Gazel

Ziya Paşa'nın en ünlü gazeli, "Âsafın Mikdârını Bilmez Süleyman Olmayan" adlı gazelidir. Bu gazelden bazı beyitler: "Âsafın mikdârını bilmez Süleyman olmayan / Bilmez insan kadrini âlemde insan olmayan". "Zülfüne dil vermeyen bilmez gönül ahvâlini / Anlamaz hâl-i perîşânı perîşân olmayan". "Rızkına kâni olan gerdüna minnet eylemez / Âlemin sultânıdır muhtâc-ı sultân olmayan". "Kim ki korkmaz Hak'dan andan korkar erbâb-ı ukûl / Her ne isterse yapar Hak'dan hirâsân olmayan". "İtirâz eylerse bir nâdân Ziyâ hâmûş olur / Çünki bilmez kadr-i güftârın sühandan olmayan".

Bâkî, özellikle kaside ve gazel türündeki şiirleriyle meşhurdur. Başlıca eserleri: Dîvân. Fazâ'ilü'l-Cihad. Kanuni Mersiyesi. Bâkî, şiirlerinde İstanbul Türkçesini kullanması, ahenk ve musikiye verdiği önem, söz ve anlam sanatlarını ustalıkla uygulamasıyla tanınır.

Nâbî'nin "Görmüşüz" redifli gazeli, dünyanın geçiciliğini ve mevki, makam gibi şeylerin geçici olduğunu anlatır. Gazelde geçen bazı temalar: Mevki ve gurur: Yüksek mevkilere gelen kişilerin gurura kapılmaması gerektiği, çünkü bir gün her şeyini kaybedebileceği. Zulüm ve adalet: Zulme uğrayanların feryatlarının bir sele benzetilmesi ve bu selin hiçbir ikbal binasını yıkamayacağı. Açgözlülük: Aşırı hırsın insanı kötü durumlara düşürebileceği. Rivayete göre, gazel, Nâbî ile Ali Paşa arasında bir husumet sırasında yazılmıştır.

Hayır, mesnevi ve gazelin kafiye şemaları aynı değildir. Gazel: Kafiye şeması "aa, ba, ca, da, ea..." şeklindedir. Mesnevi: Kafiye şeması "aa, bb, cc, dd..." şeklindedir. Gazel, beyitlerle kurulurken mesnevi, her beytin kendi arasında kafiyeli olduğu uzun şiirlerdir.

Gazel ve kaside nazım biçimleri arasındaki bazı farklar şunlardır: Konu: Gazeller aşk, şarap, ayrılık gibi temaları işlerken, kasideler din ve devlet büyüklerini övmek ya da yermek amacıyla yazılır. Beyit Sayısı: Gazellerde beyit sayısı 5-15 arasında değişirken, kasidelerde 31-99 beyit arasında değişir. Bölümler: Kasidelerde nesib, girizgah, medhiye, tegazzül, fahriye, dua gibi altı bölüm bulunurken, gazellerde bu bölümler yer almaz. Şairin Mahlası: Gazelde mahlas son beyitte, kasidede ise taç beyitte geçer. Özel Bölümler: Gazellerin özel bir başlığı yoktur, kasideler ise belirli bir amaç için yazıldığı için bu amaca göre adlandırılır.

Edebiyatta "yek-âheng" ve "yek-âvâz" şu anlamlara gelir: Yek-âheng gazel. Yek-âvâz gazel. Bu terimler, Muallim Nâcî ve Tâhirülmevlevî tarafından tanımlanmıştır.

Kaside ve gazel arasındaki farklar şu şekilde özetlenebilir: Amaç: Kaside, genellikle övgü, methiye amacıyla; gazel ise aşk, doğa, felsefi ve tasavvufi duyguları işlemek için yazılır. Konu: Kasideler, padişah, alim gibi din ve devlet büyüklerini konu alırken; gazeller aşk, ayrılık, doğa gibi insani duyguları işler. Uzunluk: Kasideler genellikle 33-99 beyitten oluşurken, gazeller 5-15 beyit arasında değişir. Yapı: Kasideler belirli bir düzen (nesib, methiye, dua) içerirken, gazeller bağımsız beyitlerden oluşabilir. Kafiye Düzeni: Her iki nazım biçiminde de kafiye düzeni "aa, ba, ca, da, ..." şeklindedir. Üslup: Kasideler resmi, ağır ve ciddi bir üslupla; gazeller ise samimi ve bireysel bir dille yazılır. Hitap Şekli: Kasidelerde doğrudan ilgili kişi veya topluma hitap edilirken, gazellerde soyut veya kişiselleştirilmiş bir hitap kullanılır.

Aşina Gazeli, Necati Bey tarafından yazılmıştır ve çeşitli temaları işler: Aşk ve Tanıma: "Olmaz âşinâ" redifi üzerinden, aşkın tanınmayan, bilinmeyen bir hal olduğu, akıldan uzak durulması gerektiği ifade edilir. Dostluk ve Yabancılık: "Âşinâ" ve "bigâne" kelimeleri ile tanıdık ve yabancı kavramları, dostluk ve yabancılaşma temaları işlenir. Sevgilinin Umursamazlığı: Sevgilinin kayıtsızlığı ve umursamazlığı, olumsuz bir duygu değeriyle ifade edilir. Gazelde ayrıca, aşk derdine katlanmayanın sevgiliyi ve onun sevgisini kazanamayacağı, dünya ile alakasını kesip gönlünü temizlemesi gerektiği vurgulanır.

Gazelde beş kural şunlardır: 1. Beyit Sayısı: Gazelde beyit sayısı genellikle 5 ile 15 arasında değişir. 2. Kafiye Düzeni: Gazelin kafiye düzeni aa, ba, ca, da, ea şeklindedir. 3. İlk Beyit (Matla): İlk beyit kendi arasında kafiyelidir ve konuyu tanıtır. 4. Son Beyit (Makta): Son beyit, genellikle şairin mahlasını içerir. 5. En Güzel Beyit (Beytü’l-Gazel): Gazelin en güzel beyti olarak kabul edilir. Bu kurallar, gazelin yapısını ve yazımını belirler.

Koşuk ve sagunun Divan edebiyatındaki karşılıkları şunlardır: Koşuk, Divan edebiyatında gazel olarak adlandırılır. Sagu, Divan edebiyatında mersiye, halk edebiyatında ise ağıt olarak adlandırılır.

Gazel, Divan edebiyatında en çok kullanılan nazım şeklidir. Gazel, en az beş, en fazla on beş beyitten oluşan ve genellikle aşk, şarap, ayrılık, hasret gibi lirik konularda yazılan bir şiir türüdür.

Bâkî'nin Divan'ında toplam 619 gazel bulunmaktadır.

Divan şiirinde gazelin Türkçe karşılığı "küçük şiir" veya "kadınlar için söylenen güzel ve aşk dolu söz" olarak ifade edilebilir. Gazel, Arap ve Fars edebiyatları kökenli bir nazım şekli olup, Türk edebiyatında da önemli bir yere sahiptir.

Gazelde kafiye düzeni şu şekildedir: aa, ba, ca, da, ea, fa. İlk beytin iki mısrası kendi arasında kafiyelidir (aa). Sonraki beyitlerde ikinci mısra, ilk beyitle aynı kafiyeye sahipken, birinci mısra serbesttir. Örnek bir gazel kafiye düzeni: > aa, xa, xa, xa, xa, fa Gazelin ilk beytine matla, son beytine ise makta adı verilir.

Osmanlı döneminde en çok okunan şiir türü hakkında kesin bir bilgi bulunmamakla birlikte, gazel ve kaside en çok yazılan nazım türleri arasında yer almaktadır. Gazel, Divan edebiyatında en çok yazılan nazım türlerinden biridir. Kaside, Allah'ın sıfatlarını ya da padişahı övmek için yazılan manzum eserlerdir. Ayrıca, Osmanlı dönemi halk edebiyatında koşma, semai, destan ve mani gibi şiir türleri de oldukça popülerdi.

Âşıkane gazel, aşk duygusunun hissettirdiği mutluluk, acı, sevgili ve çekilen ıstırapların, kavuşma arzusunun dile getirildiği gazellerdir. Âşinâne gazel hakkında ise bilgi bulunamamıştır. Bazı âşıkane gazel örnekleri: Fuzuli'nin gazelleri; Bâki'nin gazelleri.

Ziya Paşa'nın gazel yazmasının birkaç nedeni vardır: Edebî gelenek: Ziya Paşa, başlangıçta divan kültürüyle yetişmiş ve bu dönemde Osman Şems, Fatîn Dâvud gibi divan şairlerinden etkilenmiştir. Yenilikçi düşünceler: Ziya Paşa, Tanzimat döneminde Doğu-Batı çatışmasını yaşamış ve şiirlerinde bu döneme eleştirel bir bakış açısı getirmiştir. Kendi geleneğine sahip çıkma: Türk edebiyatının kendi geleneğine sahip çıkmasını istemiş ve şiir ve yazı dilinin halkın dili olması gerektiğini savunmuştur. Ayrıca, Ziya Paşa'nın gazelleri arasında, özellikle Rûhî’ye nazire olarak yazdığı Terkib-i Bend’i ile şöhret kazandığı bilinmektedir.

Gazelin en güzel beytinin nasıl anlaşılabileceğiyle ilgili bilgi bulunamadı. Ancak, gazeldeki en güzel beyte "beytü’l-gazel" ya da "şah beyit" denir. Gazelde ayrıca şu terimler de kullanılır: Matla: Gazelin ilk beyti. Makta: Son beyit. Hüsn-i matla: Matladan sonraki beyit. Hüsn-i makta: Maktadan önceki beyit.

Kaside, kafiye düzeni "aa, ba, ca, da, ea" olan bir nazım biçimidir. Kasideler, din ve devlet büyüklerini övmek amacıyla yazılan şiirlerdir ve aruz ölçüsüyle yazılırlar.

Dizipal'de yayınlanan "Gassal" dizisi, ölüm, suçluluk ve korku temalarıyla derin bir psikolojik yolculuk sunar. Dizinin anlattığı bazı konular: Ölümle yüzleşme. Suçluluk ve kefaret. Karanlık ve gizemli atmosfer. Ruh ve madde arasındaki ince çizgi. "Gassal" dizisinin tam konusu hakkında bilgi almak için resmi platformlardan veya dizinin resmi kaynaklarından bilgi edinilmesi önerilir.