ŞiirTürleri

Şiir örnekleri için aşağıdaki eserler incelenebilir: Necip Fazıl Kısakürek - Kaldırımlar: > "Sokaktayım, kimsesiz bir sokak ortasında; Yürüyorum, arkama bakmadan yürüyorum. Yolumun karanlığa saplanan noktasında, Sanki beni bekleyen bir hayal görüyorum". Sezai Karakoç - Balkon: > "Çocuk düşerse ölür çünkü balkon Ölümün cesur körfezidir evlerde Yüzünde son gülümseme kaybolurken çocukların Anneler anneler elleri balkonların demirinde". Cahit Zarifoğlu - Anılarda Gül Yaprağı: > "Anılar defterinde gül yaprağı Gibi unutuldum kurudum Başıma düşmüş sevda ağı Bir başıma tenhalarda kahroldum Sen kimbilir, rüzgârlı eteklerinle Kimbilir hangi iklimdesin, ben Sensiz bu sessizlikle Deli gibiyim sensiz". Turgut Uyar - Senfoni: > "Önce sesin gelir aklıma Çaresiz kaldıkça hep seni düşünürüm Güzel olan, dolgun başaklardaki sarışın sevinçli Sonra cumartesi günleri gelir Sonra gökyüzü gelir hemen kurtulurum". Ahmed Arif - Hasretinden Prangalar Eskittim: > "Seni anlatabilmek seni. İyi çocuklara, kahramanlara. Seni anlatabilmek seni, Namussuza, halden bilmeze, Kahpe yalana. Ard-arda kaç zemheri, Kurt uyur, kuş uyur, zindan uyurdu Dışarda gürül-gürül akan bir dünya… Bir ben uyumadım, Kaç leylim bahar, Hasretinden prangalar eskittim".

Yılmaz Erdoğan, çeşitli şiir türleri yazmıştır. Başlıca şiir türleri şunlardır: Lirik Şiir: "Kayıp Kentin Yakışıklısı" ve "Anladım" gibi şiirlerinde toplumsal meseleler ve çocukluk anıları gibi temaları işlemiştir. Mizahî Şiir: "Hijyenik Aşklar" ve "Feriştah'ın Fentezileri" gibi eserlerinde mizahi bir dil kullanmıştır. Tasavvufi Şiir: "Etme" şiiri, Mevlana Celaleddin Rumi'ye ait bir eser olup, Yılmaz Erdoğan tarafından seslendirilmiştir. Yılmaz Erdoğan'ın şiirleri, genellikle toplumsal meseleler ve gerçek hayat hikayelerine dayanır.

Koşma ve semai arasındaki temel farklar şunlardır: Hece Ölçüsü: Koşma 11'li hece ölçüsüyle, semai ise 8'li hece ölçüsüyle yazılır. Dörtlük Sayısı: Koşma 3-6 dörtlükten, semai ise 3-5 dörtlükten oluşur. Konu: Koşmada toplumsal olaylar işlenirken, semaide genellikle doğa, sevgi, güzellik ve ayrılık gibi duygusal temalar ele alınır. Ezgi: Semainin kendine özgü bir ezgisi vardır, koşma ise ezgisine göre farklı isimlerle anılır (Acem koşması, Kerem koşması, Ankara koşması vb.).

Dört şiir türü ve özellikleri: 1. Lirik Şiir: Duygu, coşku ve heyecanın coşkulu bir dille anlatıldığı şiir türüdür. Aşk, özlem, ayrılık gibi bireysel konuları işler. Örnekler: Ahmet Kutsi Tecer'in şiirleri. 2. Epik Şiir: Kahramanlık, yiğitlik ve savaş gibi konuları işler. Tarihsel olayları coşkulu bir anlatımla işler. Örnek: Köroğlu'nun şiirleri. 3. Didaktik Şiir: Belli bir düşünceyi kabul ettirmek veya öğüt, bilgi vermek amacıyla yazılır. Ahlaki bir ders çıkarma hedefi vardır. Örnek: Aşık Veysel Şatıroğlu'nun fabl türü şiirleri. 4. Satirik Şiir: Kişi, kurum veya toplumu eleştirir. Eleştirel bir anlatımı vardır. Örnekler: Aşık Akçay'ın şiirleri.

Çocuk şiirleri, tematik olarak iki ana gruba ayrılır: 1. Birinci grup: Tamamen çocuk duyarlılığını yansıtan ve çocuk için yazılmış şiirler. 2. İkinci grup: Çocuktan söz eden veya çocuğu ele alan şiirler. Ayrıca, çocuk şiirleri türlerine göre de sınıflandırılabilir: Lirik şiir: Kişisel duyguları coşkulu bir dille anlatır. Didaktik şiir: Nasihat verme veya ahlaki ders çıkarma amacı taşır. Pastoral şiir: Doğa güzelliklerini ve doğaya olan sevgiyi işler. Epik şiir: Kahramanlık, vatan sevgisi gibi konuları işler. Dramatik şiir: Korku, sevgi, tutku gibi duyguları işler.

Divan edebiyatında çok sayıda tür bulunmaktadır. Öne çıkan bazı türler şunlardır: Nazım türleri: Gazel, kaside, mesnevi, rubai, tuyuğ, kıt’a, şarkı, müstezat, terkib-i bent, terci-i bent, musammat. Nesir türleri: Makteller, mevlid, kırk hadis, menakıbname, siyer, seyahatname, siyasetname, münşeat, surname, kısas-ı enbiya, sakiname, tezkire. Divan edebiyatı, nazım ve nesir türlerinin yanı sıra söz sanatları açısından da zengindir.

Cumhuriyet döneminde en çok kullanılan şiir türü hakkında kesin bir bilgi bulunmamaktadır. Ancak, dönemin öne çıkan şiir türleri ve akımları şunlardır: Serbest nazım: 1940'lı yıllardan sonra yaygınlaşmış, ölçü ve uyağa bağlı bulunmayan şiirlerdir. Toplumcu şiir: İşçi, köylü ve toplumsal sorunları ele alan, Marksist ideolojiyle şekillenen şiirlerdir. Garip akımı (Birinci Yeni): 1940-1954 yılları arasında etkili olmuş, ölçü ve uyağı reddeden, günlük dili kullanan şiirlerdir. İkinci Yeni: 1954-1960 yılları arasında ortaya çıkmış, imgeli ve kapalı bir dil kullanan şiirlerdir. Ayrıca, Millî Edebiyat zevk ve anlayışını sürdüren şiir, öz (saf) şiir anlayışı gibi farklı akımlar da Cumhuriyet döneminde etkili olmuştur.

En iyi şiir türleri kişisel tercihlere göre değişebilir. Ancak, dünya edebiyatında en çok işlenen ve sevilen şiir türlerinden bazıları şunlardır: Lirik Şiir: Duygu ve düşüncelerin coşkulu bir dille anlatıldığı şiir türüdür. Epik Şiir: Kahramanlık, yiğitlik ve savaş gibi konuları işleyen, destansı şiirlerdir. Pastoral Şiir: Doğa ve kırsal yaşamın güzelliklerini yansıtan şiirlerdir. Satirik Şiir: Eleştirel bir anlatımla kişi, olay veya durumları mizahi bir dille ele alan şiirlerdir. Didaktik Şiir: Öğretici ve ahlaki bir amaç taşıyan, ders veren şiirlerdir. Ayrıca, sonnet, haiku, limerik, serbest nazım gibi farklı şiir türleri de bulunmaktadır.

Mani ve türkü arasındaki temel farklar şunlardır: Ezgi: Manilerde ezgi söz konusu değildir, türküler ise kendine has özel bir ezgi ile söylenir. Nazım Birimi: Maniler tek bentten veya tek dörtlükten oluşur, türküler ise bend ve kavuştak denen bölümlerden oluşur. Kafiye Düzeni: Manilerde kafiye düzeni aaxa şeklindedir, türkülerde ise "aaab cccb dddb", "aaabb cccbb dddbb" veya "aaabcc dddbcc eeebcc" şeklindedir. Konu: Manilerde konu sınırı yoktur, aşk, toplum olayları, ölüm, iyilikler, hasret, evlat sevgisi gibi çeşitli konuları işleyebilirler. Ayrıca, maniler genellikle anonimdir ve sözlü edebiyat ürünleridir.

Aşık edebiyatı türleri şunlardır: Nazım şekilleri: koşma, destan, semai, varsağı. Nazım türleri: Güzelleme: Güzelliklerin, özellikle bir güzelin övgülerinin yapıldığı lirik şiirlerdir. Koçaklama: Kahramanlık, yiğitlik ve savaş konularını işleyen epik koşmalardır. Taşlama: Toplumsal ya da bireysel yergi ve eleştirilerin yapıldığı şiirlerdir. Ağıt: Ölüm ve benzeri acıklı olaylar karşısında yakılan şiirlerdir.

Âşıklık geleneğinde birçok tür bulunmaktadır. Bu türler arasında: Atışma; Leb Değmez; Muamma; Varsağı; Taşlama; Kalenderi; Selis; Deyiş; Destan; Divan; Koşma; Tekellüm; Mani; Türkü; Semai; Satranç; Vezn-i Ahar. Bu türler, âşık repertuarının önemli bir parçasını oluşturur ve farklı bölgelerde farklı isimlerle anılabilir.

11. sınıf divan şiiri, nazım biçimleri ve nazım türleri olmak üzere iki ana kategoriye ayrılır. Nazım Biçimleri: Beyitlerle Kurulanlar: Gazel, kaside, mesnevi, kıta, müstezat. Bentlerle Kurulanlar: Rubai, tuyuğ, murabba, şarkı, terkib-i bent, terci-i bent, muhammes. Nazım Türleri: Tevhid: Allah’ın birliğini ve yüceliğini anlatan kasideler. Münacaat: Allah’a yakarışı dile getiren kasideler. Naat: Hz. Muhammed’i öven kasideler. Methiye: Devrin önde gelen kişilerini öven kasideler. Hicviye: Devrin yöneticilerini yeren kasideler. Mersiye: Önemli birinin ölümünden duyulan üzüntüyü dile getiren kasideler. Cülûsiyye: Padişahın tahta oturması münasebetiyle yazılan kasideler. Sûriyye: Düğün veya sünnet gibi şenlikleri ele alan kasideler. Bu sınıflandırmalar, divan şiirinin temel yapı taşlarını oluşturur.

Halk şiirinin üç ana türü şunlardır: 1. Anonim halk şiiri. 2. Âşık tarzı halk şiiri. 3. Dinî-tasavvufî halk şiiri.

Dörtlüklerden oluşan şiir türleri şunlardır: Murabba; Şarkı; Tuyuğ; Rubai. Ayrıca, "murabba, şarkı, tuyuğ ve rubai" dörtlüklerle kurulan "divan edebiyatı nazım biçimleri" olarak da sınıflandırılır.

Azerbaycan bayatıları, konusuna göre şu şekilde ayrılır: Ayrılık, ölüm, göç, gurbet, toy gibi temalar. Beddua ile ilgili bayatılar. Acı ve dertle ilgili bayatılar. Dostlukla ilgili bayatılar. Ayrıca, Azerbaycan halk müziğinde farklı melodiler içeren âşık müziği ve hanendelerin repertuarında yer alan bayatılar, melodilerine göre şu şekilde sınıflandırılabilir: "El bayatı"; "Çoban bayatı"; "Göç bayatı"; "Dağlar bayatı"; "Garağan bayatısı"; "Bayatı şikeste"; "Katar bayatı"; "Atüstü bayatı"; "Gödek misilli bayatı".

Halk şiiri türleri ile ilgili çıkmış sorulara aşağıdaki kaynaklardan ulaşılabilir: efgan.net sitesinde 1987, 1988, 1992, 1993, 1994, 1995 ve 1997 yıllarına ait AYT halk edebiyatı çıkmış soruları bulunmaktadır. yksedebiyat.org sitesinde 1988, 1989, 1997 ve 2006 yıllarına ait halk edebiyatı çıkmış soruları mevcuttur. Halk şiiri türleri arasında mani, koşma, türkü, semai, nefes, koçaklama, taşlama gibi nazım biçimleri ve temalar yer alır.

Halk edebiyatında üç ana şiir türü bulunmaktadır: 1. Anonim Halk Şiiri: Söyleyeni belli olmayan veya zamanla topluma mal olan şiirlerden oluşur. 2. Aşık Tarzı Halk Şiiri: Aşık adı verilen halk şairleri tarafından ortaya konan şiirlerden oluşur. 3. Dini-Tasavvufi Halk Şiiri: Din ve tasavvuf konularını işleyen şiirlerden oluşur. Ayrıca, halk edebiyatında mani, koşma, semai, varsağı, destan, ilahi, nefes, nutuk, devriye, şathiye gibi belirli nazım biçimleri ve türleri de bulunmaktadır.

Divan şiirinde kaside, genellikle din ve devlet büyüklerini övmek amacıyla yazılan bir şiir formudur. Kasidenin bazı türleri: Tevhid: Allah’ın birliğini konu alan kasidelerdir. Münacat: Allah’a yakarış ve dua içeren kasidelerdir. Naat: Hz. Muhammed, dört halife ve on iki imam için yazılan kasidelerdir. Methiye: Övgü temalı kasidelerdir. Mersiye: Ölüm konulu kasidelerdir. Hicviyye: Eleştiri ve yergi içeren kasidelerdir. Kasideler, ayrıca nesib bölümünde işlenen konuya veya rediflerine göre de adlandırılabilir. Kasidenin bazı bölümleri: Nesib (Teşbib): Kasidenin başlangıç bölümüdür. Girizgâh: Övgüye geçiş yapılan bölümdür. Medhiye: Övülmek istenen kişinin yüceltildiği ana bölümdür. Tegazzül: Kasidenin içinde yer alan gazel bölümüdür. Fahriye: Şairin kendini övdüğü bölümdür. Dua: Övülen kişiye ve Allah’a dua edilen bölümdür.

12. sınıfta öğretilen bazı şiir türleri şunlardır: Lirik Şiir: Aşk, ayrılık, hasret ve özlem gibi konuları işleyen duygusal şiirlerdir. Epik Şiir: Yiğitlik, kahramanlık ve savaş temalarını işler. Pastoral Şiir: Doğa güzelliklerini, kır ve çoban yaşamını anlatır. Satirik Şiir: Eleştirici bir anlatımla bir kişi, olay veya durumu iğneleyici sözlerle eleştirir. Dramatik Şiir: Sahnelenmek üzere kaleme alınan şiirlerdir. Serbest Ölçü: Hece sayısı veya uzunluğuna bakılmaksızın yazılan şiirlerdir. Ayrıca, Cumhuriyet sonrası saf şiir, toplumcu şiir, Garip akımı, İkinci Yeni şiiri gibi modern şiir türleri de bu dönemde ele alınabilir.

Divan şiirinde birçok gazel türü bulunmaktadır. İşte bazı örnekler: Âşıkane Gazel: Aşk, acı ve mutluluk gibi duyguları işleyen gazeller. Rindâne Gazel: Yaşamdan zevk alma felsefesini anlatan gazeller. Şûhâne Gazel: Kadın güzelliği ve aşk zevklerini zarif bir şekilde işleyen gazeller. Hikemi Gazel: Ahlak ve edeple ilgili öğütler veren gazeller. Sofiyâne Gazel: Tasavvuf ve din konularını işleyen gazeller. Musammat Gazel: İç kafiye kullanılarak yazılan gazeller. Mülemma Gazel: İki veya daha fazla dille yazılan gazeller. Bu türlerin dışında da birçok farklı gazel türü bulunmaktadır.