür. Örnek: "Yandım" ve "akşamda" kelimelerinde üç ses (a-n-d) ortak olduğu için bu zengin uyak olarak adlandırılır. 2. Tam Uyak: İki sesin benzerliği ile oluşan uyak türüdür. Örnek: "Penceresinden" ve "bana" kelimelerinde "na" sesleri ortak olduğundan bu tam uyaktır.

Tunç uyakta en az üç ses benzerliği olmalıdır.

Tunç uyak ve zengin uyak aynı şeyler değildir. Tunç uyak, bir dizenin sonunda bulunan sözcüğün, diğer dizenin sonunda tamamen yer alması durumudur. Zengin uyak ise, dize sonlarında üç veya daha fazla ses benzerliğinin bulunması durumudur.

Tunç uyak ve cinaslı uyak aynı şeyler değildir. Tunç uyak, bir kelimenin tamamen diğer kelimenin içinde yer aldığı uyak türüdür. Cinaslı uyak ise yazılışları aynı, anlamları farklı olan kelime veya kelime grupları ile yapılan uyak türüdür.

Uyak (kafiye) çeşitleri şunlardır: 1. Yarım Uyak: Mısra sonlarında tek sesin benzerliğine dayanan kafiye çeşididir. 2. Tam Uyak: Mısra sonlarında bir sesli ve bir sessiz harfin benzerliğine dayanan kafiye çeşididir. 3. Zengin Uyak: İkiden fazla sesin benzerliğine dayanan kafiye çeşididir. 4. Tunç Uyak: Kafiyedeki kelimelerden birinin, diğerinin içinde yer alması durumudur. 5. Cinaslı Uyak: Yazılışları ve okunuşları aynı, anlamları farklı olan kelimelerle yapılan kafiye çeşididir.

Yarım uyak ve tam uyak, şiirde dize sonlarında bulunan ses benzerliklerine göre sınıflandırılan iki tür kafiyedir. Yarım uyak, sadece tek bir sesin benzerliğiyle oluşan kafiyedir. Tam uyak ise, biri ünlü biri ünsüz olmak üzere iki sesin benzerliğiyle oluşan uyaktır.

Kafiye ve uyak terimleri aynı şeyi ifade eder. Kafiye (uyak), en az iki mısra sonunda anlamları ve görevleri farklı, yazılışı aynı ekler arasındaki ses benzerliğidir.

Düz kafiye ve çapraz kafiye, şiirdeki uyak düzenlerinin farklı türleridir. Düz kafiye, bir dörtlükteki dizelerin a, a, a, a ya da a, a, a, b şeklinde sıralanmasıdır. Çapraz kafiye ise dörtlüğün birinci ve üçüncü dizeleri ile ikinci ve dördüncü dizelerinin kendi aralarında kafiyeli olmasıdır.

Şiir yazarken uyak ve ölçü kullanımı şart değildir, ancak bunlar şiirin ahenk unsurlarını oluşturan önemli ögelerdir. Ölçü (vezin), dizelerdeki hecelerin sayılarına veya ses değerlerine göre belirlenir ve Türk şiirinde hece, aruz ve serbest olmak üzere üç ana türde kullanılır. Uyak (kafiye) ise dize sonlarında bulunan, yazılışları ve okunuşları aynı, anlamları ve görevleri farklı kelimelerin benzerliğidir.

4 dizeli maniler genellikle düz (tam) mani olarak adlandırılır ve uyak düzeni aaxa şeklindedir. İşte birkaç örnek: 1. Gidene bak gidene Güller sarmış dikene Mevla sabırlar versin Gizi sevda çekene 2. Altını sarraf bilir Hastayı cerrah bilir Ben seni sevdiğimi Yalnız bir Allah bilir 3. Bahçelerde saz olur Gül açılır yaz olur Ben yârime gül demem Gülün ömrü az olur

"Mona Roza" şiirinde tam uyak ve zengin uyak kullanılmıştır.

Tam ve yarım uyak arasındaki fark, dize sonlarındaki ses benzerliğinin sayısına göre belirlenir. - Yarım uyak, dize sonunda sadece tek bir ünsüz harfin benzerliğine dayanan kafiye türüdür. - Tam uyak ise iki sesin, yani bir ünlü ve bir ünsüz harfin benzerliğine dayanan uyak türüdür.

Mersiyelerde sarmal uyak kullanılır.

Uyakta dört ana ölçü bulunmaktadır: 1. Yarım Uyak: Dize sonlarında tek ses benzerliği ile oluşur. 2. Tam Uyak: Dize sonlarında iki ses benzerliği ile oluşur. 3. Zengin Uyak: Dize sonlarında üç veya daha fazla ses benzerliği ile oluşur. 4. Cinaslı Uyak: Yazılışları aynı, anlamları farklı olan kelimelerle yapılır.

Aaxa uyak şeması, mani tipi uyak olarak adlandırılır.