Uyak

Ahmet Haşim'in şiirlerinde belirli bir uyak düzeni yoktur, ancak serbest müstezat nazım biçiminde, çeşitli uyak türleri kullanılarak ritim ve ezgi oluşturulmuştur. Bazı uyak örnekleri: "larında" redif, "ka" tam uyak; "ler" zengin uyak (e/a kulak kafiyesi); "ân" zengin uyak (-â iki ses değerindedir); "sam" zengin uyak. Haşim, şiirde ahenk sağlamak için ses tekrarlarına başvurmuştur; örneğin, "g", "lar, ler" gibi ses öbekleşmeleri, aliterasyon ve asonanslar kullanılmıştır.

Evet, koşma çapraz uyakla başlayabilir. Koşma tipi uyak, halk edebiyatı geleneğinden beslenen birçok şair tarafından kullanılmıştır ve çapraz uyak düzeniyle de yazılabilir. Çapraz uyak, "abab" örgüsüyle yapılır ve 1. ve 3. dizeler ile 2. ve 4. dizelerde ses benzerliği bulunur.

Halk edebiyatı nazım biçimlerinde kullanılan uyak düzenlerinden bazıları şunlardır: Mani: Aaxa şeklinde kafiyelenir. Koşma: Kafiye düzeni abab/cccb/dddb şeklindedir. Semai: abab, cccb, dddb şeklinde kafiye düzenine sahiptir. Varsağı: Koşmaya benzer kafiye düzenine sahiptir, "bre", "hey", "behey" gibi ifadeler içerir. Halk şiirinde genellikle 7’li, 8’li ve 11’li hece ölçüsü kullanılır ve yarım uyak, redif ve cinaslı kafiye sıkça kullanılır.

Yarım uyakta, dize sonlarında sözcük ve eklerin son hecelerinde, redif hariç, tek bir ses benzerliği aranır. Bu ses benzerliği genellikle tek bir sessiz (ünsüz) harf olur. Ayrıca, uzun ünlü harfler (â, û, î) de tek başına yarım uyak oluşturabilir.

Düz uyak ve çapraz uyak, şiirdeki uyak düzenlerinden ikisidir. Düz uyak. Çapraz uyak. Düz uyak ve çapraz uyağa örnek şiirler şu şekildedir: Düz uyak örneği. >Gül büyütenlere mahsus hevesle — a Renk renk dertlerimi gözümde besle — a Yalnız, annem gibi o ılık sesle — a İçimde dövünüp ağlama — b. Çapraz uyak örneği. >Hani, o bırakıp giderken seni — a Bu öksüz tavrını takmayacaktın? — b Alnına koyarken veda buseni, — a Yüzüme bu türlü bakmayacaktın? — b.

Sınavda tunç uyak, genellikle aşağıdaki şekillerde sorulabilir: Tanımlama: Tunç uyak, kafiyeyi oluşturan sözcüklerden birinin diğerinin içinde yer almasıyla oluşan uyak türüdür. Örnekler: Örnek bir beyit verilerek, bu beyitte tunç uyak bulunup bulunmadığı sorulabilir. Özellikler: Tunç uyağın, tam ve zengin kafiyelerden ve rediften oluşabileceği sorulabilir. Ayrıca, şıklarda tunç uyak yoksa, ikiden fazla ses benzerliğinden zengin uyak olarak değerlendirilebileceği de sorulabilir.

Ahmet Hamdi Tanpınar'ın "Hatırlama" şiirinde kullanılan uyak türü hakkında bilgi bulunamadı. Ancak, Tanpınar'ın şiirlerinde genellikle çapraz ve düz uyak kullandığı bilinmektedir. Tanpınar'ın şiirlerindeki uyak türlerini ve sıklıklarını istatistiksel verilere dayanarak inceleyen bir çalışma, Burçin Asna tarafından 2015 yılında "Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi"nde yayımlanmıştır. Şiirin uyak şemasını belirlemek için daha detaylı bir analiz yapılması gerekmektedir.

Rhymed şiir, uyaklı şiir anlamına gelir.

“Sessiz Dereler, Solgun Ağaçlar, Sarı Güller” dizeleri, uyak türüne örnektir.

İki ses benzerliğine dayanan uyak, tam uyak olarak adlandırılır.

Zengin ve cinaslı uyak aynı şeyler değildir. Zengin uyak, dizelerin sonunda üç veya daha fazla ses benzerliğinin bulunması durumudur. Cinaslı uyak ise yazılışları aynı, anlamları farklı olan sözcüklerin kullanılması sonucu oluşan uyak türüdür.

Halim Uyak konusu, şiirde dize sonlarında bulunan ve görevleri farklı olan ses veya ek benzerlikleri anlamına gelen uyak (kafiye) ile ilgilidir.

Aşık edebiyatında "ayak", dörtlükleri birbirine bağlayan dizelerdeki uyak anlamına gelir.

Yahya Kemal Beyatlı'nın "Siste Söyleniş" şiirinin uyak ve redifi şu şekildedir: Uyak: Şiirde genellikle zengin uyak kullanılmıştır. Redif: Şiirde "nerde", "neden", "yakındasın", "arkasındasın" gibi kelimeler redif olarak kullanılmıştır.

Kapalı seci ve açık seci, edebiyat terimlerinde kullanılan ifadelerdir. Kapalı seci, her bir adayın toplam oy sayısının belirli bir sayıyı aşamadığı bir oylama sistemini ifade eder. Açık seci ise, düzyazıda yapılan uyak anlamına gelir.

Uyak (kafiye), şiirde dizelerin sonunda yer alan ses benzerliğidir. Uyak türleri şunlardır: 1. Yarım Uyak: Tek ses benzerliğine dayanır. 2. Tam Uyak: İki ses benzerliğine dayanır. 3. Zengin Uyak: İkiden fazla ses benzerliğine dayanır. 4. Tunç Uyak: Uyak olan sözcüklerden birinin diğerinin içinde yer almasıyla oluşur. 5. Cinaslı Uyak: Yazılışları aynı ama anlamları farklı olan kelimelerle yapılır.

"Otuz Beş Yaş" şiirinin uyak şeması ababa şeklindedir.

Divan edebiyatında "göz için uyak", yazımları fonetik olmayan dillerde ses yönünden uyaklı olmadıkları halde, sonlarında aynı harflerin bulunduğu sözcüklerle yapılan uyak anlamına gelir. Bu dönemde daha çok tam ve zengin uyak kullanılmıştır.

Çapraz uyak, bir dörtlükte birinci ve üçüncü dizelerin, ikinci ve dördüncü dizelerin kendi aralarında uyaklı olması durumudur. Çapraz uyak bulmak için şu adımları izlemek gerekir: 1. Dörtlüğün dizelerini "a", "b", "a", "b" şeklinde sıralayın. 2. Birinci dize ile üçüncü dizenin ve ikinci dize ile dördüncü dizenin uyaklı olup olmadığını kontrol edin. Örneğin, aşağıdaki dörtlükte çapraz uyak vardır: > Dur yolcu, bilmeden bastığın > Bu toprak, bir devrin battığı yerdir > Eğil de kulak ver, bu sessiz yığın > Sana dün bir tepeden baktım aziz İstanbul.

Çapraz ve sarmal kafiye şiirdeki uyak düzenlerinden iki tanesidir. Çapraz kafiye, bir dörtlüğün birinci ve üçüncü dizelerinin kendi arasında, ikinci ve dördüncü dizelerinin kendi arasında uyaklı olmasına dayanan uyak türüdür ve ABAB biçimindedir. Sarmal kafiye ise bir dörtlüğün birinci ve dördüncü dizelerinin kendi arasında, ikinci ve üçüncü dizelerinin kendi arasında uyaklı olması durumudur ve ABBA biçimindedir.