Akıl

Selim akıl ve salim duyular İslam dininde bilgi edinme yolları olarak birbiriyle ilişkilidir. Selim akıl, doğruyu yanlıştan ayırt edebilme yeteneğine sahip, çevrenin olumsuzluklarından etkilenmeyen, yaratılışındaki temizliğini ve safiyetini koruyan akıldır. Salim duyular ise insanın çevresini algılamasını sağlayan beş duyu organıdır: görme, işitme, koklama, tatma ve dokunma. Böylece, selim akıl ve salim duyular birlikte çalışarak insanın doğru bilgiye ulaşmasını sağlar.

Akıl ile ilgili en güzel atasözlerinden biri "Akıl para ile satılmaz" atasözüdür.

Peşin akılcılık, felsefede rasyonalizm olarak da bilinen, bilginin kaynağının ve doğruluk ölçütünün akıl olduğunu savunan felsefi yaklaşımdır. Rasyonalizme göre, akıl doğuştan getirdiği bazı temel ilkelere ve kavramlara sahiptir ve bu ilkelerden hareketle doğru bilgiye ulaşılabilir.

Akıl ve kalp arasındaki farklar şu şekilde özetlenebilir: Akıl, düşünme, anlama, muhakeme etme ve doğruyu yanlıştan ayırt etme yeteneğidir. Kalp, İslam’da sadece biyolojik bir organ değil, aynı zamanda insanın manevi yönünü, duygu ve iradesini ifade eden bir kavramdır. Özetle, akıl bilgi ve hikmetle, kalp ise iman ve sevgiyle beslenir.

Akıl savunurken kullanılan bazı argümanlar şunlardır: 1. Tümevarımsal Argümanlar: Belirli gözlem veya kanıtlardan yola çıkarak genel bir sonuca varmayı sağlar. 2. Nedensel Argümanlar: Bir olay veya olgunun başka bir olay veya olgunun sonucu olduğunu iddia eder. 3. Analojik Argümanlar: İki veya daha fazla benzer durum arasında paralellikler kurarak bunlardan biri hakkında varılan sonucu destekler. 4. Değerlendirici Argümanlar: Bir şeyin kalitesi, değeri veya önemi hakkında yargıda bulunmayı içerir. 5. Tümdengelimsel Argümanlar: Genel önermelerden yola çıkarak özel sonuçlara ulaşır.

Akıl kavramı soyut anlamlıdır.

Felsefede "us" ve "akıl" kavramları aynı şeyi ifade eder: her ikisi de insanın düşünme, kavram oluşturma ve bunlara göre hükmetme yeteneğini tanımlar.

İnsanın ilk geldiği şey olarak kabul edilen, Allah'ın ilk yarattığı varlığın akıl olduğu rivayet edilmektedir.

Kindî'ye göre akıl, insanın nefsinde bulunan ve tümel kavramları oluşturmasını ve kavramasını sağlayan en önemli güç ve cevherdir. Kindî, aklı dört kategoriye ayırır: 1. Güç Halindeki Akıl (el-akl bi’l-kuvve): İnsanda doğuştan vardır ve sürekli fiil halinde akıl tarafından etkilenmediği sürece pasiftir. 2. Sürekli Fiil Halindeki Akıl (el-aklü’llezî bi’l-fi‘l ebeden): Bu akıl, insanın doğasının (nefs) fonksiyonu olan tümel kavramlardan ibarettir. 3. Fiil Alanına Çıkan Müstefâd Akıl (el-aklü’llezî harece mine’lkuvve ile’l-fi‘l): Nesnelerden soyutlama yaparak bilgi üretmeye başladığı akıldır. 4. Beyânî veya Zâhir Akıl (el-aklü’l-beyânî evi’z-zâhir): Müstefâd Aklın sahip olduğu bilgileri ortaya koyduğu akıldır.

Akılcıl kelimesi, "akla dayanan" ve "doğruluğun ölçütünü düşünmede bulan" öğretilerin genel adı olan rasyonalizm ile ilgili bir sıfattır. Ayrıca, "akla ve akıl yolu ile varılan yargıya inanan" ve "akla aykırı hiçbir şeyi tanımayan" tutum ve davranışları ifade etmek için de kullanılır.

Mantık ve akıl aynı şeyler değildir, ancak birbirleriyle ilişkilidirler. Akıl, genel anlamda düşünme, anlama, kavrama ve problem çözme yeteneği olarak tanımlanır. Mantık ise belirli kurallar ve prensipler çerçevesinde doğru düşünme yöntemidir.

Kibir ve akıl ilişkisi şu şekilde özetlenebilir: kibir arttıkça akıl azalır. Kibir, kişinin kendini olduğundan daha üstün görmesi ve başkalarını küçümsemesi durumudur. Akıl ise öz eleştiri ve alçakgönüllülükle beslenir.

Platon, bilginin kaynağının akıl olduğunu kabul eder. Ona göre, gerçek bilgi (episteme), ancak akılla kavranabilen ve değişmeyen ideaların bilgisidir.

"Akıl para ile satılmaz" atasözü, akıllıca işler yapan fakirlerin de bulunabileceğini, zekanın parayla satın alınamayacağını ifade eder.

Akıllı ve zeki insan arasındaki fark şu şekilde özetlenebilir: Akıllı insan, düşünme, anlama, muhakeme yapma ve mantıklı kararlar alma yeteneğine sahiptir. Zeki insan ise hızlı öğrenme, problem çözme ve analitik düşünme becerilerine sahiptir.

"Akıl akıldan üstündür" atasözünün hikayesi şu şekilde anlatılır: Bir adam yoğun bir hafta geçirdikten sonra pazar sabahı gazetesini alıp bütün gün evde dinlenmeye karar verir. Adam, en iyi coğrafya profesörünün bile bu haritayı düzeltemeyeceğini düşünür. Bu hikaye, her insanın farklı anlayış, bilgi ve düşünme yapısına sahip olduğunu ve başkalarının fikirlerine başvurmanın önemli olduğunu vurgular.

Anlak ve akıl kavramları yakın anlamlıdır ancak tam olarak aynı değildir. Anlak, insanın anlama, düşünme, algılama, akıl yürütme, yargılama ve çıkarsama gibi yeti ve yeteneklerinin tümünü ifade eder. Akıl ise daha çok düşünme yeteneği olarak tanımlanır ve anlağın bir parçası olarak kabul edilir.

Zekâ ve akıl ile ilgili bazı atasözleri şunlardır: 1. "Akıl sağlam bir bedenle bir arada olursa, insanı başarıya götürür". 2. "Zeka, hazinedir; ne kadar çok harcarsan, o kadar çoğalır". 3. "Akıllı kişi, hatalarından ders alır; aptal ise hatalarını tekrarlar". 4. "Okumak, zihni genişletir ve zekayı keskinleştirir". 5. "Soru sormak, aklın anahtarıdır". 6. "Akıl, güçten üstündür". 7. "Sahip olduğun zekayı iyi kullan; çünkü zeka, doğru kullanılmadığında bir lanet olabilir". 8. "Aklın yolu birdir". 9. "Kurt kocayınca köpeklerin maskarası olur". 10. "Akılsız başın cezasını ayaklar çeker".

Kant'a göre aklını kullanma cesareti göstermek, insanın kendi düşüncelerini oluşturması, eleştirel düşünmesi ve sorgulaması anlamına gelir. Bu, aynı zamanda ergin olmama durumundan kurtulup kendi kararlarını kendi verebilmesi demektir.

Akıl ve zeka arasındaki farka dair bir atasözü olarak şu örnekler verilebilir: "Akıllı anlatılan şeyleri anlar, zeki anlatılacak şeyleri düşünür". "Her akıllı kimse zekidir, fakat her zeki akıllı olmayabilir" (Sorularla İslamiyet).