TemelHaklar

Devletin temel amaç ve görevleri, Türkiye Anayasası'nın 5. maddesinde şu şekilde belirtilmiştir: 1. Türk milletinin bağımsızlığını ve bütünlüğünü, ülkenin bölünmezliğini korumak. 2. Cumhuriyeti ve demokrasiyi güvence altına almak. 3. Kişilerin ve toplumun refah, huzur ve mutluluğunu sağlamak. 4. Kişinin temel hak ve hürriyetlerini sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle bağdaşmayacak surette sınırlayan siyasal, ekonomik ve sosyal engelleri kaldırmak. 5. İnsanın maddi ve manevi varlığının gelişmesi için gerekli şartları hazırlamak.

Anayasa hukuku sınavında çıkabilecek sorular genellikle aşağıdaki konuları kapsar: 1. Devletin Temel Yapısı: Devletin organları (yasama, yürütme, yargı) ve görev yetkileri. 2. Temel Hak ve Özgürlükler: Anayasal haklar, bireylerin temel hak ve özgürlükleri. 3. Yasama ve Yürütme İlişkileri: Kanun yapma süreci, yürütme yetkisinin sınırları. 4. Anayasa Yargısı: Anayasa Mahkemesi'nin görevleri, anayasa yargısı ve anayasa şikâyeti. Ayrıca, idari yargı ön sınavında da anayasa hukuku ile ilgili sorular yer alır ve bu sorular arasında vergi hukuku, maliye ve ekonomi gibi konular da bulunabilir.

Yaşama hakkı, diğer haklardan önce gelen en temel insan haklarından biridir.

Anayasa'nın 90. maddesi, temel hak ve özgürlüklere ilişkin milletlerarası andlaşmaların iç hukuktaki yerini netleştirmek amacıyla değiştirildi. Bu değişiklikle, "usulüne göre yürürlüğe konulmuş temel hak ve özgürlüklere ilişkin milletlerarası andlaşmalarla kanunların aynı konuda farklı hükümler içermesi nedeniyle çıkabilecek uyuşmazlıklarda milletlerarası andlaşma hükümlerinin esas alınacağı" hükmü getirildi.

1961 ve 1982 anayasalarında temel haklar ve ödevler, "insan haklarına saygılı devlet" ilkesine göre düzenlenmiştir.

Yargıtay'da "hukuki dayanaktan yoksunluk" ifadesi, bireysel başvuruların kabul edilebilirlik kriterlerinden birini ifade eder. Buna göre, Anayasa Mahkemesi, başvurucunun ihlal iddialarını kanıtlayamadığı, temel haklara yönelik bir müdahalenin olmadığı veya müdahalenin meşru olduğu açık olan başvuruları açıkça dayanaktan yoksun olarak değerlendirir ve bu tür başvuruları kabul edilemez bulur.

Kişisel verilerin korunması hakkı, Anayasa'nın ikinci kısmında yer alan kişinin temel hak ve ödevleri başlığı altında düzenlenmiştir.

Çocuk Hakları Sözleşmesi'nin amacı, çocukların yüksek çıkarlarını korumak ve onlara eşit haklar tanımaktır. Bu sözleşme, çocukların yaşama, gelişme, eğitim, sağlık, güvenlik gibi temel haklarını güvence altına alır ve taraf devletlere bu hakların uygulanması konusunda sorumluluk yükler.

Şerefli öfke, İslam inancına göre, mazlumlar ve insânî/İslâmî temel haklar söz konusu olduğunda ortaya çıkan öfke türünü ifade eder. Öte yandan, genel anlamda öfke, kişinin algılanan tehditlere, hayal kırıklıklarına veya adaletsizliklere karşı verdiği doğal bir tepkidir ve hem yapıcı hem de yıkıcı olabilir.

Özgürlükler sınırsız değildir, çünkü her bireyin özgürlüğü, başkalarının özgürlüğüyle sınırlıdır. Temel hak ve özgürlüklerin sınırlandırılması, anayasada ve uluslararası sözleşmelerde belirlenen kriterlere göre yapılabilir.

1960-1980 arası dönemde temel hak ve ödevler, sosyal devlet ilkesine göre düzenlenmiştir.

Cumhuriyetten önce ve sonra temel haklar şu şekilde farklılık göstermiştir: Cumhuriyetten Önce: 1. Yaşama Hakkı: Can güvenliği, herhangi bir yetkili ağızdan çıkacak söz ile sonlandırılabilirdi. 2. Sağlık Hakkı: Sağlık Bakanlığı henüz kurulmamıştı, sağlık hizmeti sınırlı idi. 3. Eğitim Hakkı: Okuma ve yazma belirli bir zümreye özeldi. 4. Kadın Hakları: Kadınlar toplumda erkeklerle eşit koşullara sahip değildi. 5. Düşünce Özgürlüğü: Düşüncelerin özgürce ifade edilmesi kısıtlıydı. Cumhuriyetten Sonra: 1. Yaşama Hakkı: Yaşama hakkı Anayasal güvence altına alındı. 2. Sağlık Hakkı: Tüm vatandaşlara sağlık hizmetinden yararlanma hakkı verildi. 3. Eğitim Hakkı: Okuma ve yazma tüm ulusa yayıldı, eğitim hakkı eşit hale geldi. 4. Kadın Hakları: Kadınlara seçme ve seçilme hakkı tanındı, bu hak Fransa, İtalya, İsviçre'den önce verildi. 5. Düşünce Özgürlüğü: Farklı düşüncelerin özgürce ifade edilebilmesi ve toplanması özgürlüğü getirildi.

Yaşama hakkı, negatif statü hakları kapsamında yer alan temel haklardan biridir.

Özel hakların sınırlama sebepleri, anayasada ve uluslararası sözleşmelerde belirtilen ve temel hak ve özgürlüklerin sınırlandırılmasını gerektiren durumlardır. Bu sebepler şunlardır: 1. Kanunla sınırlama: Sınırlama, sadece kanunla yapılabilir. 2. Anayasanın sözüne ve ruhuna uygunluk: Sınırlamalar, anayasanın bütünlüğüne ve ruhuna uygun olmalıdır. 3. İlgili maddelerde belirtilen sebepler: Sınırlamalar, anayasanın ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere bağlı olarak yapılmalıdır. 4. Demokratik toplum düzeninin gerekleri: Sınırlamalar, demokratik toplum düzeninin gereklerine aykırı olamaz. 5. Laik Cumhuriyetin gerekleri: Sınırlamalar, laik Cumhuriyetin gereklerine uygun olmalıdır. 6. Ölçülülük ilkesi: Sınırlamalar, ölçülülük ilkesine bağlı kalmalıdır. Ayrıca, olağanüstü hallerde temel hak ve özgürlüklerin sınırlandırılması da mümkündür, ancak bu durumda da milletlerarası hukuktan doğan yükümlülüklerin ihlal edilmemesi şarttır.

1982 Anayasası'na göre temel hak ve hürriyetlerin sınırlandırılmasında gözetilen ilkeler şunlardır: 1. Sınırlama ancak kanunla yapılabilir. 2. Sınırlama Anayasanın sözüne ve ruhuna uygun olmak zorundadır. 3. Sınırlama, demokratik toplum düzeninin gereklerine uygun olmalıdır. 4. Ölçülülük ilkesi gözetilmelidir; bu ilke, sınırlamada başvurulan aracın sınırlama amacını gerçekleştirmeye elverişli, gerekli ve araçla amacın ölçüsüz bir oran içinde olmasını ifade eder. 5. Temel hak ve hürriyetlerin özüne dokunulamaz.

"İsmet ademiyetledir" ifadesi, İslam hukukunda evrensel bir ilke olarak kabul edilir ve "dokunulmazlık ve temel hakların, insan olmak hasebiyle herkese ait olduğu" anlamına gelir.

Temel haklarımızın özellikleri ile ilgili bir test sorusu ve cevabı: Soru: Temel haklar aşağıdaki özelliklerden hangisine sahiptir? 1. Sınırlandırılabilir. 2. Devredilemez. 3. Başkasının hak ve özgürlüklerinin başladığı yerde biter. 4. Sadece devlet tarafından verilir. Cevap: 2. Devredilemez.

Ölçülülük ilkesi, hakların sınırlandırılmasında, temel hak ve özgürlüklere getirilecek sınırlamanın amaca uygun ölçüde olması gerektiğini ifade eder. Bu ilke üç alt ilkeden oluşur: 1. Elverişlilik: Sınırlamanın, ulaşılmak istenen amaç için elverişli olması. 2. Gereklilik: Sınırlamanın, ulaşılmak istenen amaç bakımından gerekli olması ve aynı amaca daha hafif bir sınırlama ile ulaşılabilmesinin mümkün olmaması. 3. Orantılılık: Sınırlandırma ile ulaşılmak istenen amaç arasında orantı bulunması. Bu ilke, temel hak ve özgürlüklerin tümüyle ortadan kaldırılmasını engelleyecek şekilde sınırlandırılmasını gerektirir.

Anayasanın ilk cümlesinin "insan onuru dokunulmazdır" şeklinde olmasının nedeni, insan onurunun temel hak ve özgürlüklerin özü ve anayasal düzenin temeli olarak kabul edilmesidir.

Anayasa'nın 90. ve 104. maddelerinin çatışması, temel hak ve özgürlüklere ilişkin uluslararası antlaşmalar ve kanunlar arasındaki öncelik sırasını belirler. Anayasa'nın 90. maddesine göre, usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası antlaşmalar kanun hükmündedir ve bu antlaşmalarla kanunlar arasında çelişki olduğunda, antlaşma hükümleri esas alınır. Anayasa'nın 104. maddesine göre ise, Cumhurbaşkanı yürütme yetkisine ilişkin konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarabilir, ancak temel haklar, kişi hakları ve ödevleri gibi konularda kararname çıkarılamaz ve kanunda açıkça düzenlenen konularda da kararname çıkarılması yasaktır. Bu nedenle, temel hak ve özgürlüklere ilişkin uluslararası antlaşmalar, kanunlarla çelişmesi durumunda, Anayasa'nın 90. maddesi gereği öncelikli kabul edilir ve 104. madde bu tür antlaşmaların kararname ile feshedilemeyeceğini belirtir.