ŞiirTeknikleri

Yarım kafiye ve tam kafiye arasındaki fark, dize sonundaki ses benzerliğinin sayısına bağlıdır: Yarım kafiye, dize sonundaki tek ses benzerliğine dayanır. Tam kafiye, dize sonundaki iki ses benzerliğine dayanır. Örnekler: Yarım kafiye: "İstedim kendimi bu göle atam / Elimi uzatıp yavruyu tutam" dizelerinde "-at" ve "-tu-t" sesleri tek ses benzerliğidir. Tam kafiye: "Gözlerim gözünde aşkı seçmiyor / Onlardan kalbime sevda geçmiyor" dizelerinde "-seç" ve "-geç" sesleri iki ses benzerliğidir.

Evet, kafiyede redif olabilir. Redif, mısra sonlarında, görevleri aynı olan eklerin ya da anlamları aynı olan kelimelerin tekrarlanmasıdır. Örneğin, "Kokuyor burnuma Sivr’alan köyü / Serindir dağları soğuktur suyu / Yâr mektup göndermiş yadigâr deyi / Gözünün yaşını sil deyi yazmış" dörtlüğünde, kelimelerin kökleri "köy", "su", "de"dir. Ayrıca, "Gönlümde hasret var yine / Hayalin düştü gözüme yine" dizelerinde, "yine" kelimesi rediftir.

Hayır, tunç uyak ve zengin uyak aynı şey değildir. Tunç uyak, bir kelimenin tamamen diğer kelimenin içinde yer aldığı uyak türüdür. Zengin uyak ise üç veya daha fazla sesin benzerliği ile oluşan uyak türüdür. Dolayısıyla, ses benzeşmesinin üçten fazla olduğu her durumda zengin uyak, kelimelerin birinin diğerini tamamen içine aldığı durumda ise tunç uyak terimi kullanılır.

Hayır, tunç uyak ve cinaslı uyak aynı değildir. Tunç uyak, bir kelimenin tamamen diğer kelimenin içinde yer aldığı uyak türüdür. Cinaslı uyak, aynı yazılışa sahip ancak anlamları farklı olan kelimelerle yapılan uyak türüdür. Dolayısıyla, tunç uyak ve cinaslı uyak farklı uyak türleridir.

Zengin kafiye ve tunç kafiye arasındaki temel fark, ses benzerliğinin derecesidir. - Zengin kafiye, dize sonlarındaki üç veya daha fazla ses benzerliğine dayanır. - Tunç kafiye, ses benzerliğinin üçten fazla olması durumunda kullanılır ve genellikle bir kelime diğerini içine alır. Özetle, zengin kafiye daha az ses benzerliği içerirken, tunç kafiye daha fazla ses benzerliği ve genellikle iç içe geçme özelliği taşır.

Yineleme sanatı, bir kelime, kelime grubu veya cümle yapısının belirli bir etkiyi elde etmek amacıyla art arda tekrarlanmasıdır. Yineleme sanatının bazı kullanım örnekleri: Soru anlamı taşıyan sözcüklerle yapıldığında: istifham. Ünlemlerle yapıldığında: nida. Düz yazıda: "Hayat, her gün yeni bir gün, her gün yeni bir başlangıç, her gün yeni bir umut". Şiirde: "Bu yağmur... bu yağmur... bu kıldan ince / Öpüşten yumuşak yağan bu yağmur / Bu yağmur... bu yağmur... bir gün dinince / Aynalar yüzümüzü tanımaz olur". Yineleme, anlatımın etkisini güçlendirebilir, anlamı vurgulayabilir veya okuyucunun dikkatini çekebilir.

Kafiyenin diğer adı uyaktır.

Aliterasyon örnekleri: "Deniz kıyısında deniz kabukları satıyor". "Peter Piper bir gaga biber turşusu topladı". "Karşı yatan karlı kara dağlar karayıptır, otu bitmez" (Dede Korkut). "Dest-bûsi ârzusiyle ger ölsem dostlar / Kûze eylen toprağım sunun anınla yâre su" (Fuzulî). "Yalnız ve sessiz bir sokak ortasında duruyorum" (Necip Fazıl Kısakürek). "Bol bol çay iç ki çareler boşa çıkmasın". "Eğer dostlar, sevdiğimin elini öpmek arzusuyla ölürsem / Toprağımı bir kûze yapıp onunla ona su verin" (Fuzuli). "Belki bülbül bir şair gibi inleyemez. / Zaman geçtikçe güller ve yıllar solup gider" (Edip Ayel). "Sen bir başaksın, bağrımda büyüttüğüm, / Buketlerle süslediğim, sabırla beklediğim" (Gülten Ertürk). "Dağlar ağarırken birlikte konuşurduk tepelerde, / O günün dağları, o eski sabahlar nerede?" (Yahya Kemal Beyatlı).

Vezn-i Aher, aruzun "müstef'ilâtün müstef'ilâtün müstef'ilâtün müstef'ilâtün" kalıbıyla yazılır.

Cinaslı uyakta en az üç ses benzerliği olur. Cinaslı uyak, yazılışları aynı olup da farklı manalara gelen kelimelerle yapılan uyak çeşididir. Örnek: >Bülbül konar bu dala >Olmuşum yar delisi >Bana derler budala. “Bu dala” ve “budala” kelimeleri arasında cinaslı uyak vardır.

Necip Fazıl Kısakürek'in "Sakarya Türküsü" şiirinde hem tunç uyak hem de zengin uyak bulunmaktadır. Tunç uyak örnekleri: "akar ya - Sakarya"; "fikir - kir"; "kâinat - inat"; "ne - gövdesine"; "yük - büyük". Zengin uyak örnekleri: "basamak - susamak"; "için - perçin"; "Sakarya - kanarya"; "Tuna - yurduna"; "bilmeceler - geceler".

Akis (yansıma) sanatı, bir cümle veya dizedeki kelimelerin yerlerini ters çevirerek oluşturulur. Akis sanatının iki türü vardır: 1. Tam akis (aks-i tam). 2. Noksan akis (aks-i nâkıs). Örnekler: "Mümkün değil Hudâyı bilmek de bilmemek de / Mâtem görünür şâdi şâdi görünür mâtem". "Her an bir yeni su vardı / Her yeni suda bir an" (Özdemir Asaf). "Gamzen ciğerim deldi / deldi ciğerim gamzen, / Bilmem nic’olur halım / Halim nic’olur bilmem" (Nazîm).

İmale ve med arasındaki temel fark, uygulama alanları ve işlevleridir: Med: Harflerin uzatma kurallarını belirler ve kelimenin son hecesinde kullanılır. İmale: Bazı kelimelerde harfin telaffuzunu incelterek uzatma işlemidir ve genellikle belirli kıraat imamlarının tilavetinde görülür. Özetle: - Med: Kelimenin son hecesinde uzatma. - İmale: Belirli kelimelerde harfin telaffuzunu incelterek uzatma.

Aabb, düz uyak (kafiye) olarak adlandırılır. Düz uyak, bir dörtlükte birinci dize ile ikinci dizenin kendi arasında, üçüncü dize ile de dördüncü dizenin kendi arasında kafiyeli olmasına denir. Düz uyak, "aabb" şeklinde gösterilir.

Beytin bazı özellikleri: İki mısradan oluşur. Aynı vezinde yazılır. Anlam bakımından birbirine bağlıdır. Kafiyeli olabilir. Uzun şiirlerde anlatımı kolaylaştırmak ve vurguyu artırmak için kullanılır. Divan edebiyatında temel nazım birimi olarak kabul edilir. Her bir beyit, kendine özgü bir anlam ve derinlik taşır. Bir beyitteki ilk dizeye "sadr" veya "aruz", ikinci dizeye ise "ibtida" veya "acz" adı verilir. Uyaklı beyitlerin bulunduğu bölüme "metali", müfredlerin toplandığı bölüme ise "müfredat" denir.

Yarım kafiye, dize sonlarında sözcük ve eklerin son hecelerinde, redif hariç, tek bir sesin (harfin) benzeşmesine dayanan kafiye türüdür. Özellikleri: Çoğu zaman bu, tek sessiz (ünsüz) harf olur. Uzun okunan ünlüler de tek başına yarım kafiye oluşturabilir çünkü bu ünlüler iki ses yerine geçer. Örnekler: "Göz, naz, yüz" sözcüklerinin sonundaki "-z" sesleri. "Koş ve karış" fiillerinin sonundaki "-ş-" sesleri. "Kış, kuş, düş" kelimelerindeki "-ş" sesi. "Ecel büker belimizi, söyletmez dilimizi" dizesinde "-imizi" ekleri. Yarım kafiye, özellikle halk edebiyatında yaygın olarak kullanılmıştır.

Cinas, yazılışları ve söylenişleri aynı, anlamları farklı olan sözcüklerin bir arada kullanılması sanatıdır. Bazı cinas örnekleri: "Ey kimsesizler el veriniz kimsesizlere / Onlardır ancak el verecek kimse sizlere". "Söylerken o sözleri kızardı / Hem hazzeder âh hem kızardı". "Kısmetindir gezdiren yer yer seni / Arşa çıksa akıbet yer yer seni". "Her nefeste işledim ben bir günâh / Bir günâh için demedim bir gün âh". "Yanalı hayli vakit oldu / Ben bu yerde yanalı / Binme nâmert atına / Ya mıhı düşer ya nalı". Cinas, tam cinas, tam olmayan cinas, ayrık cinas gibi farklı türlere ayrılır.

Nakaratta hangi söz sanatlarının olduğuna dair bir bilgi bulunamamıştır. Ancak, nakaratla ilgili şu bilgilere ulaşılmıştır: Nakarat, bir şiirde veya şarkıda tekrarlanan sözlere denir. Nakarat, bendler veya dörtlükler arasında anlam bağları oluşturur. Şarkı sözlerinin akılda kalıcı olması için dörtlüklerin sonundaki kelimeler birbirleriyle kafiyeli olur. Nakaratta yer alan sözler kafiyeli olduğu için daha kolay ezberlenir. Nakarat, aynı zamanda rap şarkılarında da bulunur. Söz sanatları hakkında bilgi almak için aşağıdaki kaynaklara başvurulabilir: dilbilgisi.org; edebiyatvesanatakademisi.com.

Sarma kafiye, bir dörtlüğün birinci ve dördüncü dizeleri ile ikinci ve üçüncü dizelerinin kafiyeli olması durumudur. Sarma kafiyenin kafiye şeması "ABBA" şeklindedir. Örnek: >Tuna’yı görmesem de tanırım, -a Bir ümit uğruna yürüdüğüm zaman, -b Geçmişi düşünerek coştuğum zaman, -b Kendimi tarih içinde bulurum sanırım. -a Bu dörtlükte “tanırım” ve “sanırım” kelimeleri birinci ve dördüncü dizelerde; “yürüdüğüm zaman” ve “coştuğum zaman” ise ikinci ve üçüncü dizelerde uyaklıdır.

Dize sonlarındaki iki ses benzerliği, tam kafiye türüdür. Tam kafiye, kelimelerin kök ve gövdelerindeki iki ses benzerliğine dayanır.