AkılYürütme

Analoji, benzeyen ve benzetilen iki nesne veya nesne grubu arasında ortak olduğu düşünülen bir benzetme yönü çerçevesinde kurulan benzerlik veya yapılan karşılaştırmadır. Bu akıl yürütme yöntemi, kesin sonuçlar yerine ihtimaller sunar ve genellikle bilim insanları tarafından, özellikle uzay gibi bilinmeyen alanlarda, ön kabuller ve incelemeler yapmak için kullanılır.

Analojik akıl yürütme, iki varlık arasındaki benzerliklerden yola çıkarak akıl yürütmeye denir. Örnekler: 1. Kan Dolaşımı ve Şehir Trafiği: Kan dolaşımının şehir trafiğine benzetilmesi, analojik akıl yürütmeye örnektir. 2. Atomun Yapısı ve Güneş Sistemi: Atomun yapısının güneş sistemi ile karşılaştırılması da bu tür bir akıl yürütmedir. 3. Yeni İlacın Etkisi: Yeni bir ilacın belirli bir kanser türünün tedavisinde etkili olduğunun keşfedilmesi, benzer bir ilacın ilgili bir kanser türünün tedavisinde de etkili olabileceği sonucuna varılmasını sağlar. 4. Öğrencilerin Davranışı: Bir sınıftaki birkaç öğrencinin gayretli ve çalışkan olması, tüm sınıfın bu özelliklere sahip olduğu genellemesini yapmak için kullanılabilir.

Akıl ve düşünme gücü, insanların problemleri çözme, mantıklı sonuçlara varma ve bilgiyi anlama yeteneklerini ifade eder. Akıl yürütme ise bu süreçte kullanılan bilişsel süreçlerin bir parçasıdır ve farklı türlere ayrılır: - Tümdengelim: Genel bir kuraldan hareketle spesifik bir sonuca ulaşma. - Tümevarım: Özelden genel bir sonuca varma. - Analoji: Benzerliklere dayalı akıl yürütme. - Redüksiyon: Karmaşık bir konuyu daha basit bileşenlere ayırma. Düşünme gücü, yaratıcılığı teşvik eder ve bilimsel araştırmalarda yenilikçi çözümlerin önünü açar.

Tümdengelim ve tümevarım akıl yürütme yöntemleridir. Tümdengelim (dedüksiyon), genel bir önermeden özel bir sonuca ulaşma yöntemidir. Örnekler: - Bütün kuşlar uçar. - Serçe bir kuştur. - O hâlde serçe de uçar. - Tüm insanlar ölümlüdür. - Sokrates bir insandır. - O hâlde Sokrates ölümlüdür. Tümevarım (endüksiyon), tek tek olay ve olgulardan genel yasalara veya tikel önermelerden hareketle tümel önermeye doğru gitme yöntemidir. Örnekler: - Metal olan demir ısıtılınca genleşir. - Metal olan bakır ısıtılınca genleşir. - Metal olan alüminyum ısıtılınca genleşir. - O hâlde bütün metaller ısıtılınca genleşir. - Serçe, güvercin ve karga uçar. - Serçe, güvercin ve karga kuştur. - Öyleyse kuşlar uçar.

Akıl yürütme kuralları üç ana başlıkta ayrılır: tümdengelim, tümevarım ve analoji.

Felsefi düşünce, üç ana akıl yürütme biçimine dayanır: tümdengelim, tümevarım ve analoji.

Felsefe yazısı, filozofun bir sorun hakkındaki fikri doğrultusunda oluşturduğu metindir. Felsefe yazısının bazı özellikleri şunlardır: Problem ve iddialar: Metinde ana problem ve bu probleme dair filozofun temel görüşleri yer alır. Gerekçeler ve eleştiriler: Öne sürülen iddiaların gerekçeleri ve diğer görüşlere yönelik eleştiriler sunulur. Özgünlük: Metnin biraz özgün olması, yazarın konuyu anladığını ve eleştirel düşünebildiğini gösterir. Dilsel analiz: Kavram ve ifadelerin anlamsal olarak doğru olup olmadığına ve doğru biçimde birbirine bağlanıp bağlanmadığına dikkat edilir.

Tümevarım, tek tek deney ve gözlemlerden akıl yolu ile genel yargılara, ilkelere ulaşmaya yönelik bir akıl yürütme biçimidir. Bu yöntemde, özel durumlardan yola çıkarak genel bir kural veya teori oluşturulur. Tümevarım, tümdengelimin tersine bir süreçtir.

Tümdengelim yöntemine örnek olarak Aristoteles'in "kıyas" (tasım) yöntemi verilebilir. Bu yöntemde, kişi evrensel bir ilkeden (örneğin, "Tüm insanlar ölümlüdür") belirli bir duruma (örneğin, "Sokrates ölümlüdür") ulaşır. Örneğin: 1. Büyük önerme: Tüm insanlar ölümlüdür. 2. Küçük önerme: Sokrates insandır. 3. Sonuç: O halde, Sokrates ölümlüdür. Aristoteles'e göre, bu tür akıl yürütmeler zorunlu olarak geçerli çıkarımlardır ve bilimsel bilginin temelini oluşturur.

Analojik akıl yürütme, felsefe alanında, iki farklı nesne veya önerme arasındaki benzerliklere dayanarak çıkarım yapma işlemi olarak tanımlanır. Bu tür akıl yürütmede, biri hakkında bilinen bir özellik veya yargı, diğeri için de geçerli kabul edilir.

Analoji ve örnekleme arasındaki fark şu şekilde özetlenebilir: - Analoji, iki farklı şey arasındaki benzerlik veya orantısal ilişkilerden yola çıkarak, birincisi için geçerli olan bir yargının ikincisi için de geçerli olabileceğini varsaymaktır. - Örnekleme ise, genel bir kuralı veya prensibi açıklamak veya desteklemek için belirli bir örneğin kullanılmasıdır. Dolayısıyla, analoji daha çok soyut ve genel benzerlikleri ilişkilendirirken, örnekleme daha somut ve belirli örnekleri temel alır.

Felsefe yazılarının amacı, varoluş, gerçeklik, bilgi, ahlak, değerler ve insanın yeri gibi temel sorulara yanıt aramaktır. Bunun yanı sıra felsefe yazıları şu işlevleri de yerine getirir: Akıl yürütme ve mantık becerilerini geliştirmek. Felsefe, doğru düşünmenin prensiplerini ve mantıksal analizi öğretir. Eleştirel düşünmeyi teşvik etmek. Önyargılardan arınmayı, doğru bilgiye ulaşmayı ve objektif bir bakış açısıyla düşünmeyi sağlar. Düşünceleri açıklığa kavuşturmak. Kişinin kendi düşüncelerini anlamasına ve bunları başkalarına aktarmasına yardımcı olur. Toplumsal sorunlara çözüm üretmek.

Tümdengelim, genel yargılardan akıl yolu ile tek tek sonuçlar çıkarılmasına dayanan akıl yürütme biçimi olarak tanımlanır. Bu yöntemde, özel durumlar için genel ilkelerden hareket edilerek olaylar hakkında tek tek yargıya varılır ve genelden özele gidilir. Örnek tümdengelim cümleleri: - "Bütün metaller genleşir, bakır bir metaldir, o halde bakır da genleşir". - "Tüm sporcular antrenman yapar, Ahmet bir sporcudur, öyleyse Ahmet de antrenman yapar".

Tümdengelim, genel yargılardan akıl yolu ile tek tek sonuçlar çıkarılmasına dayanan akıl yürütme biçimi olarak tanımlanır. Bu yöntemde, özel durumlar için genel ilkelerden hareket edilerek olaylar hakkında tek tek yargıya varılır ve genelden özele gidilir. Örnek tümdengelim cümleleri: - "Bütün metaller genleşir, bakır bir metaldir, o halde bakır da genleşir". - "Tüm sporcular antrenman yapar, Ahmet bir sporcudur, öyleyse Ahmet de antrenman yapar".

Tümevarım ve tümdengelim arasındaki temel fark, akıl yürütme yönlerinde yatmaktadır: 1. Tümevarım: Tek tek olay ve olgulardan genel yasalara veya tikel önermelerden tümel önermeye doğru giden akıl yürütme biçimidir. Örnek: "Metal olan demir ısıtılınca genleşir, bakır da ısıtılınca genleşir; o hâlde bütün metaller ısıtılınca genleşir". 2. Tümdengelim: Tümel bir önermeden tümeli veya tümelden tikel bir önermeyi çıkaran akıl yürütme biçimidir. Örnek: "Bütün insanlar ölümlüdür, Ali bir insan olduğuna göre, Ali de ölümlüdür".

Mantık ders notu hazırlamak için aşağıdaki konular dikkate alınmalıdır: 1. Temel Kavramlar: Önerme, öncül, sonuç, geçerlilik, geçersizlik, tutarlılık gibi mantıksal kavramlar açıklanmalıdır. 2. Akıl Yürütme Yöntemleri: Tümevarım, tümdengelim ve analoji gibi akıl yürütme türleri detaylıca ele alınmalıdır. 3. Önerme Çeşitleri: Yargının niteliğine ve sayısına göre önermeler (olumlu-olumsuz, basit-bileşik) sınıflandırılmalı ve örnekleri verilmelidir. 4. Döndürme ve Karşı Olma: Önermelerin döndürme ve karşı olma ilişkileri, karşı olma karesi kullanılarak gösterilmelidir. 5. Sembolik Mantık: Modern mantıkta önermeler ve eklemler sembolik dille temsil edilmeli, doğruluk tabloları ve denetleme yöntemleri açıklanmalıdır. Bu konular, mantık ders notunun kapsamlı ve anlaşılır olmasını sağlayacaktır.

Mantıkta ters döndürme, bir önermenin niteliğini (olumlu/olumsuz) değiştirmeden, özneyi olumsuzlayarak yüklem, yüklemi olumsuzlayarak özne yapma işlemidir. Ters döndürme kuralları: 1. Tümel olumlu (A) önermenin ters döndürmesi: Tümel olumlu (A) olur. 2. Tümel olumsuz (E) önermenin ters döndürmesi: Tikel olumsuz (O) olur. 3. Tikel olumlu (I) önermenin ters döndürmesi: Ters döndürme yapılmaz. 4. Tikel olumsuz (O) önermenin ters döndürmesi: Tikel olumsuz (O) olur.

Tümevarım ve tümdengelim farklı akıl yürütme yöntemleridir, ancak bazen karıştırılabilirler. Tümevarım, özelden genele doğru ilerleyen bir akıl yürütme yöntemidir. Tümdengelim ise genelden özele doğru giden bir yöntemdir. Dolayısıyla, tümevarım ve tümdengelim aynı şey değildir.

Bütün canlılar beslenir, kedi de bir canlıdır, öyleyse kediler de beslenir ifadesi, tümdengelim akıl yürütme yöntemine örnektir.

Diyalektik yöntem çeşitli türlere ayrılır: 1. Tartışma Sanatı: Diyalektik, başlangıçta tartışma sanatı veya çelişkili yollardan muhataplarını ikna etme sanatı olarak tanımlanmıştır. 2. Akılyürütme Yöntemi: Bir tezin mantıksal sonuçlarını inceleyerek onu çürütme yöntemi olarak kullanılır. 3. Bölme Tekniği: Cinsleri türlerine ayırarak mantıksal bir biçimde analiz etme yöntemidir. 4. Genel Fikirleri Araştırma: Tikel örnek veya hipotezlerden hareket edip bu fikirlere götüren bir akılyürütme sürecidir. 5. Yanılsama Mantığının Eleştirisi: Aklın deneyime aşkın nesneleri konu alırken, deneyimin sınırlarını aştığı zaman düştüğü çelişkilerin gözler önüne serilmesi suretiyle eleştirilmesidir. 6. Varlık ve Düşünce Yasası: Düşüncenin ve gerçekliğin bir tezle antitezden, bu iki karşıtın bir sentezine varmak suretiyle, gelişmesini gösteren yasadır.