YazıSistemleri

Japonların iki alfabe kullanmasının sebebi, kanji alfabesinin zor olmasıdır. Kanji, Çince'den gelen, resim temelli bir yazı sistemidir ve bütün kelimeleri temsil eden logogramlardan oluşur. Hiragana, 8. yüzyılda, Heian mahkemesi kadınları tarafından kanji okumak ve yazmanın zor olması nedeniyle geliştirilmiştir. Katakana, kanji sembollerinin basitleştirilmiş versiyonları olarak ortaya çıkmış ve yabancı dillerden geçen kelimeleri yazmak için kullanılmıştır. Günümüzde bu üç yazı sistemi birlikte kullanılmaktadır; hatta aynı cümlede bile yer alabilirler.

Phaistos Diski'nin önemli olmasının bazı nedenleri: Antik bir arkeolojik bulgu olması. Benzersizliği. Çözülememiş olması. Farklı teorilere konu olması. Deşifre girişimlerinin bulunması.

Ugarit'in önemi şu noktalarda toplanabilir: Ticaret Merkezi: Ugarit, Antik Yakın Doğu'da önemli bir ekonomik merkezdi ve Mısır, Anadolu, Mezopotamya gibi bölgelerle ticaret yapıyordu. Arkeolojik Kazılar: 1929'dan itibaren yapılan kazılarda, tarih açısından önemli tabletler ortaya çıkarıldı. Alfabetik Yazı: Ugarit'te çivi yazısı alfabetik olarak kullanılmış ve bu, Proto Fenike dilinin gelişiminde etkili olmuştur. Dini Metinler: Ugarit'e ait çivi yazılı tabletler arasında dini içerikli metinler de bulunmaktadır. Stratejik Konum: Ugarit, Mısır, Mezopotamya ve Kıbrıs arasında bir ticaret merkezi olarak hizmet verecek stratejik bir konumda bulunuyordu.

Papirüse yazı yazmak, antik dönemlerde kullanılan bir yazı malzemesi olan papirüs üzerine yazı yazmak anlamına gelir. Papirüs, Cyperus papyrus adlı bitkinin saplarından elde edilen liflerle yapılır. Antik Mısır'da papirüs, dini metinler, edebi eserler, idari kayıtlar ve bilimsel bilgilerin kaydedilmesinde kullanılmıştır. Günümüzde ise papirüs, daha çok müzelerde ve koleksiyonlarda yer alır; sanatsal uygulamalar ve özel hediyelik eşyalarda kullanılır.

Güneydoğu Asya'da birçok yazı sistemi bulunmaktadır. Bu yazı sistemleri arasında en yaygın olanları şunlardır: Brahmi Familyası: Brahmi, Kharosthi, Devanagari, Grantha, Rejang, Tagbanwa gibi yazılar bu aileye dahildir. Latin Alfabesi: Jawi, Cham, Eskayan, Kulitan gibi yazılar bu alfabeyi kullanır. Hece Yazıları: Baybayin, Buhid, Hanunó'o, Cava, Lontara gibi yazılar hece yazısı örnekleridir. Çince Karakterler: Zhuang, Birman, Tai Le, Tai Tham gibi yazılar Çince karakterler kullanır. Bu yazı sistemleri, Güneydoğu Asya'nın çeşitli dillerini yazmak için kullanılmaktadır.

Yazı ve tipografinin gelişimi, ilkel toplumlarda kullanılan sembol ve işaretlerin zamanla evrime uğrayarak yazıyı oluşturmasıyla başlamıştır. Bazı önemli gelişim aşamaları: Antik yazılar: Çivi yazısı (MÖ 3000, Mezopotamya), hiyeroglifler (Antik Mısır) ve el yazmaları (Antik Yunan ve Roma). Gutenberg'in matbaası: 1450'de Mainz’li Johann Gensfleisch zum Gutenberg, tipografi tekniği ile kitap basımını mümkün kılan sistemi geliştirmiştir. Hareketli hurufat sistemi: 1448'den 19. yüzyılın son çeyreğine kadar olgunlaşmış, çeşitli baskı yöntemleriyle geliştirilmiştir. Fotodizgi ve bilgisayar kontrollü dizgi sistemleri: 1915'ten itibaren adım adım geliştirilmiş, tipografi düzenlemeleri sayısal ortamda yapılmaya başlanmıştır. Tipografinin gelişimi, aynı zamanda yazı karakterlerinin şekillerinin ve düzenlemelerinin hem bilimsel hem de sanatsal açıdan ele alınmasını da içermiştir.

Çivi yazısı tabletlerini kullanan uygarlıklar arasında Sümerler, Akad İmparatorluğu, Elamlılar, Hititler, Hurriler, Luviler, Urartular, Persler ve Palalar bulunmaktadır. Çivi yazısı, Mezopotamya'daki büyük medeniyetler tarafından MÖ 100 yılına kadar kullanılmıştır.

Babiller, çivi yazısını kayıt tutma ve iletişim amacıyla kullanmışlardır. Çivi yazısı, özellikle ticaret ve muhasebe işlerinde kullanılmıştır. Ayrıca, çivi yazısı ile dini, siyasi ve edebi metinler de kaydedilmiştir. Babiller, ay tutulmalarına dayanarak çeşitli felaketleri öngören kehanetleri de çivi yazısı ile tabletlere işlemişlerdir.

Mezopotamya'da kullanılan ilk alfabe, çivi yazısıdır. Çivi yazısında, resimler yerine her biri bir heceye veya kelimeye karşılık gelen şekiller (logogram) kullanılmıştır.

Eski Türklerde yazı, Orhun yazısı ve Uygur yazısı olmak üzere iki ana yazı sistemiyle yazılıyordu. Orhun yazısı: Göktürkler tarafından kullanılmıştır. 38 damga (harf) içerir, 4'ü ünlüdür. Hece yazısı ve alfabe karışımı bir sistemdir. Genellikle sağdan sola yazılır, ancak soldan sağa yazıldığında harfler ters döner. Uygur yazısı: Uygurlar tarafından kullanılmıştır. Soğd alfabesinden türetilmiştir. 18 harflidir, 4'ü ünlüdür. Ünlülerin kalın mı ince mi okunacağını belirten imler içermez.

Çin'de tek bir alfabe yoktur, binlerce Çince karakter kullanılır. Çince'de harfler yerine kendine özgü anlama ve sese sahip karakterler kullanılır. Çin'de 1956 yılından sonra Basitleştirilmiş Karakterler kullanılmaya başlanmıştır.

Ateji (当て字 veya あてじ), Japonca'da yerel veya ödünç alınmış kelimeleri fonetik olarak temsil etmek için kullanılan kanjiyi ifade eder. Man'yōgana (万葉仮名), Japon dilini fonetik olarak temsil etmek amacıyla Çin karakterlerinin kullanıldığı eski bir yazı sistemidir.

Oğuz yazısı, Türk dilinin ana kollarından biri olan Ana Oğuz Türkçesi veya Oğuz Türkçesi olarak bilinen dil grubuna ait yazı sistemidir. Oğuz yazısı, VI. yüzyıldan itibaren tarih sahnesinde olan Oğuzların, bağımsız bir siyasi varlık olarak ortaya çıkamamaları nedeniyle uzun süre bir yazı diline sahip olamaması sonucunda, Anadolu Selçuklu Devleti'nin sonlarına doğru yazı dili olarak varlığını ortaya koymuştur. XIII. yüzyıldan itibaren Anadolu'da ortaya çıkan Oğuz yazısı, Türkiye Türkçesi, Azerbaycan Türkçesi, Türkmen Türkçesi, Gagauz Türkçesi, Kaşkay Türkçesi, Horasan Türkçesi gibi dillerin temelini oluşturmuştur.

Urartular, birçok alanda önemli katkılarda bulunmuş bir medeniyettir. Başlıca icatları ve geliştirdikleri alanlar: Sulama sistemleri: Dağlık arazide tarım yapabilmek için karmaşık sulama sistemleri, tüneller, kanallar ve barajlar inşa etmişlerdir. Kale ve şehirler: Düşman saldırılarına karşı korunmak için sağlam kaleler inşa etmişler ve bu kaleleri idari ve dini merkezler olarak kullanmışlardır. Metal işleme: Demir, bronz ve altın gibi madenleri işleme konusunda ustaydılar; silahlar, aletler ve süs eşyaları üretmişlerdir. Yazı sistemi: Kendine özgü bir hiyeroglif yazı sistemi geliştirmişlerdir; ayrıca Asur yazısını da kullanmışlardır. Sanat ve mimari: Geometrik motifler ve hayvan figürleriyle karakteristik bir sanat anlayışı geliştirmişlerdir.

Arap yazısının kökeni, Fenike alfabesine dayanır ve şu şekilde bir gelişim süreci izlemiştir: 1. Nabatî Alfabesi: Arap yazısı, Nabatî alfabesinin bir türevi olarak ortaya çıkmıştır. 2. Arami ve Süryani Etkisi: Nabatî alfabesi, Arami ve Süryani yazılarıyla etkileşim göstermiştir. 3. Güney Arabistan Müsned Yazısı: İslam kaynaklarına göre, Arap yazısı Güney Arabistan'da kullanılan Müsned yazısına dayanmaktadır. Oryantalistler ise 19. yüzyılda keşfettikleri bazı kitabelere dayanarak Arap yazısının doğrudan Nabâtî, onun Arâmî ve dolayısıyla Fenike yazısına dayandığını iddia etmişlerdir. Modern araştırmalar, Arap yazısının kökeni konusunda İslam ilim tarihi kaynaklarının tezini teyit etmektedir.

Urartular, tabletler aracılığıyla tarihlerini, dini ritüellerini, askeri seferlerini ve ekonomik faaliyetlerini kayıt altına almak için tabletler hazırlamışlardır. Bu tabletlerde genellikle: Askeri seferler ve yağmalar; Kale yapımı, sulama kanalı, üzüm bağı ve meyve bahçesi kurulumu gibi konular işlenmiştir. Ayrıca, Urartular Asur yazısını kullanmış ve kendi çivi yazılarını geliştirmişlerdir.

Soldan sağa ve sağdan sola ifadeleri, yazı ve yön kavramlarıyla ilişkilidir. Soldan sağa: Metinlerin veya yazıların soldan sağa doğru okunması veya yazılması anlamına gelir. Sağdan sola: Metinlerin veya yazıların sağdan sola doğru okunması veya yazılması anlamına gelir.

Basitleştirilmiş Han yazısı (Basitleştirilmiş Çince karakterler), Çin yazısının eski çağlardan beri kullanılan Geleneksel Çin yazısına kıyasla, 1960'lı yıllarda Çin'de geçiş yapılan yazı sistemidir. Basitleştirilmiş karakterler anakara Çin ve Singapur'da kullanılırken geleneksel Çince karakterler Tayvan, Hong Kong ve Makao'da hala kullanılmaktadır. Basitleştirilmiş Han yazısı, bir yazı sistemi olmasının yanı sıra, bu yazı sistemini kullanan dillerin listelendiği bir Vikisözlük kategorisi olarak da kullanılmaktadır.

Hece yazısı (fonografi), resim yazısının uygulanmasındaki zorluklar nedeniyle M.Ö. 3500 yıllarında Mezopotamya ve Mısır'da ortaya çıkmıştır. Fonografinin gelişimi: 1. Resim yazısı (piktografi): İlk olarak mağara duvarlarına çizilen resimler, zamanla sadeleşerek yazı formu kazanmıştır. 2. Hece yazısı: Soyut kavramların ifade edilememesi nedeniyle, birden fazla nesne resmi bir araya getirilerek hece alfabesi oluşturulmuştur. Fonografinin ilk örnekleri, M.Ö. 3500 yıllarında Mezopotamya ve Mısır'da gözlemlenmiştir.

Moğolca, tarih boyunca farklı yazı sistemleriyle yazılmıştır: Geleneksel Moğol alfabesi. Kiril alfabesi. Latin alfabesi. Ayrıca, Çin'in İç Moğolistan bölgesi gibi bazı bölgelerde geleneksel Moğol alfabesi kullanılmaya devam edilmektedir. Mart 2020'de Moğolistan hükümeti, 2025 yılına kadar resmi belgelerde hem Kiril alfabesini hem de geleneksel Moğol alfabesini kullanmayı planladığını duyurmuştur.