Tasavvuf

Yunus Emre, Türk tasavvuf edebiyatının en önemli şairlerinden biri olarak kabul edilir ve Türk dilinin gelişmesinde büyük rol oynamıştır. Yunus Emre'nin önemli bir şahsiyet olarak görülmesinin bazı nedenleri: Türkçe kullanımı: Şiirlerini Türkçe yazarak, Anadolu Türkçesinin edebi bir dil haline gelmesine katkıda bulunmuştur. İnsan sevgisi ve hoşgörü: Eserlerinde insan sevgisi, hoşgörü, adalet ve sabır gibi değerleri işlemiştir. Tasavvuf anlayışı: Tasavvufu ve bilgiyi sade bir Türkçeyle ifade ederek, bu sayede çağları aşan bir üne kavuşmuştur. Etkisi: Kendisinden sonra gelen birçok şaire ilham kaynağı olmuş ve etkileri yaşadığı çağları aşarak günümüze kadar ulaşmıştır. Eserleri: "Risâletü'n-Nushiyye" ve "Divan" adlı iki önemli eseri vardır.

Hayır, Hay Sultan dizisi gerçek bir hikaye değildir. Dizi, İslam alimi Abdülkadir Geylani'nin hayatını konu almaktadır. Hay Sultan dizisinin tüm bölümleri, TRT'nin dijital platformu tabii'de yayınlanmaktadır.

Erzurumlu İbrahim Hakkı'nın "Marifetname" adlı eseri, aşağıdaki ilimleri kapsar: Tasavvuf. Ahlak. Kelam. Aritmetik. Geometri. Trigonometri. Astronomi. Fizyoloji. Din psikolojisi. Ahlâk. Eğitim. Ayrıca, eserde coğrafya, tıp, anatomi, jeoloji ve klimatoloji gibi alanlara da yer verilmiştir.

Rebâbnâme, Sultan Veled tarafından 1301 yılında Farsça olarak kaleme alınmış bir mesnevidir. Rebâbnâme'de ayrıca: Rebabın inleyişindeki aşk derdinin dile getirilmesi; Tüm eşyanın ve rebabın Allah'ı tespih etmesi; Aşkın hem şükrü hem de şikayeti gerektirmesi; İnsanın yokluk âleminden varlık âlemine gelişi; Rüzgar ve sözün aslı; Asıl farklılığın ruhlarda olup cisimlerde olmaması; Fikrin amelden üstünlüğü; Dünyanın kimine harami, kimine kılavuz kesilmesi; Evliyanın isyanının halkın itaatinden üstünlüğü; Her harfin ayrı bir manasının olması gibi konular işlenmiştir. Eser, Mesnevî-i Ma‘nevî'nin anlaşılması güç kısımlarını açıklaması bakımından bir Mesnevî şerhi olarak da kabul edilmiştir.

Fuzuli, aşk şiirlerini tasavvufi bir bakış açısıyla ve insanın iç dünyasındaki duygusal deneyimleri yansıtmak amacıyla yazmıştır. Onun aşk şiirlerinde, kavuşma arzusundan çok, bir özlem ve hasret duygusu hakimdir. Ayrıca, Fuzuli'nin toplumsal ve kişisel acıları da aşk temalı şiirlerinin temalarından biridir.

Sufi temalı filmler çeşitli platformlarda izlenebilir: YouTube. Blu TV. Sufi Sinema Günleri. Tokyo Camii ve Diyanet Türk Kültür Merkezi. Ayrıca, "Bab’aziz", "Looking for Muhyiddin" ve "Al Ghazali – Alchemist of Happiness" gibi yabancı tasavvuf filmleri de bulunmaktadır.

Attar Fütüvvetnamesi, fütüvvetnamelerin bir örneği olup, fütüvvet kavramını ele alan eserler ile fütüvvet ve Ahi teşkilatlarının mesleki yönetmeliği şeklinde kaleme alınmış bütün eserlerin ortak adıdır. Attar Fütüvvetnamesi'nin bazı özellikleri: Yazarlık tartışmaları: Eserin Attar'a ait olup olmadığı konusunda farklı görüşler bulunmaktadır. Nüshalar: Türkiye, İran ve Romanya'da farklı nüshaları bulunmaktadır. İçerik: Fütüvvetin yetmiş iki şartını, mürüvvet, doğruluk, herkesi bir görüp sevmek gibi erdemleri içerir. Attar Fütüvvetnamesi'nin en bilinen örneklerinden biri, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi Farsça Yazmalar Bölümü F1288 numarada kayıtlı olan nüshadır.

Mükâşefe, "açığa çıkarmak, aşikâr hâle getirmek" anlamına gelir. Bu mertebeye erişen sâlikten perde kalkar ve akıl ve duyu organlarıyla elde edemediği bilgilere ulaşır.

Abdülhâlik Gucdüvânî ve Yusuf Hemedani arasındaki hoca-talebe ilişkisi şu şekilde özetlenebilir: Abdülhâlik Gucdüvânî, Yusuf Hemedani'nin talebelerindendir. Yusuf Hemedani, Abdülhâlik Gucdüvânî'nin tasavvuftaki mürşidi ve ilimdeki üstadıdır. Gucdüvânî, bir süre Yusuf Hemedani'nin hizmetinde bulunmuş ve ondan ilim öğrenmiştir. Abdülhâlik Gucdüvânî, hem Hızır (a.s.) hem de Yusuf Hemedani'nin etkisiyle manevi bir gelişim göstermiştir. Yusuf Hemedani'nin diğer önemli talebeleri arasında Ahmed Yesevi ve Abdullah Barki de bulunmaktadır.

Naz etmek deyiminin hikayesi, Farsça kökenli "nâz" kelimesinin anlamına dayanır. "Nâz" kelimesi, başkaları tarafından beğenilmek için yapılan yapmacık ve sun'î hareketler; işve, cilve ve edâ manâlarındadır. Naz etmek deyimi şu anlamlara gelir: 1. Nazlanmak: "Bu kız araya girmemiş olsaydı, Sevim belki bana bir parça naz ederdi". 2. İsteksizce davranmak: "Çocuğu yemek yememek için naz ediyor". Ayrıca, tasavvuf literatüründe "nâz" ve "niyâz" kavramları kullanılır. "Nâz", sevgilisinin âşıkını kandırması, ona cilve yapması anlamına gelirken; "niyâz", kulun Allah'a yalvarıp yakarması demektir.

Acz ve fakr kavramları, tasavvufta insanın kulluk mertebesine işaret eder. Acz, "güç yetirememek" anlamına gelir. Fakr, "muhtaç olmak" anlamına gelir. İnsan, acz ve fakrını tam anlamıyla hissederek ilahi sıfatların anlaşılmasına güzel bir basamak yapabilirse, manevi olarak ilerler ve kemale erer.

Şathiyye, tasavvuf ehlinin (sûfînin) kendinden geçme anında, yani vecd hâlindeyken söylediği, ilk okunuşta anlamsız ve inançlarla alay eder gibi görünen ancak yorumlandığında temelinde tasavvufun olduğu görülen şiirlerdir. Şathiyelerin yazılma amaçlarından bazıları şunlardır: Tasavvuf kavramlarını anlatmak. Hakikatleri ve sırları sunmak. Dinin zâhirî hükümlerine uymayan bir izlenim vermek. Şathiyeler, bazı mutasavvıflar tarafından Allah’ın sözleri olarak da kabul edilir; bu mutasavvıflara göre, sûfînin yaptığı şey, bu ilâhî sözleri tekrar etmekten ibarettir. Allah ile alay eder gibi yazılmış şathiyeler ise küfür sayılmıştır.

Serrâc'ın el-Lüma‘ adlı eseri, tasavvufun temel konularını sistematik bir şekilde ele alır. Eserin ele aldığı bazı konular şunlardır: Tasavvuf, tevhid ve marifet. Makamlar ve haller. Sufilerin Kur’an ve Sünnet anlayışı. Hz. Peygamber'in ahlakı ve yaşantısının sufiler için bir örnek teşkil etmesi. Sufi adabı ve ilkeleri. Tasavvufi meseleler ve şathiyeler. Mucize ve kerametler. Sufilerin hataları. Serrâc, bu eseri Kur’an ve Sünnet çerçevesinde bir tasavvuf anlayışı oluşturmak, tasavvufa yöneltilen itiraz ve tenkitleri cevaplandırmak, tanımladığı tasavvuf anlayışına uymayan aşırı mutasavvıfları reddetmek amacıyla kaleme almıştır.

Sema, tasavvuf inancına sahip sufilerin şiir ve ilahiler eşliğinde kendi etraflarında dönerek yaptıkları zikir pratiklerinden biridir. Sema kelimesinin diğer anlamları: Arapça kökenli bir kelime olup, "gökyüzü" anlamına gelir. "İşitmek" anlamındaki "semi" kelimesinden türemiş olup, mecazi olarak "şarkı, nağme, musiki, raks" anlamlarını taşır. Sema'nın felsefesi, varoluşun temelinde "dönmek" eylemi olduğu tezine dayanır. Günümüzde sema, UNESCO'nun İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsili Listesi'nde yer alan Mevlevi ayinleri ile anılır.

Tefviz, Arapça kökenli bir kelime olup farklı anlamlara sahiptir: Genel anlamı: Bir işi bir kimsenin üzerinde bırakma, ihale; dağıtma; bir taşınmaz malı bilinen değeri karşılığı bir kimseye verme. Fıkıh terimi: Kişinin kendine ait hukuki bir yetkiyi başkasının kullanmasına izin vermesi. Tasavvuf terimi: Kulun tüm işlerini tam bir teslimiyet ve tevekkülle Allah'a havale etmesi. Hukuk terimi: Kadına kendini boşama hakkı vermek, yani "kendini sen boşa" demek.

Yunus Emre'nin şiirleri halkı çeşitli şekillerde etkilemiştir: Dil ve Kültür: Yunus Emre, şiirlerinde Türkçe'yi kullanarak halk diline önem vermiş ve bu sayede halk çevrelerini derinden etkilemiştir. İnanç ve İbadet: Yunus Emre, ibadetin korkuyla değil, Allah sevgisiyle yapılması gerektiğini ve inancın Allah ile kul arasında olduğunu vurgulamıştır. Birlik ve Beraberlik: Yunus Emre, şiirlerinde birlik, beraberlik ve hoşgörüyü ön plana çıkararak, dağılmış ve birliği tehlikeye düşmüş toplumu bir araya getirip kaynaştırmak istemiştir. Etkileme Gücü: Yunus Emre, birçok şair, bestekar ve ilim insanına ilham kaynağı olmuş, onların düşüncelerini ve eserlerini etkilemiştir. Yunus Emre'nin şiirleri, halk tarafından bestelenerek tekkelerde okunmuş ve "Yunus Tarzı" denilen yeni bir edebi yolun açılmasına neden olmuştur.

Ömer Tuğrul İnançer'in "Dinle Neyden" kitabı, Mesnevi'nin sırlarını ve tasavvufun inceliklerini anlatıyor. Kitapta, tasavvufi kavramlar ve tarikat kültürüne ait unsurların sembolik anlamları ele alınıyor. İnançer, Mesnevi beyitlerinin ve hikayelerinin derinliklerini, ayetler ve hadislerle destekleyerek açıklıyor. Kitap, Mevlana ve Mesnevi hakkındaki bilgileri tazelerken, okuyucuya yeni bakış açıları sunuyor.

Fuzûlî, manzum ve mensur eserler yazmıştır. Manzum eserleri arasında şunlar bulunur: Türkçe: Divan, Beng ü Bade, Leyla ile Mecnun, Kırk Hadis, Su Kasidesi, Hz. Ali Divanı, Şikâyetnâme. Farsça: Divan, Heft Cam, Resale-e Muammeyat, Sehhat o Maraz. Arapça: Divan. Mensur eserleri ise şu şekildedir: Türkçe: Hadikatü's-Süeda, Mektuplar. Farsça: Rind ü Zahid, Risale-i Muamma.

Ney enstrümanı, farklı kültürlerde ve bağlamlarda çeşitli şeyleri temsil eder: Tasavvuf müziği: Ney, tasavvuf müziğinde insan ruhunun Allah'a olan özlemini ve manevi bir deneyimi ifade eder. Tarih ve medeniyet: Mesnevi'de ney sembolü altında bir dünya görüşü ve medeniyet anlatılır; bu nedenle ney, Mevlana Celaleddin-i Rumi ile özdeşleşmiş bir enstrümandır. Eski medeniyetler: Sümerlerden itibaren birçok kültürde kullanılmış olup, Mezopotamya'dan Antik Yunan'a, Osmanlı'dan Orta Doğu'ya uzanan bir tarihi temsil eder. Türk kültürü: Türk müziğinde ney, askeri ve dinsel etkinliklerde de yer almış, "sagu" adı verilen törenlerde kullanılmıştır. Fars kültürü: Farsça'da "nay" veya "nây" kamış anlamına gelir ve ney, bu dilden adını almıştır.

Keçecizâde İzzet Molla'nın bazı eserleri: Divan şiirleri: Dîvân-ı Bahâr-ı Efkâr; Gülşen-i Aşk; Mihnetkeşân. Nesir eserleri: Devhatü’l-mehâmid fî tercemeti’l-vâlid; Şerh-i Elgāz-ı Râgıb Paşa; Lâyihalar (ıslahat ve Osmanlı-Rus savaşı aleyhinde). Divançe: Dîvân-ı Hazân-ı Âsâr.