Tasavvuf

Şeyh Galib, iki önemli şiiriyle meşhurdur: 1. "Hüsn ü Aşk" (Güzellik ve Aşk). 2. "Divan".

Mehmed Emin Tokadi Efendi (1664-1745), Osmanlı dönemi mutasavvıf, hattat ve âlimdir. Hayatı kısaca şu şekilde özetlenebilir: Doğum ve Aile Hayatı: Tokat'ta doğdu, Aziz Mahmud Amawi'nin dervişlerinden birinin oğludur. Eğitim: İlk eğitimini memleketinde aldıktan sonra İstanbul'a geldi ve Şeyhülislam Mirzazade Muhammed Efendi'den ders aldı. Tasavvuf Eğitimi: Mekke'de Ahmed Yekdest Cüryânî'den tasavvuf ilmini öğrendi ve ondan icazet aldı. Yazı Sanatı: İstanbul'a geldiğinde hat sanatını Yedikuleli hattat Abdullah Efendi'den öğrendi. Memuriyet ve Öğretmenlik: Çeşitli devlet görevlerinde bulundu ve Şehzâde Camii ile Sultan Mahmud Camii'nde talebelere ders verdi. Hacca Gidiş ve Seyahatleri: Hacca gittikten sonra Kudüs, Medine ve Habeşistan'da bulundu. Son Yılları ve Vefatı: İstanbul'a döndükten sonra Eyüp Sultan ve Peygamber Efendimiz'in türbesinde hizmet etti.

Sümmani şiirlerinde çeşitli temaları işlemiştir: 1. İlahi Aşk: En çok işlediği konulardan biri olan ilahi aşk, tasavvufi bir bakış açısıyla Allah'a duyulan derin sevgi ve bağlılığı anlatır. 2. Doğa ve İnsan İlişkisi: Doğayı bir ilahi güzellik olarak görmüş ve insanın doğa ile olan ilişkisini sorgulamıştır. 3. İçsel Yolculuk: Bireylerin kendi iç dünyalarına yaptıkları yolculukları ve ruhsal uyanışlarını işlemiştir. 4. İkilik ve Bütünlük: İnsanın içsel çatışmalarını ve ikiliklerini ele alırken, aynı zamanda bütünlüğe ulaşma arzusunu da işlemiştir. 5. Toplumsal Eleştiri: Şiirlerinde gördüğü çarpıklıkları dile getirerek sosyal eleştiri yapmıştır. Ayrıca, Sümmani'nin şiirlerinde din, ölüm, hasret ve zaman gibi konular da yer almaktadır.

Hüsran aşk, beklenen sonucun gerçekleşmemesi nedeniyle yaşanan derin üzüntü ve hayal kırıklığını ifade eder. Bu terim, edebiyat ve tasavvufta sıkça kullanılan bir kavram olup, kişinin umut ettiği ve beklediği şeylerin gerçekleşmemesi sonucunda yaşadığı kayıp, hüzün ve mahrumiyet duygusunu anlatır.

Kimya-yı Saadet 4 cilt, 11. yüzyılın büyük sûfî âlimi İmam Gazâlî tarafından kaleme alınmış ve İslam dünyasında büyük ilgi görmüş bir eserdir. Ana başlıklar arasında: - Şeriat, tarikat ve hakikat konuları; - Kur’an ve Sünnet’e tâbi olmanın gerekliliği; - İslam’ın çeşitli alanlarına dair kapsamlı bilgiler. Eser, Selçuklu ve Osmanlı’dan günümüze miras kalan unutulmaz bir kitap olarak kabul edilmektedir.

Çile çekmek, Türkçede üzüntü, eziyet, acı ve sıkıntı içinde yaşamak anlamına gelir. Bu nedenle, çile çekmenin önemi şu açılardan değerlendirilebilir: 1. Kişisel Gelişim: Çile çekmek, kişinin zorluklar ve sıkıntılarla mücadele etmesini sağlayarak onu olgunlaştırır ve güçlendirir. 2. Manevi Uygulamalar: Tasavvuf gibi bazı manevi geleneklerde çile, nefsi terbiye etmek ve ahlaki güzellikleri artırmak için bir ibadet şeklidir. 3. Dayanıklılık ve Tahammül: Çile, ızdırap ve zorluğa tahammül etmeyi öğretir, bu da kişinin Allah'a ulaşma yolunda önemli bir adım atmasını sağlar.

"Aşık hicabın ref eder" ifadesi, tasavvufi anlamda kişiyi Allah'tan uzaklaştıran her şeyin ortadan kaldırılması anlamına gelir.

Kutup makamı, tasavvuf inancına göre, Tanrı'nın takdiriyle maddî ve manevî alanlarda görevlendirilmiş yüce kişilere nasip olur. Bu makamdaki kişi, kainatta tasarruf sahibi olduğuna inanılan ve Allah katında en yüksek hatıraya sahip olan kutub-ul-aktâb olarak adlandırılır.

"Tasavvuf Sohbetleri 2 - İlim ve Amel" kitabının konusu, tasavvufun ilim ve amel ilişkisini ele almaktadır. Kitapta işlenen bazı ana temalar şunlardır: - Kulluğun en önemli göstergesi olan ibadetin ve itaatin önemi. - Takvanın, yani haramlardan kaçınmanın ve şüpheli şeylerden sakınmanın gerekliliği. - Nefsin kötülükleri ve şeytanın hileleri karşısında müslümanın mücadelesi. - Kamil bir mürşidin tasavvuf eğitimindeki rolü.

El Gunye kitabı, Evliyalar Sultanı, Gavsul Azam Abdulkadir Geylani Hazretleri tarafından kaleme alınmış olup, irfan yoluna dair hikmetler sunmaktadır. Eserde ele alınan konular şunlardır: - Ehl-i Sünnet Akaidi ve İtikadi Fırkalar: İslam'ın inanç esasları ve akaid bağlamında mezheplerin görüşleri. - İbadetler: Şeri adaba dair bilgiler ve ibadetlerin manevi boyutları. - Sohbetler: Ayet ve hadislerin ışığında menkıbeleri de içeren açıklamalar. - Faziletli Ameller: Farz ve nafile ibadetler. - Tasavvuf: Müridin adabı, sufilerin özellikleri ve Kadiri yolunun esasları. Genel olarak, eserde tevhid, iman, takva gibi temel İslami temalar hem zahidane hem de arifane bir üslupla işlenmektedir.

Agâhlık ve ariflik kavramları farklı anlamlara sahiptir: 1. Agâhlık: Bu terim, Türkçe sözlüklerde yer almamaktadır. 2. Ariflik: Arapça kökenli bir kelime olup, "olgunluk" veya "hikmet sahibi olma" anlamına gelir. - Tasavvuf geleneğinde ariflik, Allah'a yakınlaşma sürecinde önemli bir adım olarak kabul edilir ve kişinin manevi yolda ilerlerken içsel olarak olgunlaşması, hikmet sahibi olması ve derin bir anlayışa ulaşması anlamına gelir. - Genel anlamda ariflik, çok anlayışlı ve sezgili olma, varışlı olma durumunu ifade eder.

"Nefsi fare" ifadesi, rüyada nefsini fare olarak görmek şeklinde yorumlanmaktadır. Ayrıca, tasavvufi bir bakış açısıyla nefis, "latif buharlı bir cevher" olarak tanımlanır ve kötülüğü emreden bir varlık olarak da kabul edilir.

Yunus Emre'nin dört temel ilkesi şunlardır: 1. Dünya ve ahiret sevgisi yerine Allah sevgisini geçirmek. 2. Nefsin düşük mertebelerine karşı koymak ve gönlü temizlemek. 3. İbadet edip iyi amellerde bulunmak. 4. Tevekkül ve kanaatkâr olmak.

Mebde kelimesi farklı bağlamlarda farklı anlamlara gelebilir: 1. Genel Anlam: Arapça kökenli bir kelime olup, "baş, başlangıç" anlamına gelir. 2. Mantık ve Felsefe: İlke, prensip anlamında kullanılır. 3. Tasavvuf: Bir sâlikin Tanrı gerçeğine erişmek için hareket ettiği başlangıç noktası olarak tanımlanır. 4. İsim: Erkek ve kadın ismi olarak da kullanılır.

Bedreddin Simâvî (Şeyh Bedreddin), İslam tasavvufunun Vahdet-i Vücud okuluna mensup bir mutasavvıf ve filozoftur.

"Şem-i ruhuna cismimi pervane düşürdüm" ifadesi, Mevlevî tâbiri olarak kullanılan ve neşeli geçen mukabelelerin tesirini artırmak amacıyla okunan bir âyinin başlangıcını ifade eder. Tam metin şu şekildedir: > Şem’-i ruhuna cismimi pervane düşürdüm > Evrak-ı dili âteş-i sûzâne düşürdüm > Bir katra iken kendimi ummana düşürdüm > Takrîr edemem derd-i derûnum elemim var, > Mevlâ’yı seversen beni söyletme gamım var.

Hikem-i Ataiyye, büyük hakîmlerden İbn Atâullah el-İskenderî'nin, tasavvufî öğütler içeren bir eseridir. Kitapta anlatılan konular şunlardır: Kulluk ve dervişlik psikolojisi: Eserde, kulluk ve dervişlik durumlarının güçlü bir üslupla özetlenmesi yer alır. Tasavvufî hâller: Havf-recâ, kabz-bast, heybet-üns gibi tasavvufî hâllerin tanıtılması. Çeşitli konular: Namaz, zühd, marifet, kerâmet, istikâmet gibi konuların yanı sıra, ibadet ve tâat gibi konular da özlü ve etkili bir şekilde anlatılır. Ayrıca, eserde yer alan hikmetler, her insanın anlayabileceği ve kabulde zorlanmayacağı hayat gerçekleri olarak tanımlanır.

Yunus Emre'nin kendini buluşu, insanın özünü ve değerini keşfetmesi olarak tanımlanabilir. Yunus Emre'ye göre, bu keşif sürecinin temelinde Allah sevgisi yatar.

Serrâc'ın "el-Lüma'"sı önemlidir çünkü: 1. Tasavvufun Sistematik Sunumu: Tasavvufun belli başlı konularını düzenli bir şekilde ele alan ilk eserlerden biridir. 2. Kur'an ve Sünnet Odaklı: Tasavvufun Kur'an ve Sünnet çerçevesinde makul bir açıklamasını yapmaya çalışır. 3. Kaynak Olma Özelliği: Sonraki tasavvuf literatürüne etki etmiş, Kuşeyrî, Gazzâlî ve Hücvîrî gibi mutasavvıf müellifler tarafından referans alınmıştır. 4. Sapkın Akımlara Karşı Duruş: Eserde, tasavvufun aşırı yorumlarından kaynaklanan sapkın mutasavvıfların hataları ele alınmış ve bunlar reddedilmiştir.

Hammâmîzâde İsmâil Dede Efendi'nin bazı eserleri şunlardır: Sözlü eserleri: - 49'u tasavvufî (Hüzzam, Saba ve Ferahfezâ mevlevî âyinleri dahil); - 218'i din dışı. Diğer eserleri: - Rast Semâi (Yine bir gülnihâl aldı bu gönlümü); - Hicaz köçekçe (Şu karşıki dağda bir yeşil çadır); - Hicaz Yürük Semâi (Yine neş'e-i Muhabbet etti dil-ü canım etti şeyda); - Hüzzam Yürük Semâi (Reh-i Aşkında edip kaddimi kütah gönül); - Ferahfezâ Yürük Semâi (Bu gece ben yine bülbülleri hâmûş ettim). Toplamda 500 dolayında beste yapmışsa da, eserlerinin büyük bir kısmı unutulmuş olup, günümüze 8'i çalgısal, geri kalanı sözlü olmak üzere 267 eseri ulaşmıştır.