Farabi

El-Medinetü'l-Fâzıla (İdeal Devlet ya da Fazilet Şehri), Farabi'nin ideal devleti çözümlediği ütopik kitabıdır. Kitapta bir yöneticinin erdemleri de sayılmıştır: organları tam olmalıdır; anlayışlı olmalıdır; belleği güçlü olmalıdır; akıllı ve ince görüşlü olmalıdır; güzel konuşmalıdır; öğrenmeye gönüllü olmalıdır; yiyeceğe-içeceğe ve eğlenceye tutkun olmamalıdır; doğruluğu sevmeli, yalancılıktan kaçınmalıdır; nefsini yüksek tutmalı ve kendisinden kuşkulandıracak şeylerden çekinmelidir; dindar olmalı ve dünyevi kaygılarda gözü bulunmamalıdır; adaletli olmalı ve kötülük yapmaktan çekinmelidir; işinde arzulu olmalıdır. Farabi, bu eserinde sadece siyaseti değil, aynı zamanda ahlakı, eğitimi ve hatta metafiziği bir araya getirerek kusursuz bir devlet düzeni tasvir eder.

Aristoteles ve Farabi'nin devlet anlayışları şu şekilde özetlenebilir: Aristoteles: İdeal devleti, orta sınıf yaşam biçimine sahip herkesin eşit haklara sahip olduğu bir yapı olarak tanımlar. İyi yönetim biçimleri olarak monarşi, aristokrasi ve cumhuriyeti görür, ancak bu yönetimlerin zamanla yozlaşarak kötü yönetimlere dönüşebileceğini belirtir. Devletin, halkın doğal yatkınlığını eğitimle geliştirmesi gerektiğini savunur. Farabi: İdeal devletinde, yönetimin ve yönetilenin Allah'a olan bağlılığına önem verir. Devleti, erdemli şehir ve erdemli olmayan şehirler olarak sınıflandırır; erdemli şehrin alim ve erdemli kişilerin bulunduğu, toplum üyelerinin birbirine yardım ettiği bir yapı olduğunu belirtir. Devletin işleyişinin, insan bedeninin işleyişine benzemesi gerektiğini, her organın kendi işini yapması gibi devlet kurumlarında da kuvvetler ayrılığı ilkesinin geçerli olduğunu savunur.

Filozof hükümdar olarak iki önemli isim öne çıkmaktadır: 1. Marcus Aurelius: Roma İmparatoru olan Marcus Aurelius, aynı zamanda bir Stoacı filozoftur. "Düşünceler" (Ta eis Eauton) adlı eserinde, evren, yaşam, ölüm ve dünyasal değerlerin geçiciliği gibi konular üzerine düşüncelerini kaleme almıştır. 2. Syrakusalı Hieron: Hieron, sıradan bir vatandaşken hükümdar olmuş ve bu süreçte eski askeri güçleri ortadan kaldırıp yeni bir ordu kurarak hükümdarlığını güçlendirmiştir. Bu örnekler, filozof hükümdarların hem yönetim hem de felsefi düşünce alanlarında etkili olduklarını göstermektedir.

Ekmel Varlık Delili, genellikle Aziz Anselm ile özdeşleştirilir. Ancak, bu tür fikirlerin Anselm'den çok daha önce de dile getirilmiş olduğu bilinmektedir. Ekmel Varlık Delili, Batı felsefesinde sistemli hale getiren kişinin ise René Descartes olduğu kabul edilir.

Farabi'ye göre erdemli şehir, "El Medinetü’l Fazıla" (Fazilet Şehri veya Erdemli Şehir) olarak adlandırılır ve şu özelliklere sahiptir: Yönetici: Erdemli şehrin yöneticisi, politik güce ve felsefi bilgeliğe sahip bir liderdir. Toplum: Bu şehirde toplum üyeleri birbirine yardım eder. Amaç: Mutluluğa ulaşmak için kurulan her şehir erdemli şehirdir. Karşıtları: Farabi, erdemli olmayan şehirleri cahil, fasık, değişebilen ve sapkın olarak sınıflandırır.

Aristoteles ve Fârâbî'ye göre ahlakın kaynağı akıldır. Bu konuda her iki filozofun görüşleri şu şekilde özetlenebilir: Aristoteles. Fârâbî. Aristoteles ve Fârâbî, ayrıca ahlaki önermelerin kaynağı olarak siyasi ve dini otoriteye de yer verirler.

Evet, Farabi "Kendi menfaati uğruna her şeyi yok sayan insanların eninde sonunda varacağı yer hüsrandır" der. Bu söz, Farabi'ye atfedilen bir vecize olup, çeşitli kaynaklarda yer almaktadır.

Ekmel (mükemmel) varlık delili, ilk olarak Batılı düşünür Saint Anselm tarafından ortaya atılmıştır. İslam düşüncesinde ise ekmel varlık delilini ilk kullanan kişi Farabi'dir.

Fârâbî'nin ahlak felsefesinde benimsediği yaklaşım şu şekilde özetlenebilir: En yüksek iyi: Fârâbî'ye göre insan için en yüce iyilik, hem bu dünyada hem de ahirette gerçek mutluluğa ulaşmaktır. Erdemler: Fârâbî, erdemleri dört ana kategoriye ayırır: nazari erdemler, düşünme erdemleri, ahlaki erdemler ve işlek (ameli) sanatlar. Kendini gerçekleştirme: Fârâbî'nin ahlak kuramının özü, kişinin akıl ve ahlak alanında tam anlamıyla kendini gerçekleştirmesi ve tüm yeteneklerini mükemmelleştirmesi esasına dayanır. Metafizik ve mutluluk: Fârâbî'de mutluluk, metafizik bilgide saklıdır; maddeye bağlı ruhlar ölümsüz ve mutlu olmayacaktır. Fârâbî'nin yaklaşımı, Sokrates, Platon ve Aristoteles'in ahlaki eylemlerin nihai amacı olarak en yüksek iyiyi gösterme anlayışlarıyla benzerlik taşır.

Ekmel (kusursuz) varlık delili, İslam düşüncesinde ilk olarak Fârâbî tarafından ortaya atılmış, Batı felsefesinde ise Descartes tarafından sistemli hale getirilmiştir. Bu delil, evrende bulunan her şeyde belirli ölçüde eksiklik ve zayıflık olduğunu ve bu eksiklikleri tamamlamak için uğraş verilmesinin, Allah'ın varlığının delillerinden biri olduğunu savunur.

Farabi, felsefe, mantık, psikoloji, musiki, matematik ve tıp alanlarında çalışmalar yapmış ünlü bir Türk filozoftur. Bazı eserleri: İhsa al-Ulum (Bilimlerin Sayımı); Kitab al-Musiki al-Kebir (Büyük Müzik Kitabı); El-Medinetü’l Fazıla (Erdemli Şehir); Mantık kitapları (Kategoriler, Önermeler, Kıyas vb.). Etkileri: Aristo’nun düşüncelerini yorumlamış ve geliştirmiştir. İbn-i Sina ve İbn-i Rüşd gibi filozofları etkilemiştir. Batı dünyasında Alpharabius olarak tanınmıştır.

Kanunun kim tarafından bulunduğu konusunda farklı görüşler bulunmaktadır: Farabi: Bazı kaynaklara göre kanun, 870-950 yılları arasında yaşayan büyük Türk bilginlerinden Farabi tarafından icat edilmiştir. İbn-i Hallegan: Eski bir Arap rivayetine göre ise kanun, İbn-i Hallegan tarafından bulunmuştur. Mısır ve Sümerler: Antik çağda Mısır ve Sümerler tarafından kullanıldığını gösteren tarihi belgeler de bulunmaktadır. Bu bilgiler rivayet niteliğinde olup, kanunun kesin keşif tarihi ve mucidi konusunda kesin bir görüş birliği yoktur.

Ali Kuzu'nun "Farabi" kitabı, İslam dünyasının en büyük felsefecilerinden biri olan Farabi'nin hayatını ve düşüncelerini ele almaktadır. Kitapta, Farabi'nin Türkistan'ın Farab şehrinde doğuşu, ilköğrenimini memleketinde yapması, İran'da Farsça, Bağdat'ta Arapça öğrenmesi ve daha sonra Latin ile Yunan dillerini kavraması anlatılmaktadır. Ali Kuzu, kitabında Farabi'nin siyaset felsefesini Aristo ve Platon gibi düşünürlerinkiyle karşılaştırarak açıklarken, anlatımında eski Türkçe sözcüklerin günümüz anlamlarını da aktarmaktadır.

Farabi'nin ilim tasnifine göre, beş ana bölüm bulunmaktadır: 1. Mantık: Organon'un kapsamında yer alan sekiz kitaptan oluşur. 2. Matematik: Aritmetik, geometri, optik, astronomi, müzik, mekanik ve teknik bölümlerinden oluşur. 3. Fizik ve Metafizik: Fizik, sema ve âlem, kevn ve fesad, meteoroloji, madenler, bitkiler ve hayvanları içerir. 4. Medenî İlimler: Ahlâk, siyaset, fıkıh ve kelâm konularını kapsar. 5. Varlık Düşüncesi: Ontoloji ve ilkelerin incelenmesi gibi konuları içerir.

Farabi'nin mantık, siyaset, eğitim, müzik ve tıp gibi çeşitli alanlarda çalışma yapması, onun eklektik felsefi görüşünü yansıtır. Bu eklektizm, temelde Aristoculuğa dayanır ve Farabi, Aristo ile Platon'un düşüncelerini birleştirmeye çalışmıştır.

"Medinetü'l-Fazıla" adlı eser, İslam felsefesinin kurucu filozofu Farabi'ye aittir.

Farabi'nin varlık anlayışı iki ana kategoriye ayrılır: zorunlu ve mümkün varlıklar. 1. Zorunlu Varlık: Bu, Tanrı'dır ve varlığı maddeden bağımsızdır, başkasına muhtaç değildir, her şeyin ilk nedenidir. 2. Mümkün Varlıklar: Bunlar, maddedir ve Tanrı'dan sudur ederek meydana gelir. Farabi'ye göre, Tanrı'nın bilgisi aynı zamanda onun yaratması demektir ve evren, sürekli hareket eden bir dönme dolap şeklinde tasavvur edilir.

Farabi ve Erasmus değişim programlarının farkları şunlardır: 1. Kapsam: Erasmus, Avrupa Birliği ülkelerindeki yükseköğretim kurumları arasında öğrenci ve akademisyen değişimini öngörürken, Farabi sadece Türkiye içindeki üniversiteler arasında hareketliliği destekler. 2. Coğrafya: Erasmus uluslararası bir perspektif sunarken, Mevlana programı Türkiye ile Avrupa dışındaki ülkeler arasında hareketliliği hedefler. 3. Dil Yeterliliği: Farabi programında dil yeterliliği şartı yokken, Erasmus için genellikle dil sınavı gereklidir. 4. Burs ve Destekler: Farabi programına katılan öğrencilere karşılıksız burs, öğretim üyelerine de ek ders ödemesi yapılırken, Erasmus programı öğrencilere hibe desteği sağlar.

“Önce doğruyu bilmek gerekir, doğru bilinirse yanlış da bilinir ama önce yanlış bilinirse doğruya ulaşılamaz” sözü Farabi'ye aittir.

Farabi, ahlâkın kaynağı olarak akılı kabul eder. Ona göre insan, aklı sayesinde iyi ve kötünün bilgisine ulaşabilir ve ahlaki önermeleri oluşturabilir.