DivanŞiiri

Güneş Kasidesi'nin konusu, dönemin padişahı Fatih Sultan Mehmet'i övmektir. Kasidede güneş, bir hükümdar olarak düşünülmüş ve güneşin hükümdarlık özellikleri tasvir edilmiştir.

Leff ü neşr, bir söz sanatıdır. Leff ü neşr, genellikle bir beyit içinde, birinci dizede en az iki şeyi söyleyip, ikinci dizede bunlarla ilgili benzerlik ve karşılıkları verme sanatıdır. Bu sanat, "düzenli leff ü neşr" (mürettep) ve "düzensiz leff ü neşr" (gayr-i mürettep) olmak üzere ikiye ayrılır.

Cenap Şahabettin, gençlik döneminde Muallim Naci ve Şeyh Vasfi gibi şairlerin etkisiyle divan şiiri tarzında şiir yazmıştır. Şahabettin, önce bu tarzla teknik konularda birikim kazanmış, daha sonra Recaizade Mahmut Ekrem ve Abdülhak Hamit Tarhan'dan etkilenerek Batı tarzı şiire yönelmiştir.

Mesnevi ve divan şiiri örneklerinden bazıları şunlardır: Mesnevi örnekleri: Ahmedi – İskendername; Şeyhi – Harname, Hüsrev ü Şirin; Şeyh Galip – Hüsn ü Aşk; Aşık Paşa – Garipname; Nabi – Hayrabat; Süleyman Çelebi – Mevlid; Fuzuli – Leyla ile Mecnun, Beng ü Bade. Divan şiiri örnekleri: Nedim; Baki; Kadı Burhaneddin; Ahmet Paşa; Hayali Bey; Bağdatlı Ruhi; Haşmet; Fıtnat Hanım; Levni. Mesnevi ve divan şiiri hakkında bazı bilgiler: Mesnevi, iki beyit biçiminde yazılan ve her beytin kendi arasında kafiyeli olduğu bir nazım biçimidir. Divan şiiri, mesnevi de dahil olmak üzere çeşitli nazım biçimlerini içeren bir edebiyat türüdür. Türk edebiyatındaki ilk mesnevi, 11. yüzyılda Yusuf Has Hacip tarafından yazılan "Kutadgu Bilig" adlı eserdir. Hamse, aynı şair tarafından yazılmış beş mesneviden oluşan eserler bütünüdür. Mesnevi ve divan şiiri, Arap edebiyatından İran edebiyatına, oradan da Türk edebiyatına geçmiştir.

Divan şiirinde sevgilinin güzel olarak tasvir edilmesinin birkaç nedeni vardır: İdealize edilme: Sevgili, bütünden ziyade güzellik unsurlarına yüklenen anlamlar dolayısıyla bir parçasıyla/yönüyle görülür. Duygusal etki: Sevgilinin güzelliği, aşığa çile çektirir ve bu durum aşığa mutluluk verir. Tasavvufi yaklaşım: Şairler, insan güzelliğinden bahsederken aslında onun şeffaf varlığından geçip hakiki güzelliğin sahibi olan Allah'a yönelirler. Sevgilinin tasvir edildiği bazı güzellik unsurları: siyah saç; kıl gibi ince bel; güzel koku; servi boyu; yay kaş; ok kirpikli gözler.

İbrahim Şinasi, şiir, tiyatro ve makale gibi çeşitli edebi türlerde eserler vermiştir. Şiir türünde Şinasi'nin eserleri şunlardır: Tercüme-i Manzume. Müntahabat-ı Eş'ar (Divan-ı Şinasi). Tiyatro türünde ise tek eseri, Türk edebiyatında yazılan ilk Batılı tarzda tiyatro örneği olan Şair Evlenmesi'dir. Makale türünde de eserler veren Şinasi, özellikle Tercüman-ı Ahval gazetesinin mukaddimesi ile tanınır.

Divan ve halk şiirinin ortak özellikleri şunlardır: Aynı gelenekten beslenmeleri. İçerik benzerliği. Nazım türleri. Günlük hayata dair unsurlar. Bazı şiirsel unsurlar. Ayrıca, divan şiirinde hece ölçüsüyle yazılmış şiirler ve halk şiirinde dedim-dedi kalıbıyla yazılmış karşılıklı konuşma biçiminde düzenlenmiş şiirler de bulunur.

Cem Dilçin'in divan şiiri için söylediği bazı sözler şunlardır: "Divan şiirindeki simetri ve paralelizm gibi özellikleri bilmek yeterli değildir; bu özelliklere önem verilmelidir". "Divan şiiri, simetrik ve paralel söz ve anlam yapılarının dışında da birbirini destekleyip pekiştiren, birbirinin yardımıyla türlü birleşim ve çözümlemelere ulaştıran başka öğeleri de yansıtmaktadır". "Divan şairlerinin özellikle önem verdikleri ve şiirlerinde gerçekleştirmeye çalıştıkları bu söz düzeni ve yapısını görmezlikten gelmek ya da görememek, onların bu konudaki emeklerinin yarısından fazlasını hiçe saymaktan ve onların çalışmalarını eksik değerlendirmekten başka bir şey değildir". "Divan şiiri, çok yoğun mecazi dünyası dikkatle incelendiğinde, gerçek hayatın pek çok yönüne ilişkin bilgiler elde edilebilmektedir". "Divan şairi gerçeği şiir diliyle anlatır. O çağların şiir anlayışına göre şairden beklenen de zaten budur". Ayrıca, Cem Dilçin'in "Cumhuriyet'in 80. Yılında Divan Şiiri Üzerine Düşünceler" adlı bir makalesi bulunmaktadır.

"Ete Kemiğe Büründüm, Yunus Diye Göründüm" sözü, Yunus Emre'ye aittir.

Ahmedî, 14. yüzyılda Anadolu'da yetişmiş en büyük divan şairi kabul edildiği ve Türkçenin bilim dili olarak kullanılmasına önemli katkılarda bulunduğu için önemli bir şairdir. Ahmedî'nin önemli yönleri şunlardır: Edebî kişiliği: Gazel, mesnevi ve kaside gibi farklı nazım türlerinde başarılı eserler vermiştir. Fars edebiyatından etkilenmesi: İran şiirinin öz ve şekil özelliklerini Türkçe şiirine uyarlamıştır. Kültürel birikimi: Şark mitolojisi hakkında derin bilgilere sahiptir. Eserleri: Türk edebiyatında “divan” sahibi olan ilk Anadolu şairi olarak kabul edilir. Öğrencileri: Germiyan’ın ileri ailelerinden birine mensup olduğu düşünülen meşhur Şeyhî Sinan'ı yetiştirmiştir. Ayrıca, 615 beyitlik mevlidi ile ilk mevlid yazarlarından biri olan Ahmedî, Selçuklu’nun söz mirasını Germiyanlı ve Osmanlı’ya taşıyan, kültürel devamlılığı temin eden köprü şahsiyetlerden birisidir.

Halk şiiri ve divan şiiri arasındaki bazı farklar şunlardır: Nazım birimi: Halk şiirinde nazım birimi dörtlük, divan şiirinde ise beyittir. Ölçü: Halk şiirinde ölçü hece ölçüsü, divan şiirinde ise aruz ölçüsüdür. Dil: Halk şiirinde dil, halkın konuştuğu günlük konuşma dilidir; divan şiirinde ise Arapça, Farsça ve Türkçe karışımı olan Osmanlıcadır. Uyak: Halk şiirinde genellikle yarım uyak, divan şiirinde ise tam ve zengin uyak kullanılmıştır. Konu: Divan şiirinde soyut konular, halk şiirinde ise somut konular işlenmiştir. Şairlerin kimliği: Divan şairleri tahsilli, Arapça ve Farsçaya hakim kişilerdir; halk şairleri ise genellikle okuma yazma bilmeyen halktan kişilerdir. Etkileşim: Zamanla karşılıklı etkileşim sonucunda bazı ortak özellikler de ortaya çıkmıştır.

Göz için kafiye, sadece yazılış benzerliği olan, ses benzerliğinin ikinci planda kaldığı kafiye anlayışıdır. Bu anlayışa göre, dize sonlarında mutlaka aynı ses kullanılmalıdır. Göz için kafiye anlayışına bir örnek: > Memleket bitti, yine bitmedi hâlâ sen ben; Bize bu hal ile bizden büyük olmaz düşmen. Dest-i âdâdeyiz, Allah için ey ehl-i vatan. Göz için kafiye anlayışı, divan edebiyatında kullanılmıştır. Göz için kafiye anlayışını savunan sanatçılardan biri Yahya Kemal Beyoğlu'dur.

Divan şiirini okumak zor olabilir, çünkü bu şiirlerin yazıldığı dil, Arapça ve Farsça sözcüklerin yoğun olarak kullanıldığı bir dildir. Divan şiirini okumayı kolaylaştırmak için şu kaynaklar önerilebilir: Antolojiler: Muhammet Nur Doğan'ın "Şiiristan-İzahlı ve Şerhli Divan Şiiri Antolojisi" gibi eserler, şiirlerin günümüz diline aktarılmış ve açıklanmış hallerini içerir. Tavsiye edilen eserler: Fuzuli veya Necati Bey divanlarından başlamak, dil açısından daha erişilebilir olabilir. Eğitim: Divan şiiri eğitimine, daha az bilinen ve dili daha sade olan şairlerden örneklerle başlanması önerilmiştir.

Âşık Paşa, hem hece hem de aruz ölçüleriyle şiirler yazmıştır. Hece ölçüsüyle yazdığı şiirlerinde Ahmet Yesevi ve Yunus Emre’nin etkileri görülmektedir. Âşık Paşa’nın bazı şiirlerinin türleri şu şekildedir: Gazeller. Manzumeler. Âşık Paşa’nın en önemli ve kendisine asıl şöhretini kazandıran eseri ise 12.000 beyit dolayında olan ve dini-tasavvufi konulu bir mersiye olan Garibname’dir.

Divan şiirinin en güzel sözü olarak değerlendirilebilecek bazı beyitler şunlardır: "Âvâzeyi bu âleme Davûd gibi sal / Bâkî kalan bu kubbede bir hoş sadâ imiş" (Baki). "Aşk derdiyle hoşem el çek ilâcımdan tabîb / Kılma dermân kim helâkim zehri dermândadır" (Fuzûlî). "Haddeden geçmiş nezaket yâl ü bâl olmuş sana / Mey süzülmüş şişeden ruhgâr-ı âl olmuş sana" (Nedim). "Efendimsin cihânda i’tibârım varsa sendendir. / Miyân-ı âşıkânda iştihârım varsa sendendir" (Şeyh Galib). "Gitdün ammâ kodun hasret ile cânı bile / İstemem sensiz olan sohbet-i yârânı bile" (Neşâti). Divan şiirinin en güzel sözü, kişisel tercihlere göre değişebilir.

Divan şiirinde birçok gazel türü bulunmaktadır. İşte bazı örnekler: Âşıkane Gazel: Aşk, acı ve mutluluk gibi duyguları işleyen gazeller. Rindâne Gazel: Yaşamdan zevk alma felsefesini anlatan gazeller. Şûhâne Gazel: Kadın güzelliği ve aşk zevklerini zarif bir şekilde işleyen gazeller. Hikemi Gazel: Ahlak ve edeple ilgili öğütler veren gazeller. Sofiyâne Gazel: Tasavvuf ve din konularını işleyen gazeller. Musammat Gazel: İç kafiye kullanılarak yazılan gazeller. Mülemma Gazel: İki veya daha fazla dille yazılan gazeller. Bu türlerin dışında da birçok farklı gazel türü bulunmaktadır.

Hoca Dehhânî, 13. ve 14. yüzyıllar arasında yaşamış, Divan şiirinin öncülerinden olan Horasanlı bir divan şairidir. Edebî kişiliği şu şekilde özetlenebilir: İlk temsilci: Anadolu sahasında lâdinî (din dışı) klasik şiirin ilk temsilcisi olarak kabul edilir. Söyleyiş ve teknik: Söyleyiş kudreti, kelime dünyası ve nazım tekniği açısından önceki şairleri aşmıştır. Konu seçimi: Çağdaşları gibi dinî-tasavvufî mesajlar vermek yerine Fars şiirindeki kalıplaşmış sanatlı ifadelerle dünya zevki, aşk ve maddî hayatla ilgili konuları işlemiştir. Etkisi: Şiir olgunluğu açısından, kendisinden sonraki dönemin hazırlayıcısı olmuştur. Dil ve üslup: Türkçenin zengin atasözü ve deyim örnekleriyle ördüğü mecazlı anlatımı ve az sayıda iktibas kullanması ile dikkat çeker. Edebî sanatlar: Eserlerinde en çok teşbih ve tezat sanatının örneklerini vermiştir.

15. yy dikdo hakkında bilgi bulunamadı. Ancak, 15. yüzyıl hakkında genel bilgiler mevcuttur. 15. yüzyıl, Rönesans Dönemi olarak da bilinir. 15. yüzyıl, Orta Çağ'dan modern döneme geçişi temsil eder.

Ferheng-i Istılâhât-ı Nücûmî, Divan şiiri araştırmalarında önemli bir kaynaktır çünkü: Teşbih, mecaz ve kinaye gibi edebi sanatlarla gizlenmiş kozmografik kavramları açıklar. Divan şiirinde kullanılan kozmik terim, tabir, deyim ve istiareleri harf sırasına göre açıklar ve örneklerle destekler. Türkçe kaynaklarda rastlanmayan kozmografik tabirlere yer verir. Telmih esaslı kozmografik tabirlere açıklık getirir. Bilinen kozmografik tabirler hakkında yeni bilgiler sunar. Bu nedenlerle, Divan şiiri çalışmalarında kozmografik unsurların daha iyi anlaşılmasını sağlar.

Eski Türk Edebiyatında Nazım 1 ve 2. ciltler, 13. yüzyıldan 19. yüzyıl ortalarına kadar yazmalardan seçilmiş seçme nesirler ve divan şiirlerini içerir. Kitaplarda yer alan bazı özellikler: Şiirlerin Osmanlıca orijinal metinleri ve kaynakları verilmiştir. Divan şiiri ile ilgili edebiyat tarihi bilgileri sunulmuştur. Kitaplar, edebiyat öğretmenleri ve üniversitelerin Eski Türk Edebiyatı Bölümü öğrencileri için kaynak olarak hazırlanmıştır.