İslamBilimleri

El-Cezeri, dünya bilim tarihinde bugünkü sibernetik ve robot biliminde önemli çalışmalar yapan ilk bilim insanı olarak kabul edilir. El-Cezeri'nin önemli olmasının bazı nedenleri: Otomatik makineler: Su saatleri, otomatik müzik aletleri, robotlar ve diğer mekanik cihazların tasarımlarını yapmış ve üretmiştir. Kitab-ül Hiyel: "Mekanik Biliminde Bilgi ve Uygulamanın Bağdaştırılması" adlı eserinde 50'den fazla cihazın kullanım esaslarını ve yararlanma olanaklarını çizimler eşliğinde göstermiştir. Etkisi: Çalışmaları, Leonardo da Vinci gibi birçok doğulu ve batılı mekanikçiye ilham kaynağı olmuştur. Mirası: Eserleri, mühendislik ve tarihçiler tarafından hala ilgiyle okunmakta olup, modern mühendislik ve teknolojinin gelişimine katkıda bulunmaktadır.

Dil Belası, 11. yüzyılın büyük İslam alimi İmam Gazali'ye aittir. Eser, İmam Gazali'nin "İhyau'l-Ulumu'd-Din" adlı kitabının bir bölümünün tercümesidir.

Osmanlı haritasının 7 iklim olarak adlandırılmasının sebebi, İslam coğrafyacılarının dünyanın kuzey yarısını ekvatordan itibaren yedi bölgeye ayırması ve her bir bölgeye "iklim" demesidir. Bu taksim, bazı araştırmacılara göre Batlamyus ve dolayısıyla Yunanlılara, bazılarına göre ise İran coğrafyacılarına dayandırılsa da, bunu geliştiren ve yayanların İslam coğrafyacıları olduğu kabul edilir.

Dehriyyun (materyalist felsefe akımı) ekolünün İslam dünyasındaki en önemli temsilcisi İbnü'r-Râvendî'dir.

Evet, İbn-i Sina ve İbni Sina aynı kişidir. Tam adı Ebu Ali el-Hüseyin bin Abdullah bin Ali bin Sînâ olan İbn-i Sina, 980 yılında Buhara'da doğmuş ve 1037 yılında Hemedan'da ölmüş ünlü bir doktor, astronom, düşünür ve yazardır.

Aydın Sayılı'nın bilime katkılarından bazıları şunlardır: Bilim tarihi çalışmaları: Türklerin, İslam dünyasının, Mısırlıların, Mezopotamyalıların ve diğer medeniyetlerin bilime katkısını ortaya koymuştur. Akademik kürsü: Türkiye'de ilk bilim tarihi kürsüsünü Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi'nde kurmuştur. Eğitim: Bilim tarihçileri yetiştirmiş, bu alanda doktora yapan ilk kişi olmuştur. Uluslararası üyelikler: Uluslararası Bilim Tarihi Akademisi'ne üye seçilmiş ve bir dönem başkanlığını yapmıştır. Yayınlar: Türkçe ve yabancı dillerde çok sayıda kitap, makale ve bildiri kaleme almıştır. Ödüller: UNESCO, Tübitak ve İstanbul Üniversitesi gibi kurumlardan ödüller almıştır. Türkçe: Türkçe'nin bilim dili olarak gelişimine katkıda bulunmuş, yeni karşılıklar önermiştir.

Harezmi'nin hayatı kısaca şu şekilde özetlenebilir: Doğum ve Temel Eğitim: 780 yılında Harezm'de (günümüzde Özbekistan) doğdu. Bağdat'a Yerleşim: Gençliğinde Bağdat'taki ileri bilim atmosferini öğrenince buraya yerleşti. Bağdat Saray Kütüphanesi: Abbasi Halifesi Mem'un tarafından Bağdat Saray Kütüphanesi'nin idaresine atandı. Bilimsel Çalışmalar: Matematik, astronomi ve coğrafya alanlarında önemli katkılarda bulundu. Cebir ve Algoritma: "Cebir" ve "algoritma" terimlerinin kökeni ona dayanır. Eserler: "Kitab surat al-arz" (Coğrafya), "Zîc-ul Harezmî" ve "Kitab al-Amal bi'l Usturlab" gibi önemli eserler yazdı. Ölüm: 850 yılında Bağdat'ta vefat etti.

İbn Haldun'un Mukaddime adlı eseri, tarih, sosyoloji, din ve siyaset gibi birçok sosyal bilim için temel teşkil eden görüşleri içinde barındırdığı için önemlidir. Mukaddime'nin önemli olmasının bazı sebepleri şunlardır: Tarih felsefesi: Tarihsel olayların doğruluğunun araştırılmasında toplumsal boyutun ele alınması gerektiğini ve bu çalışmaların sebep-sonuç bağı metodu ile ilerleyeceğini ispat etmiştir. Sosyolojinin temelleri: Sosyolojinin temellerini atmış, toplumsal olguları anlama ve açıklama, tarihi eleştirel süzgeçten geçirme ve çözümleme hakkında yeni bir sistem önermiştir. Umran ilmi: Umran ilmini kurarak, toplumu konu edinen tek felsefi disiplin olduğunu düşünmüştür. İktisadi görüşler: İktisat ile ilgili önemli görüşler ortaya koymuş, liberal ve sosyalist iktisat anlayışlarının öncülerinden biri olarak kabul edilmiştir. Sistematik yapı: Eserin kendi içinde bir düzen izlediğini ve sistematik bir yapıya sahip olduğunu öne sürmek mümkündür. Ayrıca, Mukaddime, İbn Haldun'un kendi dönemi hakkında detaylı bilgi vermesini sağlamış ve bu bilgiler, günümüz için de yol gösterici olmuştur.

İhya'nın yazarı, büyük İslam alimi, Hüccetü'l İslam İmam Gazali'dir. Tam adı Ebu Hamid Muhammed el-Gazzali olan İmam Gazali, 505/1111 yılında vefat etmiştir.

El-Lüma, Ebû Nasr Abdullah bin Ali es-Serrâc et-Tusî tarafından yazılmış bir tasavvuf eseridir.

El-Razi'nin önemli olmasının bazı nedenleri: Tıp alanındaki katkıları: "El-Havi" adlı ansiklopedik eseri, tıp alanında önemli bir referans kaynağı olmuş ve Avrupa'da uzun süre kullanılmıştır. Pediatrinin babası olarak bilinir. Çiçek hastalığını kızamıktan farklı olarak ilk kez tanımlamıştır. Deneysel tıbbın öncülerinden biridir. Kimya ve farmakoloji alanındaki çalışmaları: Kimyayı tıbbın hizmetine sunan ilk kişidir. Maddeleri bitki, organik ve inorganik olarak sınıflandırmıştır. Felsefi düşünceleri: Akıl ve deneyin önemine vurgu yapmış, İslam düşüncesini Antik Yunan felsefesiyle birleştirmeye çalışmıştır. Eleştirel düşünceyi teşvik etmiş ve bilimsel yöntemlere dayanan bir yaklaşım benimsemiştir. Diğer alanlardaki çalışmaları: Simya, matematik, astronomi ve müzik alanlarında da önemli katkılarda bulunmuştur.

İbn-i Sina, 980 yılında Buhara yakınlarında doğmuş ve 1037 yılında Hemedan'da vefat etmiş ünlü bir bilim insanıdır. Başlıca çalışmaları: Tıp: "El-Kanun fi't-Tıb" (Tıbbın Kanunu) ve "Kitabü'ş-Şifa" (İyileşme Kitabı) gibi eserleriyle tıp alanında önemli katkılarda bulunmuştur. Felsefe: Mantık, etik ve metafizik üzerine eserler yazmıştır. Kimya: İlaçların hazırlanması ve bitkilerin kimyasal analizi üzerine çalışmalar yapmıştır. Ruhbilim: Ruhbilimi, metafizik ile fizik arasında bağlantı kuran bir bilgi alanı olarak ele almıştır. İbn-i Sina, deneysel yöntemin öncüsü olarak kabul edilir ve çalışmaları Orta Çağ Avrupası'nda uzun süre ders kitabı olarak kullanılmıştır.

Hay ve Absal, İbn Tufeyl'in "Hayy bin Yakzan" adlı eserinde yer alan karakterlerdir. Hayy bin Yakzan, ıssız bir adada tek başına büyüyen ve kendi çabalarıyla hakikati arayan bir karakterdir. Absal, ilahi mesajı peygamberler aracılığıyla almış, manevi mertebesini artırmak için adaya tefekküre dalmaya gelen bir sufidir. Eserde, Hayy'ın ulaştığı bilgileri toplumla paylaşma çabası ve bu süreçte karşılaştığı zorluklar anlatılır. Ayrıca, eserde Absal'ın arkadaşı Salaman da yer alır. "Hayy bin Yakzan" romanı, felsefi düşünceyi kurguyla anlatması bakımından anlatı tarihinde bir dönüm noktası olarak kabul edilir.

Cüneyd-i Bağdadi'nin hocaları arasında şunlar bulunmaktadır: Ebû Sevr el-Kelbî. Ebû Ali Hasan b. Arefe el-Abdî. Serî es-Sakatî. Ayrıca, Cüneyd-i Bağdadi, Hâris-i Muhâsibî ve Muhammed Kassâb gibi kişilerle de sohbet etmiştir.

İkinci öğretmen olarak tanınan kişi, Farabi'dir (Ebu Nasr Muhammed bin Muhammed bin Tarhan bin Uzluğ el-Farabi). İslam felsefe geleneğinde, "ilk öğretmen" olarak bilinen Aristoteles'ten sonra "İkinci Öğretmen" (el-muallimü's-sani) olarak anılır.

Fergani, tam adıyla Ahmed el-Fergani, 9. yüzyılda yaşamış önemli bir Müslüman astronom, matematikçi ve coğrafyacıdır. Hayatı: Doğum: Fergana Vadisi'nde (günümüz Özbekistan ve Tacikistan sınırları içinde) doğmuştur. Eğitim: İlim tahsilini Fergana'da yapmış, ardından Bağdat'a giderek astronomi ve matematik alanında kendini kabul ettirmiştir. Çalışmalar: Abbasi halifeleri Memun, Mutasım, el-Vasık ve el-Mütevekkil dönemlerinde önemli ilmi araştırmalar yapmış ve birçok eser yazmıştır. Katkılar: Astronomi, geometri ve matematik alanlarında önemli çalışmalar yapmış, gök cisimlerinin hareketlerini incelemiş ve Güneş'in de kendine göre bir yörüngeye sahip olduğunu keşfetmiştir. Ölüm: 861 yılında hayatta olduğu bilinmekte, sonrasında vefat ettiği kabul edilmektedir.

Batlamyus'un bazı görüşleri, özellikle İbnü’l-Heysem, Fergâni, Sabit b. Kurrâ, Mû‘eyyed ed-Dîn el-Urdî ve İbnü’ş-Şâtır gibi bilim insanları tarafından çürütülmüştür. İbnü’l-Heysem: Batlamyus'un evren modeli konusunda savunduğu fikirleri "Eş-Şükûk ‘alâ Batlamyûs" (Batlamyus Üzerine Şüpheler) adlı eserinde eleştirmiştir. Fergâni: Batlamyus'un 8 küreli modelinde bazı değişiklikler yapmıştır. Sabit b. Kurrâ: Batlamyus'un 8 küreli evren modeline dokuzuncu küreyi ekleyerek modeli eksik bulmuştur. Mû‘eyyed ed-Dîn el-Urdî: Batlamyus'un gezegen modelleri ile ilgili sorunların çözümü için uğraşmıştır. İbnü’ş-Şâtır: Batlamyus'un yer merkezli modelini kabul etmiş, ancak gezegen modellerine ilişkin sorunların üstesinden gelmiştir. Ayrıca, Büyük Selçuklular Dönemi’nde Ömer Hayyâm da Batlamyus'a eleştiriler ve düzeltmeler yapmıştır.

Mihne sürecinde Basra ve Bağdat ekollerinin tutumları şu şekilde özetlenebilir: Bağdat Ekolü: Mihne sürecinin başlamasında ve sürdürülmesinde aktif rol almıştır. Siyasetten uzak durulması gerektiği fikrindedir. İmâmet konusunda mefdul imâm anlayışını savunur; bu anlayış, en üstün niteliklere haiz olmasa da daha az erdemli kişinin imâm olabileceğini savunur. Basra Ekolü: Saray çevresi ile içli dışlı olmuşsa da Mihne sürecinde herhangi bir etki ve katkıları söz konusu değildir. Mezhebin görüşlerini yayma noktasında fikri mücadelenin gerekliliği çerçevesinde hareket eder.

Gazzâlî'nin en önemli kitabı, genellikle "İhyâ-u Ulûm-id-Dîn" olarak kabul edilir. Gazzâlî'nin diğer önemli eserleri arasında "El-Münkız Mine'd-Dalâl" (Hakikate Nasıl Eriştim) ve "Kimyâ-yı Saâdet" (Saadet Kimyası) bulunur.

Câbir bin Hayyân, İslam dünyasında fen bilimlerinin temelini atmış olan çok yönlü bir fen bilgini, simyacı, kimyacı ve eczacıdır. Başlıca katkıları: Kimya: Simyayı bir fen ilmi haline getirmiş ve modern kimyanın temelini atmıştır. İmbik: İlk imbik (الأنبيق al-inbiq) geliştirmiştir. Kimyasal maddeler: Nitrik asit, hidrojen klorür, sülfürik asit, kral suyu, dietil eter, sitrik asit, asetik asit ve tartarik asiti keşfetmiştir. Kimyasal teknikler: Kristalleşme, damıtma, kalsinasyon, sublimasyon ve buharlaşma gibi teknikleri kimyaya kazandırmıştır. Zehirli maddeler: Arsenik tozunu elde eden ilk kişidir. Diğer alanlar: Eczacılık, metalürji, astroloji, felsefe, fizik ve müzik gibi alanlarda da çalışmalar yapmıştır.