TemelHaklar

Temel hak ve özgürlükler, belirli şartlar altında sınırlandırılabilir. Bu şartlar şunlardır: Kanunla sınırlama. Özüne dokunmama. Demokratik toplum gerekleri. Ölçülülük ilkesi. Sınırlandırılabilecek özgürlüklere örnek olarak şunlar verilebilir: Mülkiyet hakkı. Düşünce ve kanaat özgürlüğü. İfade özgürlüğü. Hiçbir şekilde sınırlandırılamayacak temel haklar da vardır.

Yürütme organının temel hak ve hürriyetlere müdahale etmesi çeşitli yollarla önlenir: Anayasa Yargısı: Anayasa Mahkemesi, yürütme organının temel hak ve hürriyetlere müdahale eden kanunlarını iptal eder. İdari Yargı Mercileri: Danıştay ve idare ve vergi mahkemeleri, idarenin hukuka aykırı işlemlerinin iptali ve zararların tazmini için başvurulabilecek mercilerdir. Uluslararası Koruma Mekanizmaları: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi gibi uluslararası koruma mekanizmalarına başvuru imkanı vardır. Sınırlama İlkeleri: Temel hak ve hürriyetler ancak kanunla ve belirli sebeplere dayanarak sınırlanabilir; bu sınırlamalar ölçülülük ilkesine uygun olmalıdır. Bildirim Usulü: Temel hak ve hürriyetlerin kullanılacağı önceden yetkili makamlara bildirilmelidir.

Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşmesi'nde yer alan çocuk hakları 54 maddeden oluşmaktadır. Bu haklar arasında yaşama ve gelişme hakkı, sağlık hizmetlerinden faydalanabilme hakkı, eğitim hakkı, istismar ve ihmalden korunma hakkı, düşünce özgürlüğü hakkı, ifade özgürlüğü hakkı gibi temel haklar bulunmaktadır.

Anayasa Mahkemesi, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası tarafından güvence altına alınmış temel hak ve özgürlükleri korur. Bu haklar arasında şunlar yer alır: Yaşam hakkı. İşkence yasağı. Kölelik ve zorla çalıştırma yasağı. Kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkı. Adil yargılanma hakkı. Suç ve cezada kanunilik ilkesi. Özel hayatın gizliliği, konut ve haberleşme hakkı. Düşünce, ifade, din ve vicdan hürriyeti. Örgütlenme ve toplanma hakkı. Mülkiyet hakkı. Eğitim ve öğrenim hakkı. Seçme ve seçilme özgürlüğü. Ayrıca, Anayasa Mahkemesi, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve ek protokoller ile güvence altına alınan hakları da korur.

Temel hak ve hürriyetler çeşitli kitaplarda ele alınmıştır: "Olağanüstü Hal ve Temel Hak ve Hürriyetler", Dr. Cemil Çelik tarafından yazılmış bir kitaptır. "İslam Hukukunda Temel Hak ve Hürriyetler", Prof. Dr. Servet Armağan tarafından yazılmış bir kitaptır. KPSS vatandaşlık konu fasikülleri arasında "Temel Hak ve Hürriyetler" konulu bir fasikül bulunmaktadır. Bu kitaplar, temel hak ve hürriyetlerin farklı açılardan ele alındığı kaynaklar sunmaktadır.

Anayasa kanunu, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nı ifade eder. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, 2709 sayılı kanunla düzenlenmiş olup, 18/10/1982 tarihinde kabul edilmiş ve 9/11/1982 tarihinde Resmî Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Anayasanın bazı temel maddeleri şunlardır: Devletin şekli. Cumhuriyetin nitelikleri. Devletin bütünlüğü. Değiştirilemeyecek hükümler.

Hakkın özü, her temel hakkın sahip olduğu temel felsefeyi, yani adalet ve eşitlik ilkelerini ifade eder. Hakkın özü kavramı, farklı bağlamlarda farklı anlamlar taşıyabilir: Anayasa hukuku terimi. Felsefi ve dini anlam. Ayrıca, "hakkın özü" ifadesi, toplumsal refah ve bireylerin hak arama süreçleriyle de ilişkilidir.

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (İHAS) ve protokolleri ile Avrupa Birliği Temel Haklar Şartı'nda düzenlenen ortak hak ve hürriyetlerden bazıları şunlardır: Yaşama hakkı. İşkence yasağı. Kölelik ve zorla çalıştırma yasağı. Özgürlük ve güvenlik hakkı. Adil yargılanma hakkı. Özel ve aile hayatına saygı hakkı. Düşünce, vicdan ve din özgürlüğü. İfade özgürlüğü. Toplantı ve dernek kurma özgürlüğü. Sosyal güvenlik ve sosyal yardım hakkı. Bu hak ve hürriyetler, İHAS'nin temel metninde ve çeşitli tarihlerde kabul edilen protokollerle genişletilerek Avrupa Birliği Temel Haklar Şartı'nda da yer almıştır.

İnternet ve sosyal medya araçları konusunda yapılacak düzenleme ve uygulamalarda devletin ve idari makamların hassas davranması gerektiği, aşağıdaki nedenlerle desteklenmektedir: Temel hak ve özgürlüklerin korunması. Bilgiye erişimin önemi. Demokratik katılım. Ulusal ve bireysel güvenliğin korunması. Bu nedenlerle, internet ve sosyal medya konusunda yapılacak düzenlemelerde devletin ve idari makamların, bireylerin hak ve özgürlüklerini ihlal etmeyecek şekilde hareket etmeleri gerekmektedir.

Temel hak ve özgürlükler, yalnızca kanunla ve belirli sebeplere bağlı olarak kısıtlanabilir. Bu sebepler arasında şunlar yer alır: Kamu yararı; Kamu düzeni; Milli güvenlik; Genel sağlık; Genel ahlak. Ayrıca, savaş, seferberlik, sıkıyönetim veya olağanüstü haller gibi özel durumlarda da temel hak ve özgürlükler kısıtlanabilir, ancak bu durumda da milletlerarası hukuktan doğan yükümlülüklerin ihlal edilmemesi gerekir. Özlerine dokunulmaksızın yapılan kısıtlamalar kabul edilebilir.

Anayasa hukuku mevzuatı şu temel kanunlardan oluşur: 2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasası. 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun. 2820 sayılı Siyasi Partiler Kanunu. 298 sayılı Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanun. 6271 sayılı Cumhurbaşkanı Seçimi Kanunu. 2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanunu. Ayrıca, anayasa hukukunun kaynakları arasında yargı kararları (içtihatlar) ve bilimsel eserler (doktrin) de yer alır. Anayasa hukuku mevzuatına şu sitelerden ulaşılabilir: mevzuat.gov.tr; afyonluoglu.org.

Temel hak ve hürriyetler, bireylerin insan onuruna dayanan, devletin müdahalesine karşı korunan ve demokratik toplumların vazgeçilmez unsurları arasında yer alan haklardır. 1982 Anayasası'na göre temel hak ve hürriyetler üç ana başlık altında sınıflandırılır: 1. Negatif Statü Hakları (Kişisel Haklar ve Ödevler). Örnekler: Yaşama hakkı ve kişinin maddi-manevi varlığı. Kişi hürriyeti ve güvenliği. Özel hayatın gizliliği ve korunması. 2. Pozitif Statü Hakları (Sosyal ve Ekonomik Haklar ve Ödevler). Örnekler: Eğitim hakkı. Çalışma ve sosyal güvenlik hakkı. Sağlık hakkı. 3. Aktif Statü Hakları (Siyasi Haklar ve Ödevler). Örnekler: Seçme ve seçilme hakkı. Siyasi faaliyetlerde bulunma hakkı. Kamu hizmetine girme hakkı. Bazı temel hak ve hürriyetler: Düşünceyi açıklama ve yayma hürriyeti. Basın hürriyeti. Toplantı hak ve hürriyetleri. Mülkiyet hakkı. Hak arama hürriyeti. Temel hak ve hürriyetler, Anayasa ile doğrudan veya kanunla sınırlanabilir.

Yaşama hakkı, diğer haklardan önce gelir, çünkü en temel insan hakkıdır. Bu hak olmadan diğer hakların kullanılması mümkün değildir. 1982 Anayasası'nın 17. maddesinde de belirtildiği gibi, "Herkes yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahiptir".

Anayasa'nın 90. maddesi, temel hak ve özgürlüklere ilişkin uluslararası anlaşmalarla kanunlar arasında uyuşmazlık durumunda uluslararası anlaşma hükümlerinin esas alınmasını sağlamak amacıyla 7 Mayıs 2004 tarihinde değiştirilmiştir. Bu değişikliğin genel gerekçesi, "ölüm cezasının kaldırılması ve insan haklarının korunması" gibi nedenlerle Avrupa Sözleşmesi'ne uyum sağlama ihtiyacı olarak belirtilmiştir. Ancak, bu değişiklik sonrasında da madde ile ilgili tartışmalar devam etmiş, özellikle hangi uluslararası anlaşmaların temel hak ve özgürlüklere ilişkin olduğu konusunda farklı görüşler ortaya çıkmıştır.

1961 ve 1982 anayasalarında temel haklar ve ödevler, Jellinek’in negatif statü hakları, pozitif statü hakları ve aktif statü hakları sınıflandırmasına göre düzenlenmiştir. Negatif statü hakları: Devletin müdahalesinin kabul edilmediği temel haklar ve hürriyetlerdir. Pozitif statü hakları: Devletin pozitif yükümlülüklerini içeren haklardır. Aktif statü hakları: Bireylerin devlet yönetimine katılmasını ve siyasi faaliyette bulunmalarını sağlayan haklardır. 1961 Anayasası'nda temel haklar ve ödevler, devletin temel amacının insan haklarını gerçekleştirmek olduğu ilkesiyle düzenlenmiştir. 1982 Anayasası'nda ise temel hak ve özgürlükler, "kişinin topluma, ailesine ve diğer kişilere karşı ödev ve sorumluluklarını" da içerecek şekilde düzenlenmiştir.

Çocuk Hakları Sözleşmesi'nin amacı, çocukların yüksek çıkarları için haklarını geliştirmek, onlara usule ilişkin haklar tanımak ve bu hakların kullanılmasını kolaylaştırmaktır. Sözleşmenin diğer amaçları arasında: Çocuğun kişiliğinin, yeteneklerinin, zihinsel ve bedensel yeteneklerinin geliştirilmesi; İnsan haklarına ve temel özgürlüklere saygının kazandırılması; Çocuğun, anlayışı, barış, hoşgörü, cinsiyetler arası eşitlik ve tüm insanlar arasında dostluk ruhuyla yetiştirilmesi; Çocuğun ekonomik sömürüye ve her türlü tehlikeli işe karşı korunması; Çocuğun yeterli bir hayat seviyesine sahip olmasının sağlanması yer alır.

Hukuki dayanaktan yoksunluk, bir başvurunun veya iddianın mevzuatta dayanağı olmaması durumunu ifade eder. Örneğin, bir sözleşmede kanunda olmayan bir ayni hakkın tanındığını iddia etmek, hukuki dayanaktan yoksun bir durum olarak değerlendirilebilir. Ayrıca, Anayasa Mahkemesi'nin bireysel başvuru incelemelerinde kullandığı "açıkça dayanaktan yoksunluk" kriteri de bu kavramla ilişkilidir.

Kişisel Verilerin Korunması Hakkı, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nın 20. maddesinde, "Özel Hayatın Gizliliği" başlığı altında düzenlenmiştir. 2010 yılında 5982 sayılı Kanun'la yapılan değişiklikle bu maddeye eklenen fıkrada, "Herkes, kendisiyle ilgili kişisel verilerin korunmasını isteme hakkına sahiptir. Bu hak; kişinin kendisiyle ilgili kişisel veriler hakkında bilgilendirilme, bu verilere erişme, bunların düzeltilmesini veya silinmesini talep etme ve amaçları doğrultusunda kullanılıp kullanılmadığını öğrenmeyi de kapsar. Kişisel veriler, ancak kanunda öngörülen hallerde veya kişinin açık rızasıyla işlenebilir" hükmü yer almaktadır.

Hayır, özgürlükler sınırsız değildir. Özgürlüklerin sınırları şu şekilde belirlenir: Hukuki sınırlar. Etik ve vicdani sorumluluklar. Toplumsal ve kültürel normlar. Başkalarının hakları. Örneğin, ifade özgürlüğü nefret söylemi veya yalan haber yaymayı engelleyen yasalarla sınırlanabilir.

"Şerefli Öfke" (Rage of Honor, 1987) filmi, aksiyon ve dram türlerini bir araya getiren bir yapımdır. Film, engellenme, tehdit ve haksızlıklar karşısında oluşan öfke duygusunu ve bu duygunun kişiyi nasıl harekete geçirdiğini konu alabilir. Öfke, doğal bir tepki olup, haklarımızı koruma ve savunma içgüdüsünü tetikler. Filmle ilgili daha fazla bilgi için Sinefil ve Nostalji Film İstasyonu gibi siteler ziyaret edilebilir.