Modernleşme

İlber Ortaylı'nın "İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı" adlı eseri, Osmanlı İmparatorluğu'nun 19. yüzyılını ele alır. Eserde, bu yüzyılda yaşanan bazı önemli olaylar ve gelişmeler şu şekilde özetlenebilir: II. Mahmud ve Kavalalı Mehmed Ali Paşa. Ulusçuluk fikirleri. Bâb-ı Âli'nin yükselişi. Reformlar. Ekonomik zorluklar. Tanzimat dönemi. 1930'larda algı.

Osmanlı'da modernleşme aşamaları genellikle iki ana döneme ayrılır: 1. 1770-1830 yılları arası: Bu dönemde modernleşme, daha çok askeri alanda yapılan yeniliklerle sınırlı kalmıştır. 2. 1830-1876 yılları arası: Tanzimat Fermanı ile birlikte modernleşme, adli, hukuki, ekonomik ve eğitim gibi daha geniş alanlara yayılmıştır. Ayrıca, bazı kaynaklarda modernleşme aşamaları şu şekilde de sınıflandırılmaktadır: Başlangıç ve gelişme dönemi: Lale Devri, III. Selim ve II. Mahmut dönemleri. Olgunlaşma ve formalleşme dönemi: Tanzimat ve Islahat Fermanları. Yaygınlaşma ve demokratikleşme dönemi: I. ve II. Meşrutiyet. Modernleşme aşamaları konusunda farklı görüşler bulunmakla birlikte, genel olarak Osmanlı'daki modernleşme sürecinin bu şekilde değerlendirildiği söylenebilir.

Tanzimat döneminde spor, modern anlamda batılı spor dallarının Osmanlı'ya girişiyle karakterize edilir. Cimnastik: İlk olarak askeri okullarda ve daha sonra eğitim sisteminin içine dahil edilmiştir. Kulüpleşme: 1872'de İngiliz amiral Hobart Paşa tarafından kurulan "The Imperid Yachting and Boating Club", Osmanlı'daki ilk spor kulübü olarak kabul edilir. Yabancı Etkisi: Azınlıklar ve yurtdışından gelen aileler, futbol, tenis, basketbol gibi spor dallarıyla ilgilenmeye başlamıştır. Futbol: Modern futbol, ilk kez 1895 yılında İzmir'de İngilizler arasında oynanmış ve ardından İstanbul'a yayılmıştır. Bu dönemde spor, genellikle seçkinlerin uğraşı olarak kalmış, ancak modernleşme süreciyle birlikte daha geniş kitlelere yayılmaya başlamıştır.

Meddahların ölmesinin birkaç nedeni vardır: Basım yayın kuruluşlarının etkisi: 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren gazete ve dergilerin etkinliğinin artması, meddahların işlevinin azalmasına neden olmuştur. Sinema ve tiyatronun yayılması: Aynı dönemlerde sinema ve tiyatronun yaygınlaşması da meddahlık sanatına olan ilgiyi azaltmıştır. Geleneksel formların dönüşümü: Meddahlar, değişen sosyo-kültürel koşullara uyum sağlayarak içeriklerini ve performanslarını değiştirmiş, ancak bu dönüşüm geleneksel meddahlık sanatının tamamen yok olmasına yol açmıştır. Günümüzde meddahlık, stand-up gösterileri gibi farklı formlarda varlığını sürdürmektedir.

Cumhuriyet döneminde kabul edilen bazı önemli kanunlar şunlardır: 1924 Anayasası. Türk Medeni Kanunu. Ceza Kanunu. Hukuk Muhakemeleri Usulü Kanunu. Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu. Ayrıca, Lozan Barış Antlaşması da Cumhuriyet döneminde kabul edilen önemli bir uluslararası belgedir ve Türk hukuku için yeni bir başlangıç olmuştur.

"Efelik" ifadesinin neden bittiğine dair farklı görüşler bulunmaktadır. İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Ekrem İmamoğlu, 2024 yılında yaptığı bir açıklamada, "Bu millete efelik yapma devri 29 Ekim 1923'te bitti" diyerek, bu ifadenin Cumhuriyet'in ilanıyla ilişkili olduğunu ima etmiştir. Türkiye Muharip Gaziler Derneği Nazilli Şube Başkanı Hasan Karataş ise 2016 yılında yaptığı bir açıklamada, efeliğin bittiğini, Kuvayi Milliye üyelerinin efe kıyafeti giyerek bazı etkinliklere katılmasını zenneye benzetti. Metin Sever ise 2008 yılında yazdığı bir yazıda, "Post-modern dönemde efelik bitti" diyerek, bu ifadenin toplumsal ve politik bir dönüşümü işaret ettiğini belirtmiştir. Efeliğin neden bittiğine dair kesin bir yanıt vermek mümkün değildir; çünkü bu, kişisel yorumlara açık bir konudur.

Ersin Kalaycıoğlu'nun Türkiye'nin siyasal sistemini ele alan bazı kitapları ve içerikleri: "Türkiye Siyasetinin Sınırları: Siyasal Davranış, Kurumlar ve Kültür - Ersin Kalaycıoğlu’na Armağan". "Türk Siyasal Hayatı". "Türkiye'de Politik Değişim ve Modernleşme". "Türkiye’de Seçim Dinamikleri - Kırılgan Ama Dirençli Bir Süreç?".

"Jön Türk 2" ifadesi hakkında bilgi bulunamadı. Ancak, Jön Türkler, Osmanlı İmparatorluğu'nun son dönemlerinde, 1880'li yıllardan itibaren II. Abdülhamit iktidarına muhalif olarak ortaya çıkan ve toplumun genç ve eğitimli kesimlerinden oluşan gruplardır. Jön Türklerin temel hedefi, Kanun-i Esasi'nin yürürlüğe konularak meşruti düzenin yeniden sağlanması olmuştur. Jön Türkler, padişahlık yönetiminin yanında bir meclisin de bulunarak yönetime dahil olması gerektiğini savunmuşlardır. Jön Türkler, 1908'de meşrutiyetin yeniden kurulmasında öncü rol oynamış ve 1918'e kadar Osmanlı Devleti'ni yöneten siyasi parti olan İttihat ve Terakki Fırkası'nı kurmuşlardır.

Arap edebiyatındaki modernleşme süreci, 1798 yılında Napolyon Bonapart'ın Mısır'ı işgal etmesiyle başlamıştır. Bu dönemde, Avrupa edebiyatından yapılan çeviriler ve yenilikçi hareketler Arap edebiyatını etkilemiş, özellikle şiir ve nesir alanında modernleşme görülmüştür.

Japonya'nın güçlü bir tarihe sahip olmasının bazı nedenleri: Coğrafi konum: Ada ülkesi olması, sınır komşularının olmaması ve bağımsız bir şekilde gelişme imkanı tanımıştır. İkinci Dünya Savaşı sonrası dönem: Atom bombası sonrası 12 yıllık dönemde, Japon halkı günde en az bir saat ücretsiz fazla mesai yaparak ülkenin yeniden inşasına katkıda bulunmuştur. Ekonomik sistem: Kapitalizmin çok uç seviyelerde olması ve her bireyin ekonomik sisteme dahil olması. Eğitim ve kültür: Eğitimde geleneksel Konfüçyüsçü anlayışın terk edilip batılı tarzda yeni bir sisteme geçilmesi, eğitimli bir nüfusun oluşmasına katkı sağlamıştır. Demokratik yapı: Savaş sonrası anayasanın ifade, toplanma ve siyasi katılım özgürlüklerini güvence altına alması, demokrasinin günlük yaşamın bir parçası haline gelmesine yol açmıştır. ABD ile ilişkiler: ABD'nin işgali sonrası, Japonya'nın ekonomisi, güvenliği ve kültürü ABD'ye bağımlı hale gelmiştir.

Meral Özbek'in "arabesk kültür bir modernleşme ve popüler kimlik örneği" ifadesi, arabesk müziğin ve kültürünün, Türkiye'deki modernleşme sürecinde kırsal göçmenlerin deneyimlerini yansıttığını ve bu süreçte ortaya çıkan popüler kültürün bir örneği olduğunu belirtir. Özbek'e göre, arabesk, geleneksel ve modern arasındaki geçiş döneminde oluşmuş bir olgudur ve bu nedenle bir "geçiş kültürü" özelliği taşır. Ancak, arabesk kültür, bazı kesimlerce kentsel çevreyi kirleten ve kırsallaştıran bir unsur olarak görülmüş, bu nedenle eleştirilmiştir.

Hakkı Uyar'ın "utangaç modernleşme" kavramı, Osmanlı modernleşmesini tanımlamak için kullanılır. Uyar'a göre, Osmanlı'daki modernleşme çabaları "utangaç" olarak nitelendirilir çünkü bu süreçte modernleşme, devletten topluma ve bireye doğru bir dönüşüm ve değişim olarak değil, devletin kendisini kurtarma amacıyla gerçekleştirilmiştir. Bu durum, modernleşmenin sınıf mücadelesinin sonucu olarak değil, modernleşememekten kaynaklanmış ve yer altı örgütlenmesi temelindeki cemiyetlerin partiye dönüşmesi şeklinde ortaya çıkmıştır.

Kızıl Sultan dönemi, Osmanlı İmparatorluğu'nun 34. padişahı II. Abdülhamid'in hüküm sürdüğü dönemi ifade eder. II. Abdülhamid, özellikle Ermeni isyanlarını sert bir şekilde bastırdığı için Batılı tarihçiler ve muhalifleri tarafından "Kızıl Sultan" olarak anılmıştır. II. Abdülhamid'in taraftarları ise onu "Ulu Hakan" gibi yüceltici lakaplarla anmışlardır.

Ahmet Çiğdem'in "Bir İmkan Olarak Modernite" kitabı, Alman modernleşmesinin kendine özgü tecrübesiyle ilgili kavramlaştırmaları, özellikle Max Weber ve Jurgen Habermas üzerinden ele alarak, modernite tartışmalarına yeni bir bakış açısı getirmeyi amaçlar. Kitapta, modernliğin katı bir akılcılıkla değil, "aklın yolu"na uygun bir mecrada verimli kılınabilmesi için zemin aranmaktadır.

Batılılaşma döneminde Osmanlı aile yapısı şu şekilde özetlenebilir: Ataerkil yapı: Ailenin reisi babadır ve aile üyeleri ona itaat eder. Çekirdek aileye geçiş: Batılılaşma ile birlikte aile yapısı daha çekirdek bir hale gelmeye başlamıştır. Kadın ve gençlerin özgürlük alanlarının genişlemesi: Kadın ve gençlerin özgürlük alanları genişlemiş, kadın mülkiyet hakkına sahip olmuş ve bunu serbestçe kullanabilmiştir. Mekân değişimi: Konak ve yalı gibi geleneksel yapılar yerine, Batılı tarzda apartmanlar tercih edilmeye başlanmıştır. Davranış biçimlerinin sınıflandırılması: Yemek yeme, konuşma ve oturma gibi eylemler "alaturka" ve "alafranga" olarak sınıflandırılmıştır. Sosyal hayatın değişimi: Sosyal hayat zenginleşmiş, tuluat gösterileri, balolar ve düğünler gibi etkinlikler yaygınlaşmıştır. Mahremiyet: Mahremiyet nedeniyle mekânlar selamlık ve haremlik olarak ayrılmaya devam etmiştir. Batılılaşma, Osmanlı aile yapısında köklü değişikliklere yol açmış, ancak bazı geleneksel değerler korunmuştur.

Modern Türk kadını, Atatürk'ün girişimleriyle çağdaş anlamda erkek ile eşit haklara sahip olmuştur. Modern Türk kadınının bazı özellikleri: Eğitimli ve meslek sahibi: Seçme ve seçilme hakkı kazanmış, istediği alanda çalışma özgürlüğü elde etmiştir. Toplumsal hayatta aktif: Sosyal, kültürel ve ekonomik yaşamda erkeklerle yan yana görev alır ve birbirine destek olur. Çeşitli alanlarda başarılı: Bilim, siyaset, sanat, spor ve iş dünyasında rol modeller oluşturur. Bireysel ve kamusal alanda etkili: Evini bir sergi alanı gibi kullanarak ailenin ve toplumun modernliğini yansıtır. Bazı örnek modern Türk kadınları: Sabiha Gökçen (ilk kadın savaş pilotu), Afife Jale (ilk kadın tiyatrocu), Süreyya Ağaoğlu (ilk kadın avukat), Jale İnan (ilk kadın arkeolog).

Tanzimat dönemi, Osmanlı İmparatorluğu'nun modernleşme sürecinde önemli bir dönüm noktası olarak kabul edilir ve birkaç açıdan büyük önem taşır: Batılılaşma ve Modernleşme: Tanzimat dönemi, Osmanlı'nın Batı'ya ayak uydurma çabalarını simgeler. Anayasa Hareketi: Tanzimat Fermanı ile birlikte Osmanlı Devleti'nde anayasacılık faaliyeti başlamış ve padişah kendi yetkilerini kısıtlamıştır. Toplumsal Huzur: Islahat Fermanı ile gayrimüslim halkın hakları korunmuş ve toplumsal huzur hedeflenmiştir. Sanayileşme ve Serbest Ticaret: Osmanlı ekonomisini canlandırmak amacıyla serbest ticaretin teşvik edilmesi ve sanayileşmeye yönelik adımlar atılmıştır. Edebiyat ve Sanat: Tanzimat döneminde halkın anlayabileceği dilde eserler yazılmış, edebiyat ve sanat alanında batılılaşma başlamıştır.

Modern Türkiye siyasi düşünce tarihinin ne zaman başladığına dair kesin bir bilgi bulunmamakla birlikte, bazı önemli dönüm noktaları şu şekildedir: 1923: Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulması. 1938-1960: Türkçülük ve Atatürk milliyetçiliğinin öne çıktığı dönem. 1946: Çok partili hayata geçiş. 2001: "Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce" adlı kitap dizisinin ilk cildinin yayımlanması. Ayrıca, "Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce" adlı kitap dizisi, Türkiye'deki siyasi düşünce akımlarını tarihsel arka plan ve birbirleriyle etkileşimleri çerçevesinde ele almaktadır.

"Yeni Türkiye'nin temelleri" ifadesi farklı bağlamlarda farklı kitaplara işaret edebilir. Ziya Gökalp'in makaleleri: "Yeni Türkiye'nin Hedefleri" başlıklı makaleler, Ziya Gökalp tarafından 1950 yılında Kudret gazetesinde yayımlanmıştır. Osman Selim Kocahanoğlu'nun kitabı: "Yeni Türkiye'nin Doğuşu", Osman Selim Kocahanoğlu tarafından yazılmış, Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluş hikayesini anlatan bir kitaptır. Graham E. Fuller'ın kitabı: "Yeni Türkiye Cumhuriyeti", Graham E. Fuller tarafından yazılmış, Türkiye'nin 2002 sonrası rolünü ele alan bir kitaptır.

Güleryüz Cobra otobüslerinin kaldırılmasının nedeni, eski modellerinin şehir içi ulaşımda yerini daha modern ve yüksek kapasiteli otobüslere bırakması olabilir.