Modernleşme

Fişekhane, 19. yüzyılda Osmanlı Devleti'nin modernleşme çabalarının bir göstergesi olarak metalik kapsüllü fişek üretimi için sanayi yapısı olarak yapılmıştır. 2020 yılında tamamlanan restorasyon projesi sonucunda ise kültür-sanat ve eğlence merkezi olarak kullanılmaya başlanmıştır.

Meddahlar, değişen sosyo-kültürel koşullar ve modernleşme nedeniyle ölmüştür. XIX. yüzyılın özellikle ikinci yarısından itibaren basın-yayın kuruluşlarının etkinliğinin artması ve insanların eğlence imkânlarının çeşitlenmesi, meddahların işlevinin azalmasına yol açmıştır.

Cumhuriyet döneminde kabul edilen bazı önemli kanunlar şunlardır: 1. 24 Temmuz 1923 tarihinde Lozan Antlaşması imzalandı ve yeni Türkiye Devleti'nin bağımsızlığı onaylandı. 2. 3 Mart 1924 tarihinde Halifeliğin Kaldırılması ve Şeriye ve Evkaf Vekâleti'nin Kaldırılması kanunları kabul edildi. 3. 17 Şubat 1926 tarihinde Türk Medeni Kanunu kabul edildi. 4. 25 Kasım 1925 tarihinde Şapka ve Kıyafet Kanunu çıkarıldı. 5. 30 Kasım 1925 tarihinde Tekke ve Zaviyelerin Kapatılması kanunu kabul edildi. 6. 1 Kasım 1928 tarihinde Yeni Türk Alfabesi'ne İlişkin Kanun kabul edildi. Bu kanunlar, Türkiye'nin çağdaşlaşma ve modernleşme sürecinde önemli adımlar atılmasını sağladı.

Tanzimat döneminde spor, modernleşme ve batılılaşma süreçleriyle birlikte önemli değişiklikler göstermiştir. Öne çıkan spor gelişmeleri: - Askeri okullarda spor: Beden terbiyesi ve cimnastik dersleri ilk olarak askeri okullarda uygulanmaya başlanmıştır. - Eğitim programlarına spor: 1869 yılında çıkarılan Maarif-i Umumiye Nizamnamesi ile rüştiyelerde (ortaokullar) cimnastik dersleri zorunlu hale getirilmiştir. - Kulüpleşme: Tanzimat dönemi, Osmanlı'da spor kulüplerinin kurulduğu bir dönem olmuştur. - Uluslararası spor etkinlikleri: 1906-1908 yıllarında yapılan olimpiyat oyunlarına Osmanlı sporcularının katıldığı belgeler bulunmaktadır. Bu dönemde ayrıca, geleneksel sporların yerini alafranga takım sporlarının almaya başladığı ve spor faaliyetlerinin laikleştiği görülmektedir.

Osmanlı'da modernleşme aşamaları dört ana döneme ayrılır: 1. Birinci Aşama: Karşılaşılan sorunların çözümü, varolan siyasal ve sosyal sistem içinde aranmıştır. 2. İkinci Aşama: Modernite unsurları, reformlarla toplum hayatına girmeye başlamıştır. 3. Üçüncü Aşama: İktidar dışındaki kişi ve gruplar, siyasal düşünce ve taleplerini seslendirmeye cesaret bulmuşlardır. 4. Dördüncü Aşama: İmparatorluk parçalanmış ve ulus-devletlere dönüşmüştür.

Ersin Kalaycıoğlu ve Ali Yaşar Sarıbay'ın "Türkiye'nin Siyasal Hayatı" kitabı, Osmanlı'dan günümüze Türk siyasal hayatının çeşitli süreçlerini, yapılarını ve bunların gördüğü işlevleri ele almaktadır. Kitapta anlatılan konular arasında: - Osmanlı İmparatorluğu'nun politik sistemi: Patrimonyal özellikleri ağır basan geleneksel bir sistem olarak tanımlanmaktadır. - Modernleşme süreci: Askeri eğitim sistemindeki değişiklikler, bürokrasideki dönüşümler, evrensel hukuk ilkelerine dayalı idare ve bağımsız yargının oluşumu gibi modernleşme adımları incelenmektedir. - Cumhuriyet rejimi: Osmanlı'dan yapısal ve zihinsel kopuşu simgeleyen, ancak medeniyet değiştirme projesini radikalleştiren bir yol olarak değerlendirilmektedir. - Günümüz siyasal hayatı: Kitabın, bugünün meselelerini anlamak için dünü anlamanın önemini vurguladığı ve Osmanlı'dan günümüze bütünsel bir bakış sunduğu belirtilmektedir.

Jön Türkler, Osmanlı İmparatorluğu'nun son döneminde ortaya çıkan ve imparatorluğun modernleşmesi, reformları ve siyasi değişimleri savunan bir grup aydın ve entelektüeldiler. Jön Türklerin yaptığı işler arasında: - Meşrutiyet talebi: Anayasal bir yönetim kurulması ve monarşinin sınırlanması için mücadele ettiler. - Eğitim reformu: Eğitimin yaygınlaştırılması ve modernleştirilmesi için çalışmalar yaptılar. - Batılılaşma: Osmanlı İmparatorluğu'nun Batılı devletlerle entegrasyonunu sağlamak ve Batı'nın siyasi ve sosyal yapılarını örnek alarak reformlar gerçekleştirmek istediler. Jön Türklerin en önemli başarılarından biri, 1908'deki Meşrutiyet Devrimi'ni gerçekleştirerek II. Abdülhamit'in mutlak monarşisine son vermeleri olmuştur.

Efelik, Cumhuriyet'in ilanı ile fiilen bitmiş ve 19. yüzyılın sonlarına doğru Osmanlı Devleti'nin önemli sorunlarından biri haline gelen bir olgu olarak tarihe geçmiştir. Efeliğin sona ermesinin başlıca nedenleri şunlardır: 1. Devlet Otoritesinin Güçlenmesi: Osmanlı İmparatorluğu'nun merkezi otoritesinin yeniden sağlanması ve yerel güçlerin kontrol altına alınması, efelik kurumunun etkisini azaltmıştır. 2. Modernleşme ve Aydınların Tutumu: Tanzimat dönemi aydınlarının millet gerçeğine karşı saygısız tutumları ve halkı küçümsemeleri, efelik gibi geleneksel yapıların devlet otoritesine karşı yeniden canlanmasını engellemiştir. 3. Efelerin Yasadışı Eylemleri: Efelerin eşkıyalık faaliyetleri ve devletle olan inişli çıkışlı ilişkileri, efeliğin meşru bir direniş hareketi olmaktan çıkmasına neden olmuştur.

Japonya'nın güçlü bir tarih olmasının nedenleri şunlardır: 1. Meiji Restorasyonu: 1868'de gerçekleşen bu restorasyon, Japonya'nın modernleşme sürecinin başlangıcını işaret eder. 2. Sanayileşme: Meiji Dönemi ile birlikte Japonya, sanayileşmeye hız vermiş, demir yolları, fabrikalar ve iletişim ağları kurarak ekonomik büyüme için temel atmıştır. 3. Askeri Güç: Askeri reformlar ve batı ülkelerinin askeri tekniklerinin benimsenmesi, Japonya'nın askeri gücünü artırmış ve uluslararası alanda kendini savunma ve genişleme kapasitesini yükseltmiştir. 4. Kültürel Modernleşme: Batılılaşma süreci, eğitim, sanat ve mimari alanlarında belirgin hale gelmiş, modern bilim ve teknoloji alanında eğitim almış bir nesil yetiştirilmiştir. 5. Ekonomik Başarı: Günümüzde Japonya, yüksek teknoloji, otomotiv ve elektronik sektörlerinde dünya çapında tanınan bir güç haline gelmiş, üçüncü büyük ekonomi konumuna ulaşmıştır.

Hakkı Uyar'a göre "utangaç modernleşme", Osmanlı modernleşme sürecini tanımlamak için kullanılan bir terimdir ve bu dönemde modernleşme adımlarının çekingen bir şekilde atıldığını ifade eder. Bu dönemde yapılan reformlar, yerel koşullara uyarlanmış ve modern toplumların kurumlarının doğrudan ithali olmaktan ziyade, mevcut yapı içinde yeniden üretilmiş hâlleridir.

Meral Özbek'e göre arabesk kültür, modernleşme ve popüler kimliğin bir örneği olarak şu anlamlara gelir: 1. Melez Bir Müzik Türü: Arabesk, Türk halk ve klasik müziğinin, Batı ve Mısır müziğiyle karıştırılmasıyla ortaya çıkan melez bir türdür. 2. Toplumsal Koşulların Yansıması: Özbek, arabesk müziğin, Türkiye'nin tarihsel ve yapısal koşullarının bir sonucu olarak oluştuğunu ve köyden kente göçün bu kültürün oluşmasında önemli bir rol oynadığını belirtir. 3. Modernleşme Sancısı: Arabesk, gelişmekte olan ülkelerde modernleşme sürecinde karşılaşılan ortak sorunları yansıtan bir çağdaşlaşma sancısı olarak değerlendirilir. 4. Popüler Kültür: Özbek, arabesk müziği, geniş kitlelerce benimsenen ve sosyal tabana yayılan bir popüler kültür fenomeni olarak tanımlar.

Arap edebiyatındaki modernleşme süreci, 1798 yılında Napolyon Bonapart'ın Mısır'ı işgal etmesiyle başlamıştır. Bu dönemde, Avrupa edebiyatından yapılan çeviriler ve yenilikçi hareketler Arap edebiyatını etkilemiş, özellikle şiir ve nesir alanında modernleşme görülmüştür.

"Kızıl Sultan" dönemi, Osmanlı tarihinde Sultan II. Abdülhamid Han dönemine atıfta bulunur. Bu tabir, Ermeni isyanlarını sert bir şekilde bastırması nedeniyle Batı dünyasında Sultan II. Abdülhamid Han için kullanılmıştır. Osmanlı'da bu dönem, aynı zamanda modernleşme ve reform hareketleriyle de anılır; Abdülhamid Han, eğitim, sağlık, ulaşım ve sanayi alanlarında önemli yenilikler gerçekleştirmiştir.

"Bir İmkan Olarak Modernite" kitabı, Ahmet Çiğdem tarafından yazılmış olup, Alman modernleşmesinin kendine özgü tecrübesini ele almaktadır. Kitapta, modernliğin "bittiği" yönünde yapılan değerlendirmelere karşı, modernizmi savunan bir bakış açısı geliştirilmeye çalışılmaktadır. Weber ve Habermas gibi önemli düşünürlerin kavramlaştırmaları, bu süreçte somut örnekler olarak kullanılmaktadır.

Modern Türk kadını, tarih boyunca toplumsal, siyasal ve ekonomik değişimlerin merkezinde yer almış, Türk modernleşme sürecinin önemli bir parçası olmuştur. Özellikleri arasında: - Eğitimli ve özgürleşmiş olması, çalışma hayatına katılması ve toplumsal rollerini sorgulaması yer alır. - Cinsiyet eşitliğini savunur ve bu doğrultuda farkındalık yaratır. - Siyasi haklara sahip olup, siyasal hayatta aktif rol alır. - Geleneksel rollerin yanı sıra, modern giyim ve yaşam tarzını benimser. Bu süreçte Mustafa Kemal Atatürk ve onun devrimleri, modern Türk kadınının haklarının kazanılmasında ve toplumsal statüsünün yükselmesinde büyük rol oynamıştır.

Batılılaşma döneminde aile yapısı önemli değişikliklere uğramıştır: 1. Modernleşme: Aile yapısı daha modern ve demokratik bir yapıya dönüşmüştür. 2. Evlilik ve Aile Planlaması: Evlilik ve aile planlaması konularında değişiklikler yaşanmış, çocuk sayısı azalmış ve aile içi kararlar birlikte alınmaya başlanmıştır. 3. Akrabalık İlişkileri: Akrabalık ve komşuluk ilişkileri zayıflamış, dayanışma azalmıştır. 4. Kültürel Etkiler: Aile yapısı, kültürel etkilerle birlikte Batılı normlara yaklaşmış, Batı tarzı ev düzeni ve sofra adabı yaygınlaşmıştır. 5. Kadının Konumu: Kadının statüsü yükselmiş, eğitim seviyesi artmış ve iş hayatında daha fazla yer almaya başlamıştır.

Tanzimat Dönemi, Osmanlı Devleti'nde önemli bir dönüm noktası olarak kabul edilir çünkü bu dönemde modernleşme ve reform hareketleri hız kazanmıştır. Bu dönemin önemi şu başlıklarla özetlenebilir: 1. Hukukun Üstünlüğü ve Eşitlik: Tanzimat Fermanı ile hukuk önünde eşitlik ilkesi getirilmiş, herkesin kanunlara tabi olması sağlanmıştır. 2. Devlet Yapısı ve Yönetim: Merkezî otoritenin güçlendirilmesi ve modern devlet yapısının oluşturulması hedeflenmiştir. 3. Eğitim ve Kültür: Avrupa tarzı eğitim kurumları açılmış, Batı'daki eğitim sistemleri Osmanlı'ya getirilmiş ve edebiyat ile sanatta Batılı akımlar etkili olmaya başlamıştır. 4. Ekonomi: Vergi sistemi düzenlenmiş, sanayi teşvik edilmiş ve Osmanlı Bankası kurularak Batılı tarzda finans sistemi oluşturulmuştur. 5. Meşrutiyet Temelleri: Tanzimat reformları, 1876'da ilan edilen I. Meşrutiyet'e ve anayasal yönetimin başlamasına temel oluşturmuştur.

Mustafa Kutlu, eserlerinde genellikle modernleşen dünyanın yozlaştırdığı değerler, dünya hevesi ve kaygısının getirdiği telaş gibi konuları işler. Yazarın anlatmak istedikleri arasında şunlar da yer alır: - Toprak ve insan kaybı: Toprakla birlikte meyve ağaçları, çiçekler, yeşillikler ve suların yok olması, insanla birlikte sevgi, şefkat, vefa, sadakat, yardımlaşma, merhamet ve dostluğun azalması. - Geleneksel değerlerin önemi: Anadolu insanının acıları, cahil ve perişan halk gibi konular üzerinden gelenek ve modernizm çatışmasını ele alır. - Samimi ve sade anlatım: Az söz ile çok şeyi ifade etmeyi tercih eder ve alışılmamış bir cümle yapısı kullanır.

"Yeni Türkiye'nin temelleri"ni ele alan kitaplar şunlardır: 1. "Türk Devrim Tarihi: Yeni Türkiye'nin Oluşumu (1923-1938) Birinci Bölüm" - Şerafettin Turan. 2. "AKP, Cemaat, Sünni-Ulus: Yeni Türkiye Üzerine Tezler" - Fatih Yaşlı. 3. "Yeni Türkiye Cumhuriyeti" - Graham E. Fuller.

Modern Türkiye siyasi düşünce tarihi, 19. yüzyılda başlayan Osmanlı-Türk modernleşmesi ile birlikte başlamıştır.