AkılYürütme

Analoji, iki farklı şey arasındaki benzerlik veya benzerliklerden yola çıkarak birincisi için dile getirilenlerin diğeri için de söz konusu olduğunu ifade etme işlemidir. Analoji, akıl yürütme yöntemlerinden biridir ve genellikle şu durumlarda kullanılır: Bileşik analojiler. Hikaye tarzında analojiler. İşlemsel analojiler. Çevresel analojiler. Basit analojiler. Analoji ile yapılan akıl yürütmede, hem tümdengelim (genelden özele) hem de tümevarım (özelden genele) yöntemleri bir arada kullanılabilir.

Analojik akıl yürütme, gözlemlenen benzerliklerden, henüz gözlemlenmemiş benzerlikler çıkararak yeni durumlara yönelik öngörülerde bulunma yöntemidir. Bazı örnekler: Fen bilimleri eğitimi: Hücre zarı, "Oreo kurabiyesi"ne benzetilir; hücre zarının, kolesterol içeren krema dolgusuyla fosfolipit çift katmanına benzediği söylenir. Bilimsel keşif: Robert Hooke, mantar dilimlerini incelerken, içindeki boşlukların keşiş hücrelerine benzediğini düşünmüş ve bu boşluklara "hücre" adını vermiştir. Hukuki muhakeme: Bir davada, hancıların otel misafirlerinin eşyalarından sorumlu tutulduğu bir önceki davaya atıfta bulunarak, vapur sahibinin de benzer sorumluluğa sahip olduğu sonucuna varılması. Günlük yaşam: "Brokoli yeşil bir sebzedir ve sağlığa yararlıdır. Ispanak da yeşil bir sebzedir. O hâlde ıspanak da sağlığa yararlıdır".

Akıl, felsefede kavram oluşturma ve bunlara göre hükmetme kapasitesi olarak tanımlanır. Düşünme gücü, bilinçaltını yeniden yapılandırma ve hayatı olumlu yönde etkileme yeteneğine sahiptir. Akıl ve düşünme gücü arasındaki ilişki şu şekilde açıklanabilir: Zeka, bir meleke veya alışkanlık olup, bilinenlerden bilinmeyeni çıkarma ve delilleri kullanarak arama yapma yeteneğini ifade eder.

Tümdengelim (Dedüksiyon) ve Tümevarım (İndüksiyon) Örnekleri: Tümdengelim (Dedüksiyon) Örnekleri: Tüm arabalar dört tekerlidir, Bugatti Chiron bir arabadır; öyleyse Bugatti Chiron dört tekerlidir. Tüm balıklar denizde yaşar, hamsi bir balıktır; öyleyse hamsi denizde yaşar. Tüm sporcular antrenman yapar, Ahmet bir sporcudur; öyleyse Ahmet antrenman yapar. Tüm insanlar ölümlüdür, Sokrates bir insandır; öyleyse Sokrates ölümlüdür. Tümevarım (İndüksiyon) Örnekleri: Serçe, güvercin ve karga uçar. Bebekler yürüyemez. Boncuk siyah bir kedidir. Günler 24 saat sürer.

Akıl yürütme kuralları üç ana başlıkta ayrılır: 1. Tümdengelim (Dedüksiyon). 2. Tümevarım (İndüksiyon). 3. Analoji. Ayrıca, akıl yürütmeler, öncüllerle sonucun ilişkisi, öncüllerin ve sonucun tümelliği veya tikelliği, tek bir öncülle veya birden fazla öncülle sonuca gidilmesi gibi farklı sınıflandırmalara da tabi tutulabilir.

Felsefi düşünce, tümdengelim, tümevarım ve analoji olmak üzere üç temel akıl yürütme biçimine dayanır. Tümdengelim (dedüksiyon). Tümevarım (istikra). Analoji. Felsefede hangi yöntemin geçerli olduğu, ele alınan probleme ve felsefi bağlama göre değişir.

Felsefe yazısı, felsefi bilgi ve düşünceleri içeren, genellikle sistemli, tutarlı ve eleştirel bir bakış açısıyla kaleme alınmış yazılardır. Felsefe yazıları, aşağıdaki özellikleri taşıyabilir: Sorgulama ve eleştiri: Felsefe yazıları, genellikle soru sormayı ve mevcut düşünceleri eleştirmeyi esas alır. Öznellik: Felsefi yazılar, kesin cevapları olmayan, bireysel ve toplumsal birçok işleve sahip konular hakkında olabilir. Bütünsellik: Felsefe, varlığı ve gerçekliği bütün olarak ele alır. Akla dayalı olma: Felsefi yazılar, akla dayalı ve tutarlı bir dil kullanır. Birleştirici olma: Felsefi bilgi, farklı düşünceleri birleştirici ve bütünleştirici bir işlev görür. Felsefe yazıları, metafizik, epistemoloji, etik, mantık gibi çeşitli felsefi disiplinleri kapsayabilir.

Muhakemede akıl yürütme türleri şunlardır: Tümdengelim (Dedüksiyon). Tümevarım (İndüksiyon). Analoji. Dışaçekim (Geriçıkarım). Eleştirel Akıl Yürütme. Yaratıcı Akıl Yürütme.

Tümevarım, özelden genele, tikelden tümele giden akıl yürütme yöntemidir. Tümevarım, var olan bilgiler veya olaylar üzerinden bilinmeyene, yani yeni bilgilere ulaşmak için kullanılır. Tümevarımsal akıl yürütme yöntemi, bilimsel önemini 17. ve 18. yüzyıllarda kazanmış ve Francis Bacon, Galileo, Newton ve John Stuart Mill’in katkılarıyla gelişmiştir. Tümevarımın bazı örnekleri şunlardır: "Serçe, güvercin ve karga uçar. "Serçe, güvercin ve karga kuştur. "Öyleyse kuşlar uçar." "Bebekler yürüyemez. "Ahmet bir bebektir. "Öyleyse Ahmet yürüyemez." "Günler 24 saat sürer. "Salı bir gündür. "Öyleyse salı günü de 24 saattir."

Aristoteles'in tümdengelim (dedüksiyon) yöntemine örnek olarak Barbara kıyası verilebilir. Örnek bir Barbara kıyası: 1. Bütün X'ler Y'dir. 2. A Bütün Z'ler X'tir. 3. A Öyleyse bütün Z'ler Y'dir. Aristoteles'e göre, tümdengelim tümel ilkelerden, tümevarım ise tekil durumlardan itibaren yapılır ve bilimsel bilgi, ancak tümdengelimle kesin, doğru ve zorunlu nitelik kazanabilir.

Felsefede analojik akıl yürütme, iki şey arasındaki benzerlikten yola çıkarak birinden diğerine bilgi aktarma yöntemidir. Analojik akıl yürütmenin genel formülü şu şekildedir: 1. İki şey bir veya daha fazla açıdan birbirine benzemektedir. 2. Belirli bir önerme, bunlardan biri için geçerlidir. 3. O halde, bu önerme diğeri için de geçerlidir. Analoji, felsefe tarihinde önemli bir yere sahiptir; birçok filozof, karmaşık kavramları açıklamak veya yeni fikirler üretmek için analojilerden yararlanmıştır. Analojik akıl yürütmenin bazı özellikleri: Kesinlik eksikliği. Yaratıcılık ve keşif. Bağlam bağımlılığı. Farklılıkların önemi.

Analoji ve örnekleme arasındaki temel fark, analojinin benzerliklere dayalı akıl yürütme olması, örneklemenin ise belirli bir örneği kullanarak genel bir prensibi açıklama veya destekleme amacı taşımasıdır. Analoji, iki farklı şey arasındaki benzerlik veya orantısal ilişkilerden yola çıkarak, birincisi için geçerli olan bir yargının ikincisi için de geçerli olabileceğini varsayar. Örnekleme ise, genel bir kuralı veya prensibi açıklamak veya desteklemek için belirli bir örneğin kullanılmasını içerir. Özetle, analoji soyut ve genel benzerlikleri ilişkilendirirken, örnekleme daha somut ve belirli örnekleri temel alır.

Felsefe yazılarının amacı, okuyucuyu bir pozisyonun makul veya mantıksız olduğuna ikna etmektir. Felsefi yazılar ayrıca şu amaçlara da hizmet eder: Anlayışı derinleştirmek. Sorular sormak ve problemleri dile getirmek. Özgün olmak. Felsefe yazıları, yoğun ve zor olabilir.

Tümdengelim, dedüksiyon olarak da adlandırılır ve sahip olunan genel verilerden yola çıkarak özel sonuçlar çıkarma yöntemidir. Bu akıl yürütme yönteminde genel ilkeler ele alınarak olaylar konusunda tek tek yargıya varılır, yani genelden özele doğru giden bir yöntemdir. Tümdengelim örnekleri: "Tüm arabalar dört tekerlidir, Bugatti Chiron bir arabadır; öyleyse Bugatti Chiron dört tekerlidir." "Tüm insanlar ölümlüdür, Sokrates bir insandır; öyleyse Sokrates ölümlüdür." Tümdengelim, matematik, bilim, felsefe ve hukuk gibi alanlarda yaygın olarak kullanılır.

Tümdengelim, dedüksiyon olarak da adlandırılır ve sahip olunan genel verilerden yola çıkarak özel sonuçlar çıkarma yöntemidir. Bu akıl yürütme yönteminde genel ilkeler ele alınarak olaylar konusunda tek tek yargıya varılır, yani genelden özele doğru giden bir yöntemdir. Tümdengelim örnekleri: "Tüm arabalar dört tekerlidir, Bugatti Chiron bir arabadır; öyleyse Bugatti Chiron dört tekerlidir." "Tüm insanlar ölümlüdür, Sokrates bir insandır; öyleyse Sokrates ölümlüdür." Tümdengelim, matematik, bilim, felsefe ve hukuk gibi alanlarda yaygın olarak kullanılır.

Sözel mantıkta yer alan bazı konular: Tablo ve şema yorumlama. Sıralama ve gruplama. Mantık soruları (önerme ve ilişkiler). Metin ve paragraf yorumlama. Diyagram ve grafik yorumlama. Olasılık ve ihtimal analizi.

Tümevarım ve tümdengelim arasındaki temel fark, akıl yürütme yönündedir: Tümevarım, özelden genele doğru, parçalardan bütüne ulaşan bir akıl yürütme yöntemidir. Tümdengelim, genelden özele doğru, genel bilgiler üzerine düşünerek özel durumlar hakkında yargılar oluşturan bir akıl yürütme yöntemidir. Örnekler: Tümevarım: "Serçe, güvercin ve karga uçar. Serçe, güvercin ve karga kuştur. Öyleyse kuşlar uçar". Tümdengelim: "Tüm insanlar ölümlüdür, Sokrates bir insandır; öyleyse Sokrates ölümlüdür".

Mantıkta ters döndürme, bir önermenin niteliğini değiştirmeden, öznenin olumsuz hâlinin yüklem, yüklemin olumsuz hâlinin özne yapılmasıyla yapılır. Ters döndürmenin kuralları şu şekildedir: Tümel olumlu (A) bir önermenin ters döndürmesi, yine tümel olumlu (A) bir önermedir. Tümel olumsuz (E) bir önermenin ters döndürmesi, tikel olumsuz (O) bir önermedir. Tikel olumsuz (O) bir önermenin ters döndürmesi, yine tikel olumsuz (O) bir önermedir. Tikel olumlu (I) bir önermenin ters döndürmesi yoktur. Örnekler: "Her dost güvenilirdir." önermesinin ters döndürmesi, "Her güvenilir olmayan, dost olmayandır." önermesidir. "Hiçbir erkek güvenilir değildir." önermesinin ters döndürmesi, "Bazı güvenilir olmayanlar, erkek olmayan değildir." önermesidir. "Bazı güller kırmızı değildir." önermesinin ters döndürmesi, "Bazı kırmızı olmayanlar, gül olmayan değildir." önermesidir.

Mantık ders notu hazırlarken aşağıdaki adımlar izlenebilir: 1. Temel Kavramlar: Mantıkta kullanılan temel kavramlar (önerme, doğruluk değeri, bağlaçlar vb.) tanımlanmalıdır. 2. Örnekler: Kavramların anlaşılması için yeterli sayıda örnek verilmelidir. 3. Tablolar: Ve, veya, ya da gibi bağlaçların doğruluk tabloları hazırlanmalıdır. 4. Konu Başlıkları: Ders notunda yer alacak konular başlıklarla belirtilmelidir. 5. Açıklamalar: Konuların daha iyi anlaşılması için açıklamalar yapılmalıdır. 6. Uygulamalar: Konuların pekiştirilmesi için alıştırmalar ve çözümler eklenmelidir. Ayrıca, YouTube'da "Mantık Konu Anlatımı (TYT-AYT Matematik)" gibi videolardan da yararlanılabilir.

Hayır, tümevarım ve tüme varım aynı şey değildir. Tümevarım, özelden genele, parçalardan bütüne doğru giden bir akıl yürütme yöntemidir. Tüme varım ifadesi, yanlış bir kullanım olup, doğru yazım şekli "tümevarım"dır.