Ünsüzler

Ünsüz yumuşaması, Türkçede "p, ç, t, k" seslerinden biriyle biten kelimelerin, ünlü ile başlayan bir ek aldığında, kelime sonundaki sert ünsüzün yumuşayarak "b, c, d, g, ğ"ye dönüşmesi durumudur. Örnekler: ağaç - ağacı; kitap - kitabı; çocuk - çocuğu. İstisnalar: Tek heceli kelimelerde genellikle ünsüz yumuşaması görülmez. Yabancı dillerden Türkçeye geçen bazı kelimelerde yumuşama olmaz. Özel isimlerin sonunda bulunan sert ünsüzler yazıda yumuşamaz, okunurken yumuşar.

Fıstıkçı Şahap, Türkçedeki sert sessizleri (f, s, t, k, ç, ş, h, p) hatırlamak için kullanılan bir söz öbeğidir. Ayrıca, "Fıstıkçı Şahap" 1930'lardan beri Gaziantep'te faaliyet gösteren köklü bir firmanın markası olup, güvenilirlik ve kaliteyi çağrıştırmaktadır.

Sert ünsüzlere örnek olarak şunlar verilebilir: Ç, f, h, k, p, s, ş, t. "Geçmişten kaçarken geleceği ıskaladım" cümlesindeki "kaçarken" kelimesindeki "k" harfi. "Annem bana sarı bir elbise aldı" cümlesindeki "sarı" ve "bir" sözcüklerindeki "r" harfi. Yumuşak ünsüzlere örnek olarak şunlar verilebilir: B, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z. "Sebep" kelimesinin sonunda bulunan "p" harfi. "Kitap" kelimesinin sonunda bulunan "t" harfi.

Evet, kaynaştırma harfi ve kaynaştırma ünsüzleri aynı şeyi ifade eder. Türkçede iki ünlü harf yan yana gelemeyeceği için, ünlü ile biten bir kelimenin sonuna ünlüyle başlayan bir ek geldiğinde iki ünlünün arasına “n, s, ş, y” harflerinden biri getirilir. Sadece Türkiye Türkçesi için değil, bütün tarihî ve çağdaş Türk yazı dillerinde temel kaynaştırma ünsüzleri veya yardımcı ünsüzleri /y/ ve /n/ sesleridir.

Ünsüz sertleşmesi ve ünsüz benzeşmesi aynı şeydir. Ünsüz benzeşmesi ya da ünsüz sertleşmesi kuralına göre, bir kelimeye ünsüz harfle başlayan bir yapım eki veya çekim eki eklendiğinde, kendisinden önceki son harf sert ünsüz ise sert ünsüzle başlamalıdır. Bu ses olayına örnek olarak şu kelimeler verilebilir: ağaç + da → ağaçta; unut + gan → unutkan; tarih + den → Tarihten; yaş + ca → yaşça. Ünsüz benzeşmesi ya da sertleşmesi kökte veya gövdede olan bir ünsüz uyumu değildir, sonradan meydana gelen bir ses olayıdır.

Kaynaştırma ünsüzü, Türkçede iki ünlü harf yan yana gelemeyeceği için, ünlü ile biten bir kök veya gövdenin sonuna eklenen ve yine bir ünlü ile başlayan ekin önüne (iki ünlü arasına) gelen ünsüzü belirtir. Sadece Türkiye Türkçesi için değil, bütün tarihî ve çağdaş Türk yazı dillerinde temel kaynaştırma ünsüzleri /y/ ve /n/ sesleridir. Kaynaştırma ünsüzünün kullanıldığı bazı durumlar şunlardır: İlgi ve iyelik eklerinden önce. Üleştirme ekinden önce. Fiil çekimlerinde. Ayrıca, "idi", "ile", "imiş" gibi ayrı da yazılabilen sözcüklerde iki ünlü art arda gelmediği hâlde kaynaştırma ünsüzü görülür.

Ünsüz türemesi, iki ana kategoriye ayrılır: 1. Arapça kökenli kelimelerde: Bu kelimeler, ünlü harfle başlayan ek aldıklarında veya başka bir sözcükle birleştiklerinde, sözcüğün sonundaki ünsüz harf tekrarlanır. 2. Yöre ağızlarında: Ünlü harfle başlayan kelimelerin başına "h" ve "y" harfleri eklenir. Ayrıca, ünlü harfle biten bir kelimeye, yine ünlü ile başlayan bir ek geldiğinde, ikisi arasına sessiz bir harf girer.

Türkçede yan yana gelen ünsüzler, belirli kurallara tabidir. Aynı seslemde yan yana gelen ünsüzler: Ünsüz + ünlü + ünsüz: ben, sen, yan. Ünlü + ünsüz + ünsüz: alt, üst, ölç. Ünsüz + ünlü + ünsüz + ünsüz: Türk, kurt, börk, sert. Farklı seslemlerde yan yana gelen ünsüzler: Gözlük, elli, başkan gibi sözcüklerde yan yana gelen ünsüzler farklı seslemdedir. Türkçe, sertlik, denklik gibi sözcüklerde üç ünsüz bile yan yana gelebilir. Türkçede iki ünsüzün yan yana gelemediği durumlar: Kelime başında: Tren, trafik, spor gibi sözcükler Türkçe değildir. Belirli ünsüz ikilileri: -lç, -lk, -lp, -nt gibi ikililer bulunmaz. Yabancı dillerden alınan sözcükler, Türkçenin ses özelliğine uymuyorsa değiştirilir.

Lebdeğmez harfleri, dudakların birbirine değmesiyle çıkan seslerdir ve şunlardır: b, f, p, m, v. Bu harflerin kullanılmadığı kelimelerle yazılan şiirler, lebdeğmez olarak adlandırılır.

Koruyucu ve yardımcı ünsüzler, Türkçede iki ünlü harf yan yana gelemeyeceği için, ünlü ile biten bir kelimeye ünlü ile başlayan bir ek geldiğinde araya giren ünsüzlerdir. Koruyucu ve yardımcı ünsüzler şunlardır: Y harfi. Ş harfi. S harfi. N harfi. Ayrıca, "idi", "imiş", "ise" ekeylemleri, "ile" sözcüğü ve "iken" bağ-fiil eki birleşik yazıldığı zaman araya "y" koruyucu ünsüzü girer ve bunların başındaki "i" sesleri düşer.

Damakta oluşan ünsüzler şunlardır: Ön damak ünsüzleri. Diş eti damak ünsüzleri. Ayrıca, "ğ" sesi de damak ünsüzü olarak kabul edilir.

Med (uzatma) hangi kelimelerde yapılır? Kur'an-ı Kerim'de: Med harfleri (elif, vav, ye) genellikle harekesiz olarak gelir ve kendilerinden önceki harfi iki hareke miktarı uzatır. Türkçe kelimelerde: İlk veya ikinci hecesi /ğ/ ile biten ve bu /ğ/'den önce bir ünlü taşıyan kelimelerde, /ğ/'nin yer aldığı hece uzun ünlülüdür ve şairler tarafından medli okunabilir. Med, ayrıca aruz ölçüsünde, iki kapalı hece arasında açık hece gerektiğinde de yapılır.

Batı kökenli kelimeler, ünsüzler arasında ünlü konmadan şu şekilde yazılır: Çift ünsüzle başlayan kelimeler: francala, gram, gramer, gramofon, grup, Hristiyan, kral, kredi, kritik, plan, pratik, problem, profesör, program, proje, propaganda, protein, prova, psikoloji, slogan, snop, spiker, spor, staj, stil, stüdyo, trafik, tren, triptik. İçinde yan yana iki veya daha fazla ünsüz bulunan kelimeler: alafranga, apartman, biyografi, elektrik, gangster, kilogram, orkestra, paragraf, telgraf. İki ünsüzle biten kelimeler: film, form, lüks, modern, natürmort, psikiyatr, seks, slayt, teyp. İstisna: Söz başında veya iki ünsüz arasında ünlü türemiş kelimelerde bu ünlü hem söylenişte hem de yazılışta gösterilir: iskarpin, iskele, iskelet, istasyon, istatistik, kulüp. Not: Fotoğraf ve topoğraf kelimelerinde g ünsüzleri ğ'ye döner.

Telsizde tonlu ve tonsuz ifadesi, ünsüzlerin ses tellerinin titreşip titreşmemesine göre yapılan sınıflandırmasını ifade eder. Tonlu ünsüzler. Tonsuz ünsüzler.

Telsizde "tonsuz" ifadesi, ton veya tını niteliklerinden yoksun olan bir sesi ifade eder. Ayrıca, PMR446 cihazlarında Türkiye'de resmi bir acil durum kanalı tanımlanmamış olsa da, bazı gruplar 8. kanalı (446.09375 MHz) tonsuz olarak acil durumlar için kullanmaktadır.

"Yus yumuşak sep sert" ifadesinin ne anlama geldiğine dair bilgi bulunamadı. Ancak, "yumuşak" ve "sert" kavramları farklı bağlamlarda şu şekilde açıklanabilir: Ünsüzler: Türkçe'de ünsüzler, yumuşak ve sert olarak ikiye ayrılır. Süspansiyon: Otomobillerde süspansiyon, sert veya yumuşak olabilir.

S ve Ş harflerinin yan yana gelmesinin nedeni, Türkçede iki ünlü harfin yan yana gelememesi kuralıdır. Ünlü ile biten bir kelimenin sonuna, ünlü ile başlayan bir ek geldiğinde, iki ünlü harfin arasına kaynaştırma ünsüzleri olarak bilinen -y-, -n-, -ş- veya -s- harflerinden biri girer. Ş ve s harflerinin özel kullanım yerleri: Ş harfi, sadece üleştirme sayı sıfatlarında kullanılır. S harfi, üçüncü tekil şahıs iyelik ekinden önce kullanılır.

S harfi Türkçe'de şu durumlarda kullanılır: Kelimelerin başında, ortasında veya sonunda. Eklerin başında veya sonunda. Örnekler: -s, -sı, -su, -ş, -şı, -şu. Özel isimlerde. Örnekler: Selim, Sesim, Sakarya, Şeref, Şevval, Şükran. Vurgu veya çoğul oluşturmak için. Örnek: su, simit, sarı. Bazı kavram ve sembollerin gösteriminde. Örnekler: elektrik yükü, kükürt, standart sapma. Ayrıca, S harfi Arapçadan Osmanlıcaya geçen kelimelerde de yer alır.

Ünsüz yumuşamasında p, ç, t, k ünsüzleri yumuşayarak b, c, d, ğ'ye dönüşür. Ünsüz düşmesinde ise genellikle "k" ünsüzü düşer. Ünsüz düşmesi örnekleri: ufak-ufacık, küçük-küçücük, büyük-büyücek; yüksek-yüksel-, alçak-alçacık. Ünsüz yumuşaması örnekleri: dolap-dolabı, kanat-kanadı, bilek-bileği, ağaç-ağacı. Özel isimler ve yabancı kökenli kelimelerde bu kurallar geçerli değildir.

Kesme işaretinden sonra ünsüz sertleşmesi olmaz, çünkü bağlaç olan "de" ve "da" ayrı yazıldığı için bu durumda ünsüz sertleşmesi kuralına uymaz. Ancak, özel isimlerde ve sayılarda ünsüz sertleşmesi kesme işaretiyle gösterilir.