Ünsüzler

Ünsüz yumuşaması, Türkçede sert ünsüzlerle biten kelimelerin, ünlü ile başlayan bir ek aldıklarında bu ünsüzlerin yumuşayarak sırasıyla c, g/ğ, b ve d seslerine dönüşmesidir. Bu ses olayına örnek olarak "kitap" kelimesine "-ı" eki eklendiğinde "k" ünsüzünün "g"ye dönüşmesi ve kelimenin "kitabı" biçimine gelmesi gösterilebilir.

"Fıstıkçı Şahap" ifadesi, Türkçedeki sert ünsüzleri hatırlamak için kullanılan bir deyimdir. Bu deyimde geçen "ç, f, h, k, p, s, ş, t" ünsüzleri, Türkçede sert ünsüzleri temsil eder.

Sert ve yumuşak ünsüzlere örnek: Sert ünsüzler: ç, f, h, k, p, s, ş, t. Örnekler: fıstıkçı, şap. Yumuşak ünsüzler: b, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z. Örnekler: bebek, ceylan, lira.

Evet, "kaynaştırma harfi" ve "kaynaştırma ünsüzü" aynı şeyi ifade eder. Türkçe'de iki ünlü harf yan yana gelemeyeceği için, ünlü ile biten bir kelimeden sonra ünlü ile başlayan bir ek geldiğinde, bu iki ses arasına "y, ş, s, n" gibi ünsüzlerden biri girer ve bu ünsüzlere "kaynaştırma ünsüzü" veya "yardımcı ünsüz" denir.

Kaynaştırma ünsüzü, Türkçede iki ünlü harf yan yana gelemeyeceği için, ünlü ile biten bir kök veya gövdenin sonuna eklenen ve yine bir ünlü ile başlayan ekin önüne gelen ünsüzü belirtir. Dört tane kaynaştırma ünsüzü vardır: "y", "ş", "s" ve "n".

Ünsüz türemesi iki ana gruba ayrılır: 1. Çift Ünsüzle Başlayan Kelimelerde: Yabancı kökenli kelimelerin başında veya sonunda çift ünsüz bulunduğunda, ünsüzlerin arasında dar bir ünlü türer. 2. Tek Heceli Kelimelerde: Tek heceli kelimelere ünlü ile başlayan bir ek geldiğinde, kelimeye fazladan bir ünsüz eklenir.

Lebdeğmez harfleri, halk edebiyatında kullanılan bir terim olup "b, f, m, p, v" dudak ünsüzlerini ifade eder.

Türkçede yan yana gelen ünsüzler, belirli kurallara tabidir: 1. İki ünsüzün yan yana gelmesi kelime başında mümkün değildir. 2. Türkçe kelimelerde tonlu (sedalı) ünsüzler, tonlu ünsüzlerle; tonsuz (sedasız) ünsüzler ise tonsuz ünsüzlerle yan yana gelebilir. 3. Aynı hecede kalın ünsüzlerinin kalın ünlülerle, ince ünsüzlerinin ise ince ünlülerle bulunması bir uyumdur. 4. İki ünlü arasında belirli ünsüzler yer alabilir: -lç, -lk, -lp, -lt, -nç, -nk, -nt gibi.

Koruyucu ve yardımcı ünsüzler, Türkçede iki ünlü harf yan yana gelemeyeceği için, ünlü ile biten bir sözcüğe ünlüyle başlayan bir ek getirildiğinde araya giren ünsüzlerdir. Dört tane koruyucu ünsüz vardır: y, ş, s ve n. Kullanım alanları: - y kaynaştırma ünsüzü: İsim çekiminde (baba-y-a, masa-y-a) ve fiil çekiminde (işle-y-ecek) kullanılır. - ş kaynaştırma ünsüzü: Üleştirme sayı sıfatlarında (altı-ş-ar, iki-ş-er) kullanılır. - s kaynaştırma ünsüzü: Üçüncü tekil şahıs iyelik ekinden önce (onun dede-s-i) kullanılır. - n kaynaştırma ünsüzü: Zamirlerde ve tamlamalarda (evi-n-in, şu-n-a) kullanılır.

Evet, "ünsüz sertleşmesi" ve "ünsüz benzeşmesi" aynı şeyi ifade eder. Bu terim, Türkçede sert ünsüzlerle biten bir kelimeye yumuşak ünsüzle başlayan bir ek geldiğinde, ekin başındaki yumuşak ünsüzün sertleşerek kelimeye uyum sağlaması durumunu tanımlar.

Damakta oluşan ünsüzler, boğumlanma yeri damak olan ünsüzlerdir ve bunlar "g", "ğ", "k", "l", "r" ve "y" harfleridir.

Med, kısa bir ünlü ve iki ünsüz harften oluşan kelimelerde yapılır. Örnek med kelimeleri: eşk, emr, ömr, derd, zehr.

Batı kökenli kelimeler, ünsüzler arasında ünlü konmadan şu şekilde yazılır: 1. İki ünsüzle başlayan kelimeler: francala, gram, gramer, grup, kral, kredi, kritik, plan, problem, profesör, program, propaganda, psikoloji, slogan, snop, spor, staj, stil, stüdyo, trafik, tren. 2. İçinde yan yana iki veya daha fazla ünsüz bulunan kelimeler: alafranga, apartman, biyografi, elektrik, kilogram, orkestra, paragraf, telgraf. 3. İki ünsüzle biten kelimeler: film, form, lüks, modern, natürmort, psikiyatr, seks, slayt, teyp. Batı kökenli alıntıların içindeki ve sonundaki "g" ünsüzleri de olduğu gibi korunur.

Telsizlerde "tonsuz" ifadesi, ünsüzlerin bir özelliği olan "ötümsüz" veya "sert ünsüz" anlamına gelir. Ötümsüz ünsüzler, ciğerlerden gelen havanın ses tellerinde titreşime uğramadan ve ton almadan boğumlanmasıyla oluşur ve Türkçe'de "ç", "f", "h", "k", "p", "s", "ş", "t" harfleriyle temsil edilir.

Tonlu ve tonsuz terimleri, ünsüzlerin ses tellerinin titreşimine göre sınıflandırılmasını ifade eder. Tonlu (yumuşak) ünsüzler, ses tellerinin titreşmesiyle oluşan ünsüzlerdir ve Türkçede 13 tane vardır: b, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z. Tonsuz (sert) ünsüzler ise ses telleri titreşmeden oluşan ünsüzlerdir ve Türkçede 8 tane vardır: ç, f, h, k, p, s, ş, t.

"Yumuşak" ve "sert" ünsüzler, Türkçedeki ünsüzlerin (sessiz harflerin) iki sınıflandırmasıdır. Yumuşak ünsüzler, ünlülerle daha yumuşak bir ses uyumu sağlayan ünsüzlerdir ve şu harflerden oluşur: b, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z. Sert ünsüzler ise ünlülerle daha sert bir ses uyumu sağlayan ünsüzlerdir ve şu harflerden oluşur: ç, f, h, k, p, s, ş, t.

Türkçe'de "s" harfi çeşitli durumlarda kullanılır: 1. Okunuş ve yazım: "S" harfi, Türk alfabesinin 19. harfi olup, okunuşu "esse" olarak bilinir. 2. Ünsüz harf: "S" harfi, ünsüz harfler arasında yer alır ve sert ses çıkarmasıyla tanınır. 3. Zaman zarfı: Sürekli yapılan bir işi, durumu veya alışkanlığı gösteren zaman zarfı ekine de "s" harfi eklenir. 4. İngilizce: İngilizcede tekil bir ismin olumsuz formu oluştururken kullanılır. 5. Matematik: Matematikte yüzey alanını ifade etmek için kullanılan formüllerde ve cebirsel ifadelerde sabit değeri belirtmek için kullanılır.

S ve Ş harfleri yan yana, Türkçede kaynaştırma ünsüzü olarak kullanılır.

Ünsüz yumuşamasında p, ç, t, k ünsüzleri yumuşayarak b, c, d, ğ harflerine dönüşür. Ünsüz düşmesinde ise genellikle k ünsüzü düşer.

Kesme işaretinden sonra ünsüz sertleşmesi olmaz. Kesme işareti ('), özel adlara gelen çekim eklerini ayırmak için kullanılır ve bu eklerin başındaki ünsüzlerin sertleşmesine etki etmez.