TemelHaklar

"Şerefli Öfke" (Rage of Honor, 1987) filmi, aksiyon ve dram türlerini bir araya getiren bir yapımdır. Film, engellenme, tehdit ve haksızlıklar karşısında oluşan öfke duygusunu ve bu duygunun kişiyi nasıl harekete geçirdiğini konu alabilir. Öfke, doğal bir tepki olup, haklarımızı koruma ve savunma içgüdüsünü tetikler. Filmle ilgili daha fazla bilgi için Sinefil ve Nostalji Film İstasyonu gibi siteler ziyaret edilebilir.

1960-1980 arası dönemde temel hak ve ödevler, sosyal devlet ilkesi ve insan haklarına dayalı devlet anlayışı doğrultusunda düzenlenmiştir. Sosyal devlet ilkesi, 1961 Anayasası ile anayasada yer bulmuş ve devlete sosyal haklar konusunda görevler yüklemiştir. İnsan haklarına dayalı devlet anlayışı, 1961 Anayasası'nın 2. maddesinde devletin "ulusal, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devleti" olarak tanımlanmasıyla ifade edilmiştir. 1982 Anayasası'nda ise "insan haklarına dayalı" ifadesi "insan haklarına saygılı" olarak değiştirilmiş ve toplum huzuru, milli dayanışma ve adalet anlayışı içinde bu haklara saygı gösterileceği belirtilmiştir.

Cumhuriyetten önce ve sonra temel haklar şu şekilde özetlenebilir: Cumhuriyetten Önce: Yaşama Hakkı: Sınırlandırılabilir durumdaydı. Sağlık Hakkı: Belirli bir zümreye özeldi, yaygın değildi. Eğitim Hakkı: Belirli bir zümreye özeldi, yaygın değildi. Kadınlara Seçme ve Seçilme Hakkı: Yoktu. Düşünce, Toplantı ve Gösteri Özgürlüğü: Kısıtlıydı. Din ve Vicdan Özgürlüğü: İnançlar konusunda dış müdahale ve zorlama vardı. Özel Hayatın Gizliliği: Yasal güvence altında değildi. Dilekçe Hakkı: Vatandaşlar için mevcut değildi. Konut Dokunulmazlığı: İzinsiz girişler olabiliyordu. Basın Özgürlüğü: Sınırlıydı. Cumhuriyetten Sonra: Yaşama Hakkı: Anayasal güvence altına alındı. Sağlık Hakkı: Tüm vatandaşlar için sağlık hizmetinden yararlanma hakkı tanındı. Eğitim Hakkı: Eşit şartlarda eğitim hakkı sağlandı. Kadınlara Seçme ve Seçilme Hakkı: Seçme ve seçilme hakkı verildi. Düşünce, Toplantı ve Gösteri Özgürlüğü: Fikirlerini özgürce dile getirme ve toplanma özgürlüğü sağlandı. Din ve Vicdan Özgürlüğü: İnançlarda serbestlik ve laiklik ilkesi benimsendi. Özel Hayatın Gizliliği: Özel hayatın gizliliği koruma altına alındı. Dilekçe Hakkı: Vatandaşların şikayet ve isteklerini yetkili makamlara iletme hakkı tanındı. Konut Dokunulmazlığı: Konutlara izinsiz girişler yasaklandı. Basın Özgürlüğü: Basın özgürlüğü güvence altına alındı.

Yaşama hakkı, temel bir insan hakkı olup, koruyucu haklar arasında yer alır. 1982 Anayasası'na göre, kişi dokunulmazlığı kapsamında olan yaşama hakkı, 2. maddede şu şekilde düzenlenmiştir: >Herkes yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahiptir. Ayrıca, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin 2. maddesi de yaşama hakkını güvence altına alır.

Özel hakların sınırlama sebepleri, ilgili temel hak ve hürriyetin düzenlendiği anayasa maddesinde belirtilir. Bazı özel sınırlama sebepleri: Milli güvenlik; Kamu düzeni; Suç işlenmesinin önlenmesi; Genel ahlakın korunması; Genel sağlığın korunması; Başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması. Ayrıca, temel hak ve hürriyetler ancak kanunla ve Anayasanın ilgili maddelerinde belirtilen özel sebeplere bağlı olarak sınırlanabilir.

"İsmet âdemiyetledir" ifadesi, İslam hukukunda "dokunulmazlık insan olmaktan kaynaklanır" anlamına gelir. Bu ilke, tüm insanların, kadın-erkek ayrımı yapılmaksızın, cinsiyet, ırk, renk, din gibi doğuştan gelen veya sonradan kazanılan hiçbir özelliğe bakılmadan, sadece insan oldukları için temel hak ve dokunulmazlıklara sahip olduklarını belirtir. Bu haklar arasında yaşam, mülkiyet, din özgürlüğü, akıl ve nesil gibi değerler bulunur.

Temel haklarımızın özellikleri ile ilgili test sorularına aşağıdaki kaynaklardan ulaşılabilir: sosyalciniz.net sitesinde "Temel Haklarımız ve Sorumluluklarımız Test" bulunmaktadır. gokhanyagmur.com.tr sitesinde "Temel Haklar ve Özgürlükler Nelerdir? Türleri, Nitelikleri, Sınırlama Rejimi ve Test Soruları (2025 Anayasa Hukuku Konu Anlatımı + Test)" başlıklı bir yazı yer almaktadır. wordwall.net sitesinde "İnsan Hakları, Yurttaşlık, Demokrasi" başlıklı bir test bulunmaktadır. testimiz.com sitesinde "Temel Haklarımız ve Sorumluluklarımız Testi" yer almaktadır. sosyalbilgiler.biz sitesinde "665 Haklarımın Bilincindeyim" başlıklı bir online test bulunmaktadır.

Hakların sınırlandırılmasında ölçülülük ilkesi, temel hak ve özgürlüklerin sınırlanma amaçları ile araç arasındaki ilişkiyi yansıtan bir ilkedir. Ölçülülük ilkesi üç alt ilkeden oluşur: 1. Elverişlilik: Öngörülen müdahalenin ulaşmak istenen amacı gerçekleştirmeye elverişli olması. 2. Gereklilik: Sınırlayıcı tedbirin zorunlu bir toplumsal ihtiyacı karşılaması. 3. Orantılılık: Sınırlama aracı ile amaç arasında makul bir denge bulunması. Bu ilke, temel hak ve özgürlüklerin gereğinden fazla sınırlandırılmasını önler ve yasama organına rehberlik eder.

Anayasa'nın 90. ve 104. maddeleri arasındaki çatışma, temel hak ve özgürlüklere ilişkin milletlerarası andlaşmalar ve Cumhurbaşkanlığı kararnameleri bağlamında ortaya çıkar. Anayasa'nın 90. maddesi, usulüne göre yürürlüğe konulmuş temel hak ve özgürlüklere ilişkin milletlerarası andlaşmalarla kanunların aynı konuda farklı hükümler içermesi durumunda, andlaşma hükümlerinin esas alınacağını belirtir. Anayasa'nın 104. maddesi ise Cumhurbaşkanının yürütme yetkisine ilişkin konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarabileceğini, ancak anayasanın ikinci kısmının birinci ve ikinci bölümlerinde yer alan temel haklar, kişi hakları ve ödevlerinin Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenemeyeceğini ifade eder. Bu maddeler arasındaki çatışmada, temel hak ve özgürlüklere ilişkin milletlerarası andlaşmalar ile Cumhurbaşkanlığı kararnameleri arasında öncelik sorunu doğar.

Anayasanın ilk cümlesinin "insan onuru dokunulmazdır" olmasının nedeni, insan onurunun temel bir değer olarak kabul edilmesi ve devletin bu onuru koruma ve saygı gösterme yükümlülüğünü vurgulamaktır. Bu ifade, özellikle Alman Anayasası'nın ilk maddesinde yer alır ve devletin temel işlevinin insan onurunu korumak olduğu anlamına gelir. İnsan onuru, modern hukuk sistemlerinde vazgeçilmez, devredilemez ve dokunulmaz bir niteliğe sahiptir.

Anayasanın 14. maddesi, temel hak ve hürriyetlerin kötüye kullanılmasını yasakladığı için önemlidir. 2001 yılında yapılan değişiklikle madde, daha az sayıda amaç bakımından yasaklanmış ve yasaklara aykırı fiillerin "faaliyet" ile ortaya konması halinde müeyyideye tabi olacağı hükme bağlanmıştır. Ayrıca, bu madde yasama dokunulmazlığının istisnası olarak da kabul edilir. Anayasanın 14. maddesi, ceza ve anayasa yargısı alanlarında da etkili bir madde olarak karşımıza çıkar.

Âdemiyyet ilkesi, İslam hukukunda insan haklarının temelini oluşturan bir kavramdır. Âdemiyyet kavramı, Arapça "adam" kökünden gelir ve "eksiklik, noksanlık, tamamlanmamışlık" anlamına gelir. İsmet kavramı ise, beş temel değeri ifade eder: hayat, mal, din, akıl, nesil. Bu ilkeye göre, tüm insanlar doğuştan "zimmet"le, yani hak ve sorumluluklara ehil olarak doğarlar.

Hakların kullanımı, kişinin sahip olduğu yetkiyi yasal çerçevede ve başkalarının haklarına zarar vermeden kullanması anlamına gelir. Hakların sınırlanması ise bir hakkın kullanım alanının daraltılmasıdır. Sınırlamanın yapılması esnasında iki unsur göz önünde bulundurulur: Sınırlama yasayla yapılmalıdır. Sınırlama, ölçütlere göre yapılmalıdır. Ölçüt olarak kamu düzeni, genel ahlak, genel sağlık, başkalarının haklarının korunması, ülke bütünlüğü gibi unsurlar akla gelebilir. Hakların sınırlanması, çağdaş demokrasilerde yasama organları tarafından ve kanunla gerçekleştirilir. 1982 Anayasası'na göre temel hak ve hürriyetler, devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünün, milli egemenliğin, Cumhuriyetin, milli güvenliğin, kamu düzeninin, genel asayişin, kamu yararının, genel ahlakın ve genel sağlığın korunması amacı ile ve ayrıca Anayasanın ilgili maddelerde öngörülen özel sebeplerle Anayasanın özüne ve ruhuna uygun olarak kanunla sınırlanabilir.

5. sınıf Sosyal Bilgiler ders kitabının 34. sayfasında, yardımlaşma ve dayanışma ile ilgili konular yer almaktadır. Bu sayfada aşağıdaki sorular ve etkinlikler bulunabilir: Toplumsal birlik. Sadaka taşı. Millî Mücadele Dönemi. Türk Kızılay'ın "2. El Tekstil" projesi. Toplumsal yardımlaşma ve dayanışmaya yönelik faaliyetler. Ayrıca, bu sayfanın cevapları için aşağıdaki siteler kullanılabilir: derskitabicevaplarim.com; forumdirilis.net; forumsinif.com.

Anayasada sosyal devlet ilkesi ile ilgili bazı haklar şunlardır: Eğitim hakkı. Sağlık hakkı. Çalışma hakkı. Konut hakkı. Ücrette adaletin sağlanması ve asgari ücret. Sosyal güvenlik hakkı. Beslenme hakkı. Bazı toplumsal kesimlerin (engelliler, çocuklar, yaşlılar gibi) korunması. Ayrıca, 1961 Anayasası ile Türk anayasalarında ilk kez sendika, toplu sözleşme ve grev hakları da anayasal güvence altına alınmıştır.

Anayasa'nın 40. maddesi, "Temel Hak ve Hürriyetlerin Korunması" başlığı altında yer alır ve şu şekildedir: > "Anayasa ile tanınmış hak ve hürriyetleri ihlal edilen herkes, yetkili makama geciktirilmeden başvurma imkanının sağlanmasını isteme hakkına sahiptir." 3 Ekim 2001 tarihli 4709 sayılı Kanun'un 16. maddesiyle maddeye eklenen ikinci fıkra, "Devlet, işlemlerinde, ilgili kişilerin hangi kanun yolları ve mercilere başvuracağını ve sürelerini belirtmek zorundadır" şeklindedir. Bu madde, hak arama özgürlüğünün idarenin idari işlemlerini de kapsayan bir değerlendirmeyle daha geniş bir güvenceye alınmasını amaçlar.

Dört temel hak şunlardır: 1. Yaşama Hakkı: Her bireyin yaşama hakkı vardır ve bu hak devlet tarafından korunur. 2. Sağlık Hakkı: Kişinin tıbbi ihtiyaçlarının devlet tarafından karşılanması hakkıdır. 3. Eğitim Hakkı: Herkesin ücretsiz eğitim görme hakkıdır. 4. Özel Hayatın Gizliliği: Birinin haberi veya izni olmadan, özel hayatına dair bilgilerin paylaşılmaması hakkıdır. Bu haklar, 1982 Anayasası'nın ikinci kısmında düzenlenmiştir.

Temel hakların korunmasında yargı yolu, hak sahibinin ihlal edilen hakkının korunması amacıyla devletin mahkemelerine başvurabilme yetkisi olan dava hakkıdır. Yargı organları arasında yer alan Anayasa Mahkemesi, Yargıtay ve Danıştay, temel hak ve özgürlüklerin korunmasında önemli rol oynar. Anayasa Mahkemesi, bireysel başvuru hakkı ile temel hak ve özgürlüklerin kamu gücü tarafından ihlal edilmesi durumunda devreye girer. Yargıtay, adli yargı alanında hukukun eşit şekilde uygulanmasını sağlar ve tüm mahkeme kararlarının son inceleme merciidir. Danıştay, idari yargı alanında idarenin işlem ve eylemlerinden doğan uyuşmazlıkları çözümler. Ayrıca, alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemleri de hak korumasında kullanılabilir; tahkim, uzlaşma ve arabuluculuk gibi.

Sivil anayasa, toplumun tamamının temsil edilerek hazırladığı ve bireyin hak ve hürriyetini koruyan anayasadır. Sivil anayasada olması gerekenler: Dinî, felsefî ve ideolojik taraftarlığı esas almamalıdır. Halkın meşrû temsilcileri tarafından yönetilen bir kamusal alan sağlamalıdır. Hak ve hürriyetleri herkes için istemeli, yurttaşları birey olarak görmeli ve kanunlar karşısında eşitliğini esas almalıdır. Kamu alanını ve yönetimi eleştirme yetkisini halka, halkın sesi olan basın ve yayın, ilim ve fikir erbabına vermelidir. Suçun şahsîliği prensibini esas almalı, bağımsız yargı, adil yargılama ve suçsuzluk karinesi gibi temel hukuk güvencelerini herkes için sağlamalıdır. Hukuka uygunluğu denetleme mekanizmalarına sahip olmalıdır. Ayrıca, modern anayasaların tamamı sivil olarak kabul edilir, çünkü anayasalar, ortak yaşama gayesine sahip sivillerin bir araya gelerek oluşturduğu, karşılıklı hak ve özgürlükleri sınırlandıran, toplumun her kesimi için ortak bir payda oluşturan metinlerdir.

1982 Anayasası'nda dört temel ödev bulunmaktadır: 1. Vatan hizmeti. 2. Vergi ödevi. 3. Seçme ve seçilme hakkı. 4. Kamu hizmetlerine girme hakkı.