TemelHaklar

1960-1980 arası dönemde temel hak ve ödevler, sosyal devlet ilkesi ve insan haklarına dayalı devlet anlayışı doğrultusunda düzenlenmiştir. Sosyal devlet ilkesi, 1961 Anayasası ile anayasada yer bulmuş ve devlete sosyal haklar konusunda görevler yüklemiştir. İnsan haklarına dayalı devlet anlayışı, 1961 Anayasası'nın 2. maddesinde devletin "ulusal, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devleti" olarak tanımlanmasıyla ifade edilmiştir. 1982 Anayasası'nda ise "insan haklarına dayalı" ifadesi "insan haklarına saygılı" olarak değiştirilmiş ve toplum huzuru, milli dayanışma ve adalet anlayışı içinde bu haklara saygı gösterileceği belirtilmiştir.

Cumhuriyetten önce ve sonra temel haklar şu şekilde özetlenebilir: Cumhuriyetten Önce: Yaşama Hakkı: Sınırlandırılabilir durumdaydı. Sağlık Hakkı: Belirli bir zümreye özeldi, yaygın değildi. Eğitim Hakkı: Belirli bir zümreye özeldi, yaygın değildi. Kadınlara Seçme ve Seçilme Hakkı: Yoktu. Düşünce, Toplantı ve Gösteri Özgürlüğü: Kısıtlıydı. Din ve Vicdan Özgürlüğü: İnançlar konusunda dış müdahale ve zorlama vardı. Özel Hayatın Gizliliği: Yasal güvence altında değildi. Dilekçe Hakkı: Vatandaşlar için mevcut değildi. Konut Dokunulmazlığı: İzinsiz girişler olabiliyordu. Basın Özgürlüğü: Sınırlıydı. Cumhuriyetten Sonra: Yaşama Hakkı: Anayasal güvence altına alındı. Sağlık Hakkı: Tüm vatandaşlar için sağlık hizmetinden yararlanma hakkı tanındı. Eğitim Hakkı: Eşit şartlarda eğitim hakkı sağlandı. Kadınlara Seçme ve Seçilme Hakkı: Seçme ve seçilme hakkı verildi. Düşünce, Toplantı ve Gösteri Özgürlüğü: Fikirlerini özgürce dile getirme ve toplanma özgürlüğü sağlandı. Din ve Vicdan Özgürlüğü: İnançlarda serbestlik ve laiklik ilkesi benimsendi. Özel Hayatın Gizliliği: Özel hayatın gizliliği koruma altına alındı. Dilekçe Hakkı: Vatandaşların şikayet ve isteklerini yetkili makamlara iletme hakkı tanındı. Konut Dokunulmazlığı: Konutlara izinsiz girişler yasaklandı. Basın Özgürlüğü: Basın özgürlüğü güvence altına alındı.

Yaşama hakkı, temel bir insan hakkı olup, koruyucu haklar arasında yer alır. 1982 Anayasası'na göre, kişi dokunulmazlığı kapsamında olan yaşama hakkı, 2. maddede şu şekilde düzenlenmiştir: >Herkes yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahiptir. Ayrıca, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin 2. maddesi de yaşama hakkını güvence altına alır.

Özel hakların sınırlama sebepleri, ilgili temel hak ve hürriyetin düzenlendiği anayasa maddesinde belirtilir. Bazı özel sınırlama sebepleri: Milli güvenlik; Kamu düzeni; Suç işlenmesinin önlenmesi; Genel ahlakın korunması; Genel sağlığın korunması; Başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması. Ayrıca, temel hak ve hürriyetler ancak kanunla ve Anayasanın ilgili maddelerinde belirtilen özel sebeplere bağlı olarak sınırlanabilir.

"İsmet ademiyetledir" ifadesi, İslam hukukunda evrensel bir ilke olarak kabul edilir ve "dokunulmazlık ve temel hakların, insan olmak hasebiyle herkese ait olduğu" anlamına gelir.

Temel haklarımızın özellikleri ile ilgili bir test sorusu ve cevabı: Soru: Temel haklar aşağıdaki özelliklerden hangisine sahiptir? 1. Sınırlandırılabilir. 2. Devredilemez. 3. Başkasının hak ve özgürlüklerinin başladığı yerde biter. 4. Sadece devlet tarafından verilir. Cevap: 2. Devredilemez.

Ölçülülük ilkesi, hakların sınırlandırılmasında, temel hak ve özgürlüklere getirilecek sınırlamanın amaca uygun ölçüde olması gerektiğini ifade eder. Bu ilke üç alt ilkeden oluşur: 1. Elverişlilik: Sınırlamanın, ulaşılmak istenen amaç için elverişli olması. 2. Gereklilik: Sınırlamanın, ulaşılmak istenen amaç bakımından gerekli olması ve aynı amaca daha hafif bir sınırlama ile ulaşılabilmesinin mümkün olmaması. 3. Orantılılık: Sınırlandırma ile ulaşılmak istenen amaç arasında orantı bulunması. Bu ilke, temel hak ve özgürlüklerin tümüyle ortadan kaldırılmasını engelleyecek şekilde sınırlandırılmasını gerektirir.

Anayasanın 14. maddesi, temel hak ve hürriyetlerin kötüye kullanılmasını yasakladığı için önemlidir. 2001 yılında yapılan değişiklikle madde, daha az sayıda amaç bakımından yasaklanmış ve yasaklara aykırı fiillerin "faaliyet" ile ortaya konması halinde müeyyideye tabi olacağı hükme bağlanmıştır. Ayrıca, bu madde yasama dokunulmazlığının istisnası olarak da kabul edilir. Anayasanın 14. maddesi, ceza ve anayasa yargısı alanlarında da etkili bir madde olarak karşımıza çıkar.

Anayasanın ilk cümlesinin "insan onuru dokunulmazdır" olmasının nedeni, insan onurunun temel bir değer olarak kabul edilmesi ve devletin bu onuru koruma ve saygı gösterme yükümlülüğünü vurgulamaktır. Bu ifade, özellikle Alman Anayasası'nın ilk maddesinde yer alır ve devletin temel işlevinin insan onurunu korumak olduğu anlamına gelir. İnsan onuru, modern hukuk sistemlerinde vazgeçilmez, devredilemez ve dokunulmaz bir niteliğe sahiptir.

Anayasa'nın 90. ve 104. maddeleri arasındaki çatışma, temel hak ve özgürlüklere ilişkin milletlerarası andlaşmalar ve Cumhurbaşkanlığı kararnameleri bağlamında ortaya çıkar. Anayasa'nın 90. maddesi, usulüne göre yürürlüğe konulmuş temel hak ve özgürlüklere ilişkin milletlerarası andlaşmalarla kanunların aynı konuda farklı hükümler içermesi durumunda, andlaşma hükümlerinin esas alınacağını belirtir. Anayasa'nın 104. maddesi ise Cumhurbaşkanının yürütme yetkisine ilişkin konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarabileceğini, ancak anayasanın ikinci kısmının birinci ve ikinci bölümlerinde yer alan temel haklar, kişi hakları ve ödevlerinin Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenemeyeceğini ifade eder. Bu maddeler arasındaki çatışmada, temel hak ve özgürlüklere ilişkin milletlerarası andlaşmalar ile Cumhurbaşkanlığı kararnameleri arasında öncelik sorunu doğar.

Âdemiyyet ilkesi, İslam hukukunda insan haklarının temelini oluşturan bir kavramdır. Âdemiyyet kavramı, Arapça "adam" kökünden gelir ve "eksiklik, noksanlık, tamamlanmamışlık" anlamına gelir. İsmet kavramı ise, beş temel değeri ifade eder: hayat, mal, din, akıl, nesil. Bu ilkeye göre, tüm insanlar doğuştan "zimmet"le, yani hak ve sorumluluklara ehil olarak doğarlar.

Hakların Kullanımı ve Sınırlanması kavramı, temel hak ve özgürlüklerin nasıl kullanılabileceğini ve bu hakların hangi durumlarda sınırlandırılabileceğini ifade eder. Hakların Kullanımı: Temel haklar, kişinin topluma ve diğer bireylere karşı ödev ve sorumluluklarını da içeren, dokunulmaz ve devredilemez nitelik taşır. Sınırlanması: Temel hak ve özgürlükler, kanunla ve belirli sebeplerle sınırlandırılabilir. Bu sınırlamalar, aşağıdaki amaçlarla yapılabilir: - Kamu düzeni. Toplumun dirliği ve dinginliğinin sağlanması. - Kamu yararı. Toplumun geneli için faydalı olan alanlar. - Milli güvenlik. Ülkenin iç ve dış güvenliği. - Genel sağlık. Toplumun bulaşıcı hastalıklardan korunması. - Genel ahlak. Toplumun benimsediği asgari etik değerler. Sınırlamalar, ölçülülük ilkesine uygun olmalı ve anayasanın ruhuna aykırı olamaz.

5. sınıf Sosyal Bilgiler ders kitabının 34. sayfasında, yardımlaşma ve dayanışma ile ilgili konular yer almaktadır. Bu sayfada aşağıdaki sorular ve etkinlikler bulunabilir: Toplumsal birlik. Sadaka taşı. Millî Mücadele Dönemi. Türk Kızılay'ın "2. El Tekstil" projesi. Toplumsal yardımlaşma ve dayanışmaya yönelik faaliyetler. Ayrıca, bu sayfanın cevapları için aşağıdaki siteler kullanılabilir: derskitabicevaplarim.com; forumdirilis.net; forumsinif.com.

Anayasada sosyal devlet ilkesi ile ilgili bazı haklar şunlardır: Eğitim hakkı. Sağlık hakkı. Çalışma hakkı. Konut hakkı. Ücrette adaletin sağlanması ve asgari ücret. Sosyal güvenlik hakkı. Beslenme hakkı. Bazı toplumsal kesimlerin (engelliler, çocuklar, yaşlılar gibi) korunması. Ayrıca, 1961 Anayasası ile Türk anayasalarında ilk kez sendika, toplu sözleşme ve grev hakları da anayasal güvence altına alınmıştır.

Anayasa'nın 40. maddesi, "Temel Hak ve Hürriyetlerin Korunması" başlığı altında yer alır ve şu şekildedir: > "Anayasa ile tanınmış hak ve hürriyetleri ihlal edilen herkes, yetkili makama geciktirilmeden başvurma imkanının sağlanmasını isteme hakkına sahiptir." 3 Ekim 2001 tarihli 4709 sayılı Kanun'un 16. maddesiyle maddeye eklenen ikinci fıkra, "Devlet, işlemlerinde, ilgili kişilerin hangi kanun yolları ve mercilere başvuracağını ve sürelerini belirtmek zorundadır" şeklindedir. Bu madde, hak arama özgürlüğünün idarenin idari işlemlerini de kapsayan bir değerlendirmeyle daha geniş bir güvenceye alınmasını amaçlar.

Dört temel hak şunlardır: 1. Yaşama Hakkı: Her bireyin yaşama hakkı vardır ve bu hak devlet tarafından korunur. 2. Sağlık Hakkı: Kişinin tıbbi ihtiyaçlarının devlet tarafından karşılanması hakkıdır. 3. Eğitim Hakkı: Herkesin ücretsiz eğitim görme hakkıdır. 4. Özel Hayatın Gizliliği: Birinin haberi veya izni olmadan, özel hayatına dair bilgilerin paylaşılmaması hakkıdır. Bu haklar, 1982 Anayasası'nın ikinci kısmında düzenlenmiştir.

İnsan hakları, tüm insanların sadece insan olmakla sahip olduğu temel hak ve özgürlüklerdir. Bazı insan hakları: Yaşama hakkı. İşkence ve kötü muamele yasağı. Kişisel özgürlük ve güvenlik. Adil yargılanma hakkı. Düşünce ve ifade özgürlüğü. Din ve inanç özgürlüğü. Göç ve sığınma hakkı. Eğitim hakkı. Çalışma ve sendika özgürlüğü. Sağlık ve konut hakkı.

Temel hakların korunmasında yargı yolu, iki ana kategoride incelenebilir: iç yargı yolu ve uluslararası yargı yolu. İç yargı yolu, devletin kendi içinde, temel hakların yasama ve yürütme organlarına karşı ve özel kişilere karşı korunmasını sağlar. Bu kapsamda: - Anayasa Mahkemesi: Temel hakların anayasaya uygunluğunu denetler ve ihlalleri önlemek için bireysel başvuru yolunu işletir. - İdari yargı: Yürütme organının işlemlerine karşı yargı denetimi yapar ve temel hakların idari kararlarla ihlal edilmesini önler. Uluslararası yargı yolu ise, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi çerçevesinde Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'ne (AİHM) başvurmayı içerir.

Sivil anayasada genellikle şu unsurlar yer alır: 1. Temel Hak ve Özgürlükler: Vatandaşların siyasi, sosyal ve ekonomik haklarını koruyan hükümler. 2. Devlet Organları: Devletin yapısını ve işleyişini düzenleyen maddeler. 3. Demokratik Katılım: Vatandaşların devlette söz sahibi olmasını ve yönetim yapısına katılmasını teşvik eden hükümler. 4. Hukukun Üstünlüğü: Yasaların tüm vatandaşlar için geçerli olduğunu ve hukukun üstünlüğünün korunduğunu garanti eden bir hukuk sistemi. 5. Toplumsal Barış ve Eşitlik: Yaşam hakkı, kültürel malvarlığının önemi ve tüm vatandaşların eşit haklara sahip olduğunu belirten hükümler.

1982 Anayasası'nda dört temel ödev bulunmaktadır: 1. Vatan hizmeti. 2. Vergi ödevi. 3. Seçme ve seçilme hakkı. 4. Kamu hizmetlerine girme hakkı.