HalkEdebiyatı

Ziya Gökalp'in "Ala Geyik" şiiri, "toplum için sanat" anlayışıyla yazılmıştır. Şair, bu şiirde fikirlerini topluma yaymayı amaçlamıştır. Ayrıca, "Ala Geyik" hem içerik hem de biçim açısından Millî Edebiyat akımının görüşlerine uygundur. Yaşar Kemal'in "Ala Geyik" adlı eseri ise Çukurova'da duyulan veya derlenen bir halk hikâyesinden esinlenilerek kurmaca bir anlatı haline getirilmiştir.

Lebdeğmez harfleri, dudakların birbirine değmesiyle çıkan seslerdir ve şunlardır: b, f, p, m, v. Bu harflerin kullanılmadığı kelimelerle yazılan şiirler, lebdeğmez olarak adlandırılır.

Halk edebiyatının bazı özellikleri: Dil: Yalın ve açık bir dil kullanılır, süslü söyleyişe yöneliş yoktur. Konu: Aşk, doğa, ayrılık, özlem, ölüm, din, tasavvuf ve toplum hayatı gibi konular işlenir. Nazım birimi: Genellikle dörtlüktür, ancak nadiren üçlü veya beşli söyleyişler de görülür. Ölçü: Hece ölçüsü ağırlıklı olarak kullanılır; 7’li, 8’li ve 11’li kalıplar yaygındır. Kafiye: Yarım kafiye ve redif sıkça kullanılır. Müzik: Şiirler genellikle saz eşliğinde söylenir. Söz sanatları: Az da olsa söz sanatlarına, özellikle tezat ve mecaz-i mürsele yer verilir. Düzyazı türleri: Masal, fıkra, atasözü, deyim, bilmece, halk hikâyesi gibi türler bulunur. Temsilciler: Karacaoğlan, Köroğlu, Dadaloğlu, Dertli, Erzurumlu Emrah gibi isimler bu edebiyatın temsilcilerindendir.

Aşık tarzı halk edebiyatı ile ilgili çıkmış sorular arasında şunlar bulunmaktadır: 1987 AYT sorusu: Yüzyıllar boyunca Tekke şiirinin önderi sayılan, şiirleriyle kafalara ve gönüllere Türkçe ile seslenen şair kimdir? 1988 AYT sorusu: Halk şairlerinin ortak özellikleri arasında yer almayan seçenek hangisidir? 1990 AYT sorusu: Bir halk edebiyatı ürünü olan mani ile ilgili yanlış bir bilgi içeren seçenek hangisidir? 1992 AYT sorusu: Divan edebiyatındaki gazelin konu bakımından halk edebiyatındaki benzeri aşağıdakilerden hangisidir? 2011 LYS sorusu: Halk edebiyatına özgü terimlerden hangisinin tanımı yanlıştır? Bu sorular, aşık tarzı halk edebiyatı ile ilgili çıkmış sorular arasında yer almaktadır. Daha fazla örnek için efgan.net sitesindeki "AYT Halk Edebiyatı Çıkmış Sorular" kaynağına başvurulabilir.

Faruk Nafiz Çamlıbel'in "Gönülden Gönüle" şiiri, anne ve babaların evlatlarına olan koşulsuz ve içten sevgisini anlatır. Şair, yalın ve içtenlikli bir dil kullanarak, bu sevginin nasıl gönülden gönüle durmaksızın aktığını ifade eder.

Ziya Paşa'nın "Şiir ve İnşâ" makalesi, yazı, dil ve edebiyat üzerine olan düşünceleri eleştirel bir üslupla ortaya koyar. Makalede ele alınan bazı konular: Şiir ve düzyazı kavramları: Şiir, vezinli söz (kelâm-ı mevzûn) olarak tanımlanır. Divan şiiri ve nesri: Divan şiir ve nesri, Doğu eksenli özentilik olarak görülür ve yerel ile ulusal olmadığı belirtilir. Halk şiiri ve nesri: Türklerin doğal şiiri, halk şairlerinin eserleri olarak kabul edilir. Eğitim: Eğitimin, nazım ve nesirde güzel yazmayı öğrenmekle aynı anlama geldiği ifade edilir. Taklit: Türklerin, İranlıları ve Arapları taklit etmeleri nedeniyle ortaya melez bir şiir ve nesir çıktığı söylenir. Özgünlük: Kendine özgü bir şiir ve nesrin olduğu, bunun taşrada ve İstanbul’da halk arasında hâlâ olduğu gibi durduğu belirtilir. Makalenin sonunda, şiir ve nesirdeki eksikliklerin giderilmesi için doğal olmak ve kendine yönelmek gerektiği vurgulanır.

Halk edebiyatında işlenen bazı konular: Aşk ve sevgi. Doğa. Ayrılık ve hasret. Ölüm. Yiğitlik ve kahramanlık. Toplum ve toplum sorunları. Din ve tasavvuf. Zamandan şikayet. Ayrıca, halk edebiyatında somut konular işlenir ve benzetmeler, söz sanatları kullanılır.

Feleğin dert vermesinin bazı nedenleri: Kader ve imtihan: Halk inancına göre felek, insanların kaderini belirlerken onlara kötülük yapabilir. Cahiliye dönemi inançları: Cahiliye devrinde insanlar, musibetlerin ve belaların gelmesini zamana atfetmiş, her kötülüğü feleğe nispet etmişlerdir. Olumsuzlukların sorumlusu: Edebiyatta ve halk arasında felek, genellikle olumsuzlukların sorumlusu olarak görülür. Bu inançlar, bilimsel temellere dayanmamaktadır.

En güzel koşma örneklerinden bazıları şu şairlere aittir: Karacaoğlan. Dadaloğlu. Aşık Veysel. Kul Nesimi. Köroğlu. Ayrıca, Erzurumlu Emrah, Gevherî ve Aşık Ömer de koşma türünde önemli eserler vermiş şairler arasındadır.

Dönderme yapmak, genellikle yufka ekmeğin içine yumurta kırarak dürüm şeklinde sararak yemek anlamına gelir. Dönderme, Türk mutfağına ait bir yumurtalı ekmek türüdür ve Yozgat, Kırşehir gibi bölgelerin özellikle kırsal kesimlerinde yaygın olarak tüketilir.

Vezn-i Âhar, halk şiiri nazım şeklidir. Özellikleri: Aruzun "müstef'ilâtün müstef'ilâtün müstef'ilâtün müstef'ilâtün" kalıbıyla yazılır. Her mısra, bir "müstef'ilâtün" cüzüne sığacak şekilde dört kelime veya kelime grubuna bölünür. Birinci mısranın ikinci cüzü ikinci mısranın başına, ikinci mısranın ikinci cüzü üçüncü mısranın başına, üçüncü mısranın ikinci cüzü dördüncü mısranın başına getirilir ve bu cüzlerden sonra gelen cüzler birbirlerini izler. Örnek: > Sanma şâhım / herkesi sen / sâdıkâne / yâr olur > Herkesi sen / dost mu sandın / belki ol / ağyâr olur > Sâdıkâne / belki ol / bu âlemde / dildâr olur > Yâr olur / ağyâr olur / dildâr olur / serdâr olur. Bu nazım şekli, âşık tarzı halk edebiyatında kalem şairleri tarafından, divan edebiyatından etkilenerek kullanılır.

Keloğlan masallarının anonim olmasının birkaç nedeni vardır: Geleneksel hikayeler: Keloğlan masalları, belirli bir yazara atfedilmeyen geleneksel hikayelerdir. Sözlü kültür: Bu masallar, uzun yıllar boyunca halk arasında sözlü olarak anlatılmış ve zaman içinde şekillenmiştir. Farklı versiyonlar: Masallar, farklı bölgelerde ve topluluklarda çeşitli versiyonlarla anlatılmıştır, bu da tek bir yazarın olmasını zorlaştırır.

Hayır, anonim halk edebiyatı ve anonim Türk edebiyatı aynı değildir. Anonim halk edebiyatı, söyleyeni belli olmayan, halkın ortak malı sayılan ürünlerin oluşturduğu, sözlü geleneğe dayalı bir edebiyattır. Anonim Türk edebiyatı kavramına dair bir bilgi bulunamamıştır.

"Devriye yanımı" ifadesinin ne anlama geldiğine dair bilgi bulunamadı. Ancak, "devriye" kelimesinin anlamları hakkında bilgi verilebilir. Devriye kelimesi, Arapça kökenli olup iki temel anlama sahiptir: 1. Karakol: Güvenlik güçlerinin belirli bir alanda düzenli olarak yaptığı kontrol ve gözetleme faaliyetlerini ifade eder. 2. Osmanlılarda ilmiye sınıfından verilen derece: Osmanlı İmparatorluğu'nda ilmiye sınıfına mensup kişilere verilen bir rütbe veya dereceyi tanımlar.

Balkan Türk edebiyatı, Osmanlı döneminde dört ana kola ayrılır: 1. Divan edebiyatı. 2. Dini-tasavvufi (tekke) halk edebiyatı. 3. Aşık tarzı halk edebiyatı. 4. Anonim sözlü halk edebiyatı. Osmanlı sonrası dönemde ise Balkan çağdaş Türk edebiyatı olarak adlandırılır.

Güzelleme, koşma nazım biçimidir. Ayrıca, semai nazım biçimiyle yazılmış güzellemeler de bulunmaktadır.

Halk edebiyatında üç ana şiir türü bulunmaktadır: 1. Anonim Halk Şiiri: Söyleyeni belli olmayan veya zamanla topluma mal olan şiirlerden oluşur. 2. Aşık Tarzı Halk Şiiri: Aşık adı verilen halk şairleri tarafından ortaya konan şiirlerden oluşur. 3. Dini-Tasavvufi Halk Şiiri: Din ve tasavvuf konularını işleyen şiirlerden oluşur. Ayrıca, halk edebiyatında mani, koşma, semai, varsağı, destan, ilahi, nefes, nutuk, devriye, şathiye gibi belirli nazım biçimleri ve türleri de bulunmaktadır.

Düz ve çapraz uyak, çeşitli şiirlerde kullanılabilir. Düz uyak, genellikle beyitlerin kendi arasında kafiyeli olduğu şiirlerde kullanılır. Çapraz uyak, dörtlüğün birinci ve üçüncü dizeleri ile ikinci ve dördüncü dizelerinin kendi aralarında kafiyelenmesiyle oluşur. Örnekler: Düz uyak: "Bursa’da bir eski cami avlusu, / Küçük şadırvanda sakırdayan su; / Orhan zamanından kalma bir duvar… / Onunla bir yaşta ihtiyar çınar" (Ahmet Hamdi Tanpınar). Çapraz uyak: "Hayran olarak bakarsınız da, / Hülyanızı fetheder bu hali. / Beş yüz sene sonra karşınızda, / İstanbul Fethi’nin hayali".

Koşma, halk edebiyatı nazım şekillerinden biridir. Koşmanın girdiği nazım şekilleri: Düz koşma. Yedekli koşma. Musammat koşma. Ayaklı koşma. Zincirleme koşma. Koşma şarkı. Tecnis koşma.

Aşık Veysel'in en önemli özelliklerinden bazıları şunlardır: Türk halk ozanı ve şair olması. Türkçeyi yalın ve güçlü kullanması. Eleştirel bakış açısı. Seyyah hayatı sürmesi. Eserlerinin birçok sanatçı tarafından yorumlanması. Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülü'ne layık görülmesi. Ölümünün 50. yılının "Aşık Veysel Yılı" ilan edilmesi.